Nowogrodziec
Flaga Herb Nowogrodźca Flaga Nowogrodźca
Województwo	dolnośląskie
Powiat	bolesławiecki
Gmina • rodzaj	Nowogrodziec miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1233
Burmistrz	Robert Marek Relich
Powierzchnia	16,1 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	4 031[1] 251,4 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 75
Kod pocztowy	59-730
Tablice rejestracyjne	DBL
Położenie na mapie Polski Nowogrodziec
51°12'04″N 15°23'08″E / 51.20111, 15.38556 Na mapach: 51°12'04″N 15°23'08″E / 51.20111, 15.38556
TERC ( TERYT )	5020101044
Miasta partnerskie	Salzgitter Friedensdorf Großdubrau
Urząd miejski Rynek 1 59-730 Nowogrodziec
Strona internetowa miasta

Nowogrodziec ( niem. Naumburg am Queis) to miasto w woj. dolnośląskim , w powiecie bolesławieckim , siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Nowogrodziec . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego .

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 4031 mieszkańców.

Położenie

Nowogrodziec położony jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie bolesławieckim nad Kwisą i Iwnicą. Miasto liczące nieco ponad 4 tys. mieszkańców rozłożone jest w dolinie rzeki, na obszarze Borów Dolnośląskich oraz na skraju Niziny Śląskiej . Miasto leży przy drodze wojewódzkiej nr 357 relacji Osiecznica – Radomierzyce oraz w odległości 4,5 km od drogi krajowej nr 94 ( Wrocław – Zgorzelec )^[2]. Oprócz tego z Nowogrodźca wybiegają drogi lokalne do Gierałtowa , Lwówka Śląskiego , Brzeźnika i Zebrzydowej .

Przez miasto przebiega linia kolejowa Jelenia Góra – Żagań . W mieście znajduje się czynna stacja kolejowa .

Historia

Historia Nowogrodźca jest długa i zawiła. Pierwsi osadnicy – Bobrzanie dobrze wykorzystywali dogodne położenie grodu na wysokim wzniesieniu. Wzgórze, które opływają dwie rzeki Kwisa i Iwnica stanowiło dobry punkt kontrolny dla brodu, którym przeprawiali się kupcy zmierzający wzdłuż Kwisy w kierunku północnym. Stanowiło ono też świetny bastion obronny. Potwierdzeniem tego są znalezione stare monety i przedmioty rzymskie w mieście. Przez teren miasta i gminy przebiegał szlak "Via Regia" czyli "Królewska Droga". Był to szlak handlowy prowadzący z zachodu na wschód. Nowogrodziec był związany w późniejszym okresie z dynastią Piastów Śląskich. Miasto posiada długą tradycję miejską. W 2003 miasto obchodziło 770-lecie nadania praw miejskich, którymi cieszy się od 1233 . Prawa miejskie miastu nadał książę Henryk Brodaty . Nowogrodziec był na przestrzeni wieków własnością książąt legnickich, głogowskich, świdnicko-jaworskich. Wraz z powstaniem na początku XIII wieku klasztory nowogrodzieckiego, nastąpił dynamiczny rozwój kościoła jak i miasta. Mniszki z klasztoru dzięki swym staraniom doprowadziły do miasta wodę budując w 1500 wodociąg miejski. Najubożsi mieszkańcy Nowogrodźca mogli korzysta ze źródlanej wody za darmo. Współpraca klasztoru z miastem nie zawsze układała się dobrze. Dochodziło także do częstych niesnasek i kłótni, głownie o prawo połowu ryb w Kwisie, prawo do sądownictwa czy przywilej warzenia piwa. Znaczenie miasta rosło w związku z obecnością na jego terenach złóż gliny. Znaczny rozwój miasta zapewniło także XV -wieczne prawo cechowe, które ustalało liczbę warsztatów jednego cechu w mieście. To tutaj przybyły z sąsiedniego Bolesławca Jonasz Anders założył swój warsztat. Nastąpiło to w 1547 . Po tym okresie aż do XX wieku mieszkańcy utrzymywali się z produkcji wyrobów ceramicznych. Nowogrodziec znajdował się najpierw pod panowaniem Polski do śmierci księżnej Agnieszki. Po tym zajściu miasto weszło pod panowanie korony Czeskiej. Właścicielami Nowogrodźca były rody von Landeskrone, von Rechenberg, von Haugwitz i von Warnsdorf. Od XVIII wieku miasto znajdowało się we władaniu Prus. Nowogrodziec doświadczył w swej historii wielu katastrof i klęsk żywiołowych wśród których prym wiodły wielkie pożary i katastrofalne powodzie. Również zarazy i choroby nie omijały miasta. W 1527 dżuma zabiła niemal wszystkich mieszczan. Jedynymi ocalałymi z epidemii były trzy pary małżeńskie oraz mieszkańcy klasztoru. Wstrząśnięci nowi mieszkańcy miasta postanowili wybudować świątynię i nazwać ją Kościołem Ofiarowania. Kościół ten został ukończony dopiero w 1657 , a do naszych czasów zachował się jedynie fragment fundamentów na cmentarzu komunalnym. Nowogrodziec przez lata był też dewastowany przez działania wojenne. Miasto niszczone było przez Husytów w XV wieku, Szwedów w XVII wieku, także podczas wojen śląskich. Mimo to miasto szybko podnosiło się ze zniszczeń i odbudowywało. W 1817 powstał pierwszy telegraf , a wkrótce potem przez Zebrzydową poprowadzono Dolnośląsko-Brandenburską Kolej Żelazną. Początek XX wieku zapisał się szybkim i dynamicznym rozwojem miasta, dużymi inwestycjami oraz znacznym poprawieniem standardu życiowego mieszkańców Nowogrodźca. Już w 1900 miasto otrzymało prąd elektryczny, a jako pierwsze zostały oświetlone główne arterie komunikacyjne miasta. Również w tym samym roku w mieście założono pierwsze linie telefoniczne. Równocześnie rozbudowywano się połączeń kolejowych. W 1903 ukończono linię z Lwówka Śląskiego przez Nowogrodziec do Żagania, a rok później, ( 1904 ), po dwóch latach budowy otwarto dworzec kolejowy. Nowogrodziec przeszedł bez większych zniszczeń I wojnę światową , lecz olbrzymie zniszczenia przyniosła II wojna światowa . Większość zabytkowych domów i kamieniczek w centrum uległa zniszczeniu w wyniku zaciętych walk w lutym 1945 . Te które ocalały wojenną pożogę w stanie nienaruszonym stoją do dzisiaj i są ozdobą nowogrodzieckiego rynku. Jednak te które były lekko zniszczone w wyniku działań wojennych zostały bezmyślnie wyburzone, a w ich miejsce postawiono nieciekawe, socjalistyczne bloki. Po wojnie Nowogrodziec rozwijał się wolniej. Powstało kilka inwestycji, nowe zakłady przemysłowe, instytucje kultury i oświaty. Miasto najpierw należało do województwa wrocławskiego (najpierw z siedzibą w Legnicy a potem we Wrocławiu . Do 1975 leżał w powiecie bolesławieckim. Reforma administracyjna z 1975 r. umieściła Nowogrodziec w nowo powstałym województwie jeleniogórskim . Ponowna reforma administracyjna z 1998 ponownie umieściła miasto w powiecie bolesławieckim województwa dolnośląskiego. W 2000 w podnowogrodzieckiej wsi Wykroty uruchomiono specjalną strefę ekonomiczną. W 2003 miasto Nowogrodziec obchodziło uroczyście 770-lecie nadania praw miejskich. Obecnie miasto liczy nieco ponad 4 tys. mieszkańców i jest lokalnym ośrodkiem usługowym, przemysłowym, i administracyjnym.

Zabytki

Nowogrodziec pomimo zniszczeń wojennych może poszczycić się wieloma zabytkami architektury. Są to^[]:

• późnobarokowy kościół parafialny pw Św. Pawła i Piotra
• Ruiny klasztoru Magdalenek z XIII w.,
• Plebania z 1769 roku
• Kamieniczki przy rynku i okolicznych uliczkach z XVIII w., przebud. w XIX i XX w.
• Ratusz z 1795 roku
• Barokowa kamienna figura św. Jana Nepomucena
• Wieża widokowa wybudowana w latach 1879 - 1890 ,
• Kościół ewangelicki
• Pozostałości murów obronnych
• Kościół św. Mikołaja
• Plebania z 1726 roku
• Kamienny drogowskaz z początku XIX wieku
• Słup Milowy Poczty Saskiej z XVII wieku
• Cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej poległych w walkach z Niemcami w 1945 r. (222 groby)

Gospodarka

Nowogrodziec jest lokalnym ośrodkiem usługowo-handlowym, i przemysłowym. W mieście nie ma wielu zakładów przemysłowych. Mimo to istnieje kilka większych podmiotów gospodarczych:

• Kopalnie Surowców Mineralnych "Surmin-Kaolin" S.A. – producent kaoliu dla przemysłu ceramicznego, szklarskiego
• Klinkiernia "Ołdrzychów" Sp. z o.o. – producent cegły klinkierowej
• Noelken sp. z o.o. – producent półproduktów do produkcji kosmetyków
• Przedsiębiorstwo Konserwacji Urządzeń Wodnych i Melioracyjnych "Meliobud" sp. z o.o. – wykonuje usługi wodne i melioracyjne

W pobliskiej wsi Wykroty utworzono podstrefę Nowogrodziec Kamiennogórskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Małej Przedsiębiorczości S.A. w której działa kilka podmiotów:

• Ziołopex – producent przypraw i dodatków piekarsko-ciastkarskich, konfekcjonowanie bakalii
• Cerrys sp. z o.o. – producent farb i lakierów
• CM3 – producent metalowych kontenerów
• BDN Polska
• Weber Hydraulika – producent elementów metalowych i hydraulicznych
• HMS Polska – producent maszyn do obróbki galwanicznej płyt drukowanych
• Lovink Polska – usługi w zakresie emaliowania produktów używanych w gospodarstwie domowym

Oprócz tego w mieście istnieje szereg sklepów, punktów usługowych, kilka hurtowni, działają serwisy samochodowe. Istnieje poczta, ośrodek zdrowia, posterunek policji, stacja benzynowa.

Walory przyrodnicze

Nowogrodziec jest terenem atrakcyjnym pod względem przyrodniczym. Na terenie gminy Nowogrodziec znajduje się 17 pomników przyrody^[], które umiejscowione są na terenach czterech zabytkowych parków w Wykrotach, Zebrzydowej, Gościszowie i Gierałtowie. Najbardziej znanym pomnikiem przyrody^[] jest "bluszcz kolejarzy" który oplata jedną ze ścian stacji PKP w Zebrzydowej.

Edukacja

W Nowogrodźcu istnieje możliwość zdobycia wykształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym oraz gimnazjalnym. W mieście istnieje Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego, Gimnazjum Miejskie w Nowogrodźcu oraz Przedszkole Samorządowe. Ogółem do tych szkół uczęszcza ponad 1100 uczniów^[]. Nowogrodzieckie szkoły podstawowe i gimnazja realizują tzw. programy wychowawcze które maja na celu rozwijanie osobowości ucznia, jego poczucia silnej tożsamości. Oprócz tego w wielu szkołach prowadzone są liczne zajęcia pozalekcyjne, głównie sportowe ale także zajęcia z języka polskiego, matematyki czy plastyki. Ciekawe są zajęcia z informatyki czy prowadzone chóry dziecięce i młodzieżowe^[].

Kultura

Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego w Nowogrodźcu jest Gminne Centrum Kultury i Sportu. Prowadzi ono zajęcia w kilku sekcjach i stowarzyszeniach. Są to^[]: sekcja języków obcych, sekcja karate, aerobik, tenis stołowy, klub młodzieżowy, chór, sekcja taneczna, koło harcerskie, sekcja gier zespołowych. GCKiS prowadzi i utrzymuje także Bibliotekę Publiczna Miasta i Gminy w Nowogrodźcu. Instytucja ta jest także organizatorem wielu imprez sportowo-kulturalnych wśród których najważniejsze^[] to NOWOgrodziec NA FOLKOWO, Gminny Konkurs na Pisankę-Kraszankę, Kwietniowe spotkania na planszy, Dni Gminy Nowogrodziec, Dożynki Gminne, Bal Mikołajkowy, Bieg Uliczny Nowogrodzka Dziesiątka oraz Pečenica czyli Święto Pieczonego Prosiaka.

Sport i rekreacja

W Nowogrodźcu istnieje stadion miejski którym zarządza Gminne Centrum Kultury i Sportu. Centrum to organizuje także wiele imprez sportowych w mieście i gminie m.in^[]. deblowy turniej tenisa stołowego, halowy turniej piłki nożnej o puchar Burmistrza Nowogrodźca, turniej szachowy, miniturniej koszykówki Kosz, turniej rzutek sportowych, halowa liga unihokeja. W Nowogrodźcu istnieje Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Chrobry Nowogrodziec, który został założony w 1948 roku^[].

Zobacz też

• powiat bolesławiecki
• województwo jeleniogórskie

Bibliografia

• "Wędrówki po Dolinie rzeki Kwisy", 2004, Praca Zbiorowa, wydawca Związek Gmin Kwisa Lubań

Linki zewnętrzne

• strona miasta

Przypisy