Nowa Zelandia

Nowa Zelandia - zdjęcie satelitarne

Mapa rzeźby terenu

Nowa Zelandia – archipelag na Oceanie Spokojnym , ok. 1600 km na południowy wschód od wybrzeży Australii . Obejmuje on dwie duże wyspy: Północną (114,6 tys. km²) i Południową (151,7 tys. km²) oraz szereg małych okolicznych wysepek ( Stewart , Campbell , Kermadec itd.). Archipelag ten wchodzi w całości w skład Nowej Zelandii .

Budowa geologiczna

Wyspy mają złożoną budowę geologiczną. Południowo-zachodnią część Wyspy Południowej buduje archaiczny fragment starego rozbitego lądu . To krystaliczny blok złożony z granitów i gabro . Do bloku przylegają fałdy młodego górotworu jurajskiego . Wewnętrzną strefę górotworu tworzą głównie gnejsy i łupki krystaliczne . Zewnętrzną natomiast skały osadowe , w różnym wieku, od kambru do jury.

Po sfałdowaniu górotworu, w czasach jury, Nowa Zelandia tworzyła rozległy ląd, połączony z Nową Gwineą i z Australią. Od kredy , ląd zaczął się rozpadać i zanurzać. Od reszty Gondwany Nowa Zelandia oddzieliła się w późnej kredzie, około 80 mln lat temu^[1]. Od tamtego czasu Nowa Zelandia ciągle podlega ruchom górotwórczym , aż do dnia dzisiejszego. Doprowadziły one do sfałdowania utworów trzeciorzędowych . Ich skutkiem są wytworzone zręby i rowy tektoniczne .

Prawdopodobnie to właśnie aktywność tektoniczna rozpoczęta około 26 mln lat temu doprowadziła do częściowego wynurzenia się Nowej Zelandii z wody^[1], pod którą znajdowała się do około 22 mln lat temu^[2].

Obecnie na wyspach Nowej Zelandii czynnych jest kilka wulkanów . Są z nimi związane takie zjawiska jak: trzęsienia ziemi , gejzery , mofety czy gorące źródła .

W plejstocenie góry Nowej Zelandii zostały zlodowacone i pokryte lodowcami o charakterze dolinnym. Lodowce usypały moreny i stożki fluwioglacjalne. Na niziny wyniesione zostały drobne osady w postaci lessów . W górach powstały formy glacjalne i jeziora , a wybrzeże południowo-zachodnie przekształcone zostało w wybrzeże fiordowe .

Nowa Zelandia posiada liczne bogactwa naturalne. Na wyspach występują złoża węgla kamiennego , duże zasoby hydroenergetyczne i złoża miedzi , złota , rudy żelaza i manganu . Z osadów trzeciorzędowych wydobywana jest kopalna żywica kauri .

Rzeźba terenu

Rozwój geologiczny wysp warunkuje współczesną rzeźbę. Wnętrze wysp jest górzyste, najwyższe partie gór mają rzeźbę i wysokość typu alpejskiego. Najwyższą górą jest Góra Cooka (3754 m n.p.m. ). Na Wyspie Południowej przeważają cechy rzeźby polodowcowej, na wyspie Północnej - cechy rzeźby wulkanicznej. Obszary górskie otoczone są wyżynami . Niziny zajmują jedynie wąski pas nadbrzeża. Na północno-zachodnim wybrzeżu Wyspy Południowej występują, wspomniane w budowie geologicznej, fiordy .

Klimat

Klimat Nowej Zelandii jest oceaniczny podzwrotnikowy i umiarkowany, ciepły morski. Średnia temperatura lipca wynosi 3-5 °C na południu, a do 12° w części północnej. Średnia temperatura stycznia na południu osiąga 14 °C, na północy 19 °C. Roczna suma opadów atmosferycznych na Wyspie Północnej wynosi 800-1000 mm, a w partiach wyższych do 2650 mm. Maksimum opadów przypada na porę zimową . Bardziej zróżnicowana jest ilość opadów na wyspie Południowej. W miesiącach zimowych, na wyspie południowej występują także opady śnieżne . Trwała pokrywa śnieżna utrzymuje się jedynie w górach, granica wiecznego śniegu przebiega na wysokości około 2200 m n.p.m. W górach występują lodowce. Największe z nich to: Tasmana (29 km długości) i Murchisona (17 km długości). Łącznie lodowce zajmują powierzchnię około 940 km².

W czasach prehistorycznych klimat był bardziej surowy niż obecnie. W wyniku epoki lodowcowej, poziom wody obniżył się o 100 metrów względem sytuacji sprzed zlodowacenia^[3]. 25 000–15 000 lat temu, w wyniku najbardziej srogiej epoki lodowcowej Góra Cooka stała się równiną rozciągającą się ze wschodu na zachód^[3]. Do dzisiaj pozostały w okolicach Wellington skutki zlodowaceń w postaci gwałtownych osunięć terenu i lodowych wnęk (np. Tongue Point)^[3].

Wody powierzchniowe

Sieć rzeczna Nowej Zelandii jest bardzo gęsta. Rzeki są krótkie i bystre. Najdłuższe to: Waikato (434 km) i Clutha (338 km). Charakteryzują je wysokie stany wód w ciągu roku, a w okresie wiosny częste powodzie . Na wyspach nowozelandzkich znajdują się liczne jeziora , z których największe to Taupo (ma powierzchnię 616 km²), a najgłębsze – jezioro Hauroko (osiąga maksymalną głębokość 463 m). Na Wyspie Południowej przeważają jeziora tektoniczno-lodowcowe, bardzo głębokie, na wyspie Północnej natomiast - jeziora tektoniczne i wulkaniczne.

Flora i fauna

Około 75% roślinności Nowej Zelandii to gatunki endemiczne . Roślinność Wyspy Północnej jest pokrewna z paleotropikalną roślinnością malajską, natomiast roślinność Wyspy Południowej przypomina florę Patagonii.

Naturalną roślinność wysp stanowiły lasy , jedynie najsuchsze płaskowyże wyspy Południowej zajmowały stepy . Lasy zostały jednak w znacznej części wycięte, z powodu dużego zapotrzebowania na cenne gatunki drewna . To co zostało reprezentuje tropikalną puszczę z drzewiastymi paprociami , palmami , drzewami kauri, zastrzalinami. Między terenami puszczy występują wiecznie zielone krzewiaste zarośla. W środkowej części wysp do wysokości 800 m n.p.m. rosną wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe z licznymi lianami , epifitami oraz południowymi bukami . Na wyspie Południowej, gdzie zimy są surowsze, występują lasy liściaste, głównie bukowe, zrzucające liście na zimę. W górach spotkać można także niegdyś bardzo liczne cedry i sosny . Najwyższe piętro gór zajmują karłowate zarośla.

Pod względem fauny, Nowa Zelandia tworzy odrębną krainę. Charakterystyczny jest brak endemicznych ssaków (w przeciwieństwie do ptaków i gadów). Do ciekawych przedstawicieli świata zwierząt należą trzy miejscowe gatunki nietoperzy, z ptaków kiwi (symbol państwa Nowa Zelandia), papugi kea i kakapo oraz takahe . Z gadów hatteria , jedyny współczesny przedstawiciel sfenodontów , oraz około 30 innych gatunków. Wyłącznie na Nowej Zelandii występują duże owady z rzędu prostoskrzydłych zwane wetami . Duże zagrożenie dla endemicznych gatunków stanowią gatunki sprowadzone przez osadników, jak koty, psy, szczury i króliki.

Zobacz też

• Parki narodowe w Nowej Zelandii
• historia Australii

Przypisy