Typowy krajobraz Wielkiej Niziny Węgierskiej

Osada pasterska na Wielkiej Nizinie Węgierskiej

Wielka Nizina Węgierska ( 554-555 ; węg. Alföld lub Nagyalföld, słow. Veľká dunajská kotlina, niem. Große Ungarische Tiefebene) - jedna z trzech jednostek podziału geograficznego Kotliny Panońskiej , zajmująca jej część na wschód od doliny Dunaju .

Wielka Nizina Węgierska ma około 100 tys. km² powierzchni, z czego około 50 tys. km² przypada na Węgry (połowa powierzchni tego kraju), a reszta - na pograniczne z Węgrami tereny Słowacji ( Nizina Wschodniosłowacka ), Ukrainy ( Nizina Zakarpacka ), Rumunii , Serbii i Chorwacji - Slawonii . Łańcuch Karpat tworzy północną ( Średniogórze Północnowęgierskie ) i wschodnią granicę Niziny, na południu tworzą ją Góry Dynarskie , na zachodzie granica z wysoczyznami Kraju Zadunajskiego biegnie na zachód od Dunaju i na północ od Drawy . Z obszarów po zachodniej stronie Dunaju do Wielkiej Niziny Węgierskiej zalicza się równinę Mezőföld i Nizinę Drawską.

Wielka Nizina Węgierska stanowi ogromną równinę, opadającą z północy na południe, od (przeciętnie) 120 m n.p.m. do 80 m n.p.m. Nie znaczy to, że jest to kraina zupełnie płaska - różnice wysokości względnej wynoszą kilkadziesiąt metrów. Do wyżej położonych regionów zaliczają się Międzyrzecze Dunaju i Cisy oraz wysoczyzna Nyírség (wzgórze Hoportyó - 183 m n.p.m.). Na południu, między Drawą i Dunajem a Sawą , leżą izolowane pasma panońskich gór wyspowych , sięgające ponad 1000 m n.p.m.

Podobnie jak cała Kotlina Panońska, Nizina jest pochodzenia aluwialnego. Jej obecna rzeźba została ukształtowana przez przecinające ją wielkie rzeki: Dunaj, Cisę, Drawę i Sawę. Rzeki te mają charakter nizinny, płyną powoli, meandrując, w szerokich (20-30 km) dolinach. Korytom rzek towarzyszą starorzecza i mokradła, które dawniej zajmowały ogromne obszary. Jeziora Niziny mają charakter stepowy - są niewielkie, płytkie, zasolone i wysychają podczas susz. Największe jest Jezioro Białe (węg. Fehér tö) koło Segedyna .

Klimat Wielkiej Niziny Węgierskiej jest umiarkowany , kontynentalny . Wschodnia część Niziny otrzymuje małą ilość opadów, co powoduje susze.

Gleby Wielkiej Niziny Węgierskiej są na ogół bardzo urodzajne. W dolinach Cisy i Dunaju są to gleby powstałe z osadów rzecznych, w miejscach wyżej położonych są to stepowe czarnoziemy . Sporą część Niziny zajmują eoliczne piaski i lessy . Mało urodzajne są natomiast zasolone, alkaliczne gleby zwane szik, które wytworzyły się w miejscach otrzymujących najmniej opadów.

Pierwotną formacją roślinną wielkiej Niziny Węgierskiej był step , a w dolinach rzek - podmokłe lasy łęgowe. W wyniku działalności człowieka formacje te jednak prawie całkowicie zanikły. Dawne stepy położone na glebach urodzajnych stanowią obecnie grunty rolne. Ostatnie relikty roślinności stepowej stanowią obszary o glebach zbyt mocno zasolonych bądź zbyt suche, by obrócić je w grunty orne. Są one wykorzystywane jako pastwiska (węg. puszta ), jednak wskutek unowocześniania gospodarki rolnej ich powierzchnia systematycznie maleje. W XIX wieku były charakterystycznym elementem krajobrazu Węgier, słynącym z hodowli bydła i koni. W drugiej połowie XX wieku zajmowały już tylko około 12% powierzchni Niziny. Kilka takich obszarów jest obecnie chronionych jako parki narodowe: Hortobágy koło Debreczyna , Kiskunsagi koło Kecskemét , Körös-Maros, Szatmar-Beregi i Pusztaszer.

Poza rozrzuconymi, niewielkimi złożami ropy naftowej i gazu ziemnego Wielka Nizina Węgierska jest pozbawiona bogactw mineralnych. Mimo, a może właśnie przez forsowaną w czasach komunistycznych industrializacji , przemysł nie rozwija się tu zbyt intensywnie. Wielka Nizina Węgierska jest natomiast w całości użytkowana rolniczo . Rolnictwo Niziny jest towarowe, wysoko rozwinięte i różnorodne. Uprawia się praktycznie wszystkie rośliny uprawne rosnące w klimacie umiarkowanym - zboża ( kukurydzę , pszenicę , jęczmień , ryżu , ziemniaki , warzywa (słynna węgierska papryka ), owoce, rośliny pastewne , rośliny techniczne - buraki cukrowe i tytoń . Na gorszych gruntach prowadzi się wielkotowarową pastwiskową hodowlę krów, świń, owiec i koni.

Wielka Nizina Węgierska jest gęsto zaludniona. Nie wykształcił się na niej jeden centralny ośrodek. Największymi miastami są Budapeszt na północy i Belgrad na południu. Poza nimi większymi miastami Niziny są Segedyn , Kecskemét , Békéscsaba , Szolnok , Debreczyn i Nyíregyháza w części węgierskiej, Oradea , Arad i Timişoara w części rumuńskiej, Subotica i Nowy Sad w części serbskiej oraz Osijek w części chorwackiej. Miasta są powiązane gęstą siecią dróg i linii kolejowych. Przez południową część Niziny biegną odcinki europejskich korytarzy komunikacyjnych z Budapesztu do Belgradu i z Zagrzebia do Belgradu.

Regionalizacja fizycznogeograficzna

Podział Wielkiej Niziny Węgierskiej na mniejsze jednostki geograficzne jest zdeterminowany głównie przez rzeki i ich wytwory, przy pewnym wpływie czynników antropogenicznych. Jednostki te mają charakter nizinnych dolin rzecznych albo równin. Tradycyjnie geografia węgierska dzieli Nizinę na:

1. międzyrzecze Dunaju i Cisy (węg. Duna Tisza köze):
   1. dolina Dunaju,
   2. właściwe międzyrzecze Cisy i Dunaju,
   3. dolina Cisy,
2. Kraj Zacisański (Tiszántul):
   1. Równina Szatmarsko-Berehowska ,
   2. niziny Bodrogköz i Rétköz ,
   3. wysoczyzna Nyírség ,
   4. step Hortobágy ,
   5. równina Hajduság,
   6. równina Wielka Kumania (Nagykunság),
   7. moczary Wielki i Mały Sárrét (Nagy-Sárrét i Kis-Sárrét),
   8. międzyrzecze Kereszu i Maruszy (dolny Tiszántul, węg. Maros Körös köze),
3. dolina Sawy (Posawie),
4. dolina Drawy (Podrawie),
5. Równina Wojwodiny.

Regionalizacja fizycznogeograficzna tego obszaru według UKD jest następująca:

• 554.1 Podgórze Północnowęgierskie
• 554.2 równina Mezőföld
• 554.3 Dolina Środkowego Dunaju
• 554.4 Międzyrzecze Dunaju i Cisy
• 554.5 Równina Baczki
• 554.6 Nizina Cisańska
• 554.7 wysoczyzna Nyírség
• 554.8 Równina Satmarska
• 554.9 Nizina Zakarpacka
• 555.1 Nizina Drawska

Źródła

• Józef Szaflarski Rumunia, w: Antoni Wrzosek (red.) Geografia Powszechna. Tom III. Europa (bez ZSRR), PWN Warszawa 1965
• Józef Szaflarski Węgry, w: Antoni Wrzosek (red.) Geografia Powszechna. Tom III. Europa (bez ZSRR), PWN Warszawa 1965
• Márton Pécsi, Béla Sárfalvi Węgry, PWN 1971
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Czechosłowacja. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Rumunia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983/84
• Krystyna Jawecka, Teresa Zakrzewska (red.) Mapa przeglądowa Europy. Jugosławia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1984/85
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Węgry. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1985
• Przemysław Burchard Węgry, PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988,
• Jerzy Midzio Krajobrazy węgierskie, WSiP, Warszawa 1988,
• Wiesława Rusin Węgry, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2005,