Noria (
z arab.
ناعورة, nā‘ūra) - urządzenie służące do
podnoszenia wód
w celu
irygowania
pól uprawnych.
Wyróżnia się trzy typy norii; najbardziej rozpowszechniony składa się z pionowego koła z podwieszonymi łańcuchem wiadrami. Wiadra sięgają do studni nawet na głębokość 8 metrów. Prymitywne modele norii były napędzane przez muły, osły lub woły. W takim układzie zwierzę chodzi dookoła koła napędowego, które wytwarza siłę przemieszczającą wiadra.
Drugi typ norii posiada przymocowane do koła gliniane lub drewniane wiadra, poruszane siłą wiatru. Takie rozwiązanie jest wykorzystywane okolicach w hiszpańskiej
Kartageny
.
Trzeci typ norii wykorzystuję energię nurtu rzeki. Składa się on z dużego, bardzo wąskiego
koła wodnego
, posiadającego małe czerpaki z których woda jest kolejno przelewana do małego
akweduktu
.[1]
Niektóre wersje norii wykorzystują zarówno koła wodne jak i zwierzęta. Największa na świecie noria wysokości 20 metrów znajduje się w syryjskim mieście
Hama
.
Historia
Prawdopodobnie pod nazwą cakkavattaka użytą w indyjskim tekście z 350 roku p.n.e. kryje się noria. O tym urządzeniu pisał także
Lukrecjusz
(99-55 p.n.e) nawiązując do "rzeki, która porusza koła i wiadra"[2] Urządzenie to było też prawdopodobnie używane na
hellenistycznym
Środkowym Wschodzie
około 200 roku p.n.e.[3]
Wymienione wyżej typy kół wodnych zostały wynalezione przez Greków pomiędzy III i II wiekiem przed naszą erą[4]. Około 300 roku n.e. Rzymianie zastąpili drewniane przegrody podwieszanymi, ceramicznymi garnkami, w ten sposób tworząc norię[5].
Wynalazek został zaadaptowany przez Arabów i był używany na wielką skalę w średniowiecznym świecie islamskim[3]. Arabscy inżynierowie wprowadzili wiele poprawek w konstrukcji[6].
Islamscy inżynierowie łączyli norie z
akweduktami
, które były połączone z miastami i polami uprawnymi[3]. Niektóre norie używane przez Arabów posiadały średnicę 20 metrów, jedna z nich w
Hama
jest sprawna do dzisiaj (tylko jako zabytek). Posiada ona 120 przegródek i jest w stanie przesyłać 95 litrów wody na minutę[1].
Ar-Razi
opisywał iracką norię z X wieku, będącą w stanie przenosić 153 000 litry na godzinę (2550 litrów na minutę). Dzisiejsze norie na
Dalekim Wschodzie
są w stanie przenosić 288 000 litrów na godzinę (4800 na minutę)[7].
Podczas rozwoju rolnictwa w Chinach za panowania
dynastii Song
, konstrukcje norii były rozwijane. Były one wykorzystywane do nawadniania lub osuszania pól. Prostsze konstrukcje były powszechnie stosowane. Bardziej skomplikowane konstrukcje stały się powszechne pod koniec pierwszego tysiąclecia naszej ery[8].
Wpływ norii na rozwój rolnictwa w Chinach został dostrzeżony w XII wieku przez chińskiego poetę Li Chuquana. Podczas rządów dynastii Song rozprzestrzeniano norie na tereny niemeliorowane[9].
Galeria
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1
Ancient Discoveries, Episode 12: Machines of the East
. [dostęp 2008-09-07].
- ↑ T. S. Reynolds, Stronger Than a Hundred Men: A History of the Vertical Water Wheel (Johns Hopkins University Press 1983), 14-17. .
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Donald Routledge Hill (1996), "Engineering", in Roshdi Rashed, Encyclopedia of the History of Arabic Science, Vol. 3, s. 751-795 [775].
- ↑ Oleson 1984; Oleson 2000; Donners i Waelkens 2002; Wikander 2000
- ↑ Oleson 1984; Oleson 2000
- ↑ Thomas F. Glick (1977), "Noria Pots in Spain", Technology and Culture 18 (4), s. 644-650.
- ↑ Donald Routledge Hill: A history of engineering in classical and medieval times. Routledge, 1996, ss. 145–6. .
- ↑ Mark Elvin: The Patterns of the Chinese Past. Stanford University Press, 1973. .
- ↑ Mark Elvin: The Patterns of the Chinese Past. Stanford University Press, 1973. .
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
