Nizina Wschodnioeuropejska^[1] ( 8 ; a. Niż Wschodnioeuropejski^[2]; biał. Усходне-Эўрапейская раўніна; est. Ida-Euroopa lauskmaa, Vene tasandik; kaz. Шығыс Еуропа жазығы; lit. Ryţu Europos lyguma; łot. Austrumeiropas līdzenums; mołd. Cîmpia Europei de Est; ros. Восточно-Европейская равнина, Русская равнина; ukr. Східноєвропейська рівнина) - megaregion fizycznogeograficzny w Europie Wschodniej .

Rozległa nizina ( niż ) rozciągająca się we wschodniej części Europy . Granice Niziny Wschodnioeuropejskiej nie są jednoznacznie ustalone – różni autorzy różnie je przedstawiają, przy czym różnice pojawiają się nie tylko wśród autorów z różnych państw, ale także wśród autorów z jednego państwa. Najszerszy zasięg tej niziny podawany jest w Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej , wg której rozpościera się ona pomiędzy Górami Skandynawskimi na północnym zachodzie oraz Sudetami i Karpatami na południowym zachodzie a Uralem i Mugodżarami na wschodzie i pomiędzy wybrzeżami Morza Barentsa i Morza Białego na północy, a wybrzeżami Morza Czarnego (bez Gór Krymskich ), Kaukazem i wybrzeżem Morza Kaspijskiego na południu. Inny zasięg ma Nizina Wschodnioeuropejska wg J. Kondrackiego – rozciąga się ona pomiędzy Niżem Środkowoeuropejskim i Karpatami na zachodzie, Morzem Czarnym (bez Krymu ), Przedkaukaziem i Niziną Nadkaspijską na południu, Uralem na wschodzie oraz Fennoskandią i Morzem Białym na północy. Nizina Wschodnioeuropejska wg zasięgu Kondrackiego obejmuje większość Rosji przeduralskiej, całą Białoruś , Litwę , Łotwę i Estonię , niemal całą Ukrainę oraz wschodnie obszary Polski i Mołdawii . Zasięg wg Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej obejmuje ponadto niemal całą Polskę i Finlandię , wschodnią Szwecję , całą Mołdawię, wschodnią Rumunię i północno-zachodni Kazachstan .

Rozciągłość południkowa - około 2,5 tys. km, rozciągłość równoleżnikowa - około 2 tys. km, powierzchnia - około 5 mln km². Średnie wyniesienie - 170 m n.p.m., maksymalna wysokość 471 m n.p.m. – wzgórze Kamuła w Gołogórach na Wyżynie Podolskiej (przy założeniu, że Wyżyna Mołdawska i Przedkaukazie nie są częścią Niziny Wschodnioeuropejskiej), najniższy punkt 28 m p.p.m. – wybrzeże Morza Kaspijskiego).

Nizina Wschodnioeuropejska w przeważającej części leży na prekambryjskiej krystalicznej platformie wschodnioeuropejskiej , na południu wychodzacej na powierzchnię jako tarcza ukraińska . Południowe skrawki Niziny leżą na daleko mniejszej platformie scytyjskiej .

Północną część Niziny stanowi nisko wyniesiona monotonna równina, ukształtowana głównie przez zlodowacenia , z reliktami starych orogenez ( Grzbiet Timański ). W części centralnej występują głównie wyżyny, uwarunkowane konfiguracją krystalicznego podłoża. Południowy skraj Niziny Wschodnioeuropejskiej zajmują nadmorskie niziny.

Sieć rzeczna Niziny jest gęsta, zwłaszcza w części zachodniej i północnej. Północna część Niziny należy do zlewisk Morza Białego ( Dwina , Miezeń ) i Barentsa ( Peczora ). Centralną część Niziny zajmuje rozległa zlewnia Wołgi . Południowa część należy do zlewiska Morza Czarnego ( Dniestr , Dniepr , Don ). Północno-zachodni kraniec Niziny zajmuje zlewisko morza Bałtyckiego ( Niemen , Dźwina i Newa ). Liczne jeziora: Ładoga , Onega , Pejpus . Ponadto wiele sztucznych zbiorników wodnych, głównie na Wołdze i Dnieprze.

Największa, centralna część Niziny ma klimat umiarkowany , przeważnie kontynentalny ze względu na odległość od mórz, ku zachodowi nieco wilgotniejszy. Na północy panuje klimat subpolarny , na południu - podzwrotnikowy o cechach śródziemnomorskich.

Strefy glebowo-roślinne ułożone są równoleżnikowo, kolejno od północy występują: tundra , tajga , lasy mieszane na bielicach, lasostepy i stepy na czarnoziemach (zachodnia część Wielkiego Stepu ), nad Morzem Kaspijskim półpustynie.

Nizina Wschodnioeuropejska dostarcza znacznych ilości węgla kamiennego ( Zagłębie Donieckie , Zagłębie Peczorskie), węgla brunatnego (Zagłębie Podmoskiewskie), ropy naftowej (Zagłębie Wołżańsko-Uralskie), gazu ziemnego i łupków bitumicznych oraz rud żelaza ( Krzywy Róg , Zagłębie Kurskie), manganu, boksytów, soli kamiennej i potasowej, fosforytów.

Regionalizacja fizycznogeograficzna Niziny Wschodnioeuropejskiej

Regionalizacja zgodna z Uniwersalną Klasyfikacją Dziesiętną Międzynarodowej Federacji Dokumentacji

• 81 Podstrefa tundry i tundry lesistej
  • 811 Równina Timańsko-Kanińska
  • 812 Równina Północno-Wschodnia
• 82 Podstrefa północnej tajgi
  • 821 Równina Peczorska
  • 822 Grzbiet Timański
  • 823 Równina Dźwińska
  • 824 Równina Oneska
  • 825 Uwały Północne
• 83 Strefa lasów mieszanych i podstrefa południowej tajgi - Nizina Środkoworosyjska
  • 831 Wałdaj
  • 832 Kraina górnej Wołgi
  • 833 Grzęda Smoleńsko-Moskiewska
• 84 Strefa lasów mieszanych i podstrefa południowej tajgi - Niż Wschodniobałtycko-Białoruski
  • 841 Pobrzeża Wschodniobałtyckie
  • 842 Pojezierza Wschodniobałtyckie
  • 843 Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie
  • 844 Nizina Berezyńsko-Desniańska
  • 845 Polesie
• 85 Strefa leśno-stepowa - Wyżyny Ukraińskie
  • 851 Wyżyna Wołyńsko-Podolska
  • 852 Wyżyna Naddnieprzańska
  • 853 Nizina Zadnieprzańska
  • 854 Wyżyna Środkoworosyjska
  • 855 Nizina Ocko-Dońska
  • 856 Wyżyna Nadwołżańska
  • 857 Nizina Zawołżańska
• 86 Strefa stepowa
  • 861 Nizina Czarnomorska
  • 862 Wyżyna Nadazowska
  • 863 Wyżyna Doniecka
  • 864 Nizina Dolnego Donu
  • 865 Wzniesienia Nadwołżańskie
  • 866 Jergeni
  • 867 Nizina Nadkaspijska
  • 868 Wyżyny Zawołżańskie

Regionalizacja według atlasu polskiego wydawnictwa "Fogra"

• 17.1 Nizina Dwińsko-Peczorska
  • 17.11 Nizina Dwińska
  • 17.12 Półwysep Kanin
  • 17.13 Wzgórza Timan
  • 17.14 Nizina Peczorska Północna (Nizina Arktyczna)
  • 17.15 Nizina Peczorska Południowa
  • 17.16 Uwały Północne
• 17.2 Nizina Wschodniobałtycka
  • 17.21 Pobrzeża Wschodniobałtyckie
  • 17.22 Pojezierza Wschodniobałtyckie
  • 17.23 Nizina Ilmen
  • 17.24 Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie
• 17.3 Polesie
  • 17.31 Polesie Nadbużańskie
  • 17.32 Polesie Prypeckie
• 17.4 Wyżyny Ukraińskie
  • 17.41 Wyżyna Wołyńska
  • 17.42 Wyżyna Podolska
  • 17.43 Wyżyna Naddnieprzańska
• 17.5 Nizina Czarnomorska
• 17.6 Krym
  • 17.61 Równina Północna
  • 17.62 Góry Krymskie
  • 17.63 Półwysep Kerczeński
• 17.7 Nizina Naddnieprzańska
  • 17.71 Nizina Naddnieprzańska Północna
  • 17.72 Nizina Naddnieprzańska Południowa
• 17.8 Wyżyny Środkowe
  • 17.81 Wałdaj
  • 17.82 Grzęda Smoleńsko-Moskiewska
  • 17.83 Wyżyna Środkoworosyjska
  • 17.84 Obniżenie Donieckie
  • 17.85 Wyżyna Doniecka
  • 17.86 Wyżyna Nadazowska
• 17.9 Nizina Centralna
  • 17.91 Nizina Jarosławska
  • 17.92 Nizina Kazańska
• 18.1 Nizina Ocko-Dońska
• 18.2 Wyżyna Nadwołżańska
• 18.3 Wyżyna Bogumilska
  • 18.31 Wyżyna Bogumilska Północna
  • 18.32 Wyżyna Bogumilska Południowa
• 18.4 Niziny Południowo-Wschodnie
  • 18.41 Nizina Nadwołżańska
  • 18.42 Wzniesienia Dońsko-Manyckie
  • 18.43 Nizina Nadkaspijska

Źródła

Przypisy