Neologizm (z gr. νεος + λογός – nowe słowo ) – środek stylistyczny; nowy wyraz utworzony w danym języku, aby nazwać nieznany wcześniej przedmiot czy sytuację lub osiągnąć efekt artystyczny w utworze poetyckim.

W niektórych państwach neologizmy powstają w wysokich gremiach rad językowych, które w trosce o czystość własnego języka szukają nowych terminów, by uniknąć zapożyczeń z języków obcych. Z takiego postępowania szczególnie znana jest Francja . Bardziej naturalna jest jednak sytuacja, kiedy wchodzą one do użycia poprzez zapożyczenie z innego języka. Tak działo się od zawsze, stąd w polszczyźnie dawniejsze makaronizmy dzisiaj uważane są już za zwykłe słowa, bez których nie można się obejść na co dzień.

Inaczej rzecz ma się z neologizmami powstałymi na nazwanie rzeczy istniejących w fikcji literackiej. Wielu literatów tworzy takie słowa, aby uzupełnić brakujące im terminy potrzebne w danym kontekście.

W literaturze polskiej neologizmy zaczęto stosować w polskim modernizmie jednak stosował je również Cyprian Kamil Norwid . Dopiero w Młodej Polsce neologizacja poezji najpierw objęła futurystów – Bruno Jasieński , Stanisław Młodożeniec (m.in. Przyśpiew, XX wiek, W drodze) – a następnie mistrzów neologizmu i postmodernizmu – Juliana Tuwima i Bolesława Leśmiana . Tuwim (Bal w operze, Słopiewnie) i Leśmian (Dusiołek, Śnigrobek), a także Aleksander Wat marzyli o stworzeniu języka pozarozumowego, który swoją neologistyczną znaczeniowością nie budził racjonalnych skojarzeń, lecz przeciwnie- irracjonalne odczucia. Na epoce języka pozarozumowego wzorowali się później Miron Białoszewski i Stanisław Lem .

Uważa się, że mistrzami neologizmów na świecie byli Leśmian i James Joyce . Leśmian zreformował zupełnie wszystkie skojarzeniowo ważne człony językowe dochodząc do perfekcji budowania nastroju słowami. Joyce ukazał mistrzostwo w Finnegans Wake – dziele, które nie tylko nie może być zakwalifikowane do jakiejkolwiek kategorii i gatunku, ale zgodnie z hipotezami język jakim jest pisany utwór ten ma być zrozumiały dla całej ludzkości pozarozumowo.

Pisarze zagraniczni, którzy zajmują się i zajmowali neologizmami to Lewis Carroll , George Orwell , Samuel Beckett , Brian Aldiss , J.R.R. Tolkien , Terry Pratchett i wielu innych.

Rodzaje neologizmów

• neologizmy słowotwórcze – nowe wyrazy utworzone od wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich formantów np. rodło
• neologizmy frazeologiczne – nowe związki frazeologiczne. np. śmierć techniczna (bardzo zły stan techniczny czegoś), pułapka kredytowa, pirat drogowy, margines społeczny, bank krwi, progi podatkowe
• neologizmy znaczeniowe – wyrazy powstałe przez nadanie nowego znaczenia wyrazom już istniejącym, np. złoto (złoty medal) myszka, komórka, zamek, korek
• neologizmy stylistyczne (artystyczne) – wyrazy utworzone przez pisarza lub poetę. Mają one charakter jednorazowy, tzn. nie występują nigdzie indziej poza tym tekstem, w którym zostały użyte. Jako elementy języka artystycznego nie mogą być oceniane według tych reguł, co pozostałe.
• zapożyczenia – wyrazy zapożyczone w całości lub części z innego języka. np. SMS, komputer
  • internacjonalizm
• neologizmy prasowe
• neologizmy obiegowe
• neologizmy przemysłowe
• neologizmy dziecięce.

Zobacz też

• lingwistyka
• etymologia

Linki zewnętrzne

• Nowe słowo - neologizmy ( niem. )