Obrączki są symbolem noszonym przez osoby, które wstąpiły w związek małżeński.

Małżeństwo — związek między osobami będący instytucją społeczną i zazwyczaj wiążący osoby emocjonalnie , ekonomicznie i prawnie . Małżeństwo stanowi najczęściej podstawę rodziny ^[1].

W kulturze europejskiej małżeństwo jest instytucją prawną , a w większości religii stanowi instytucję sakramentalną .

Małżeństwo nie jest pojęciem jednoznacznym, ponadczasowym i niezmiennym – występujące zróżnicowanie form życia małżeńskiego utrudnia sformułowanie uniwersalnej definicji małżeństwa^[2].

Małżeństwo na świecie

Formy małżeństwa

W społeczeństwach na świecie panuje ogromne zróżnicowanie form małżeństwa.

Z uwagi na liczbę członków związku małżeńskiego rozróżnia się monogamię ( monoginię - z gr. mono znaczy jedna, gyny znaczy kobieta, o monoginii mówimy gdy jeden lub wielu mężczyzn posiada tylko jedną i tą samą partnerkę; monoandrię - o monoandrii mówimy gdy jedna lub wiele kobiet posiada jednego i tego samego partnera), poligamię (w tym bigamię , poligynię , poliandrię ) i poligynandrię ( małżeństwa grupowe ). Są to formy podstawowe, które nie wyczerpują wszystkich możliwości.

Z uwagi na miejsce zamieszkania małżonków po ślubie rozróżnia się patrylokalizm , matrylokalizm , bilokalizm – małżeństwo, na przemian, przez pewien czas zamieszuje u rodziców żony i przez pewien czas u rodziców męża, ambilokalizm - gdy miejsce zamieszkania nie jest określone, neolokalizm - gdy współmałżonkowie przenoszą się do zupełnie nowego miejsca zamieszkania, z dala od krewnych jednej i drugiej strony. Oprócz powyższych form podstawowych występuje też szereg innych lokalizacji małżeństwa (np. gdy małżeństwo mieszka po ślubie z rodziną wuja, czyli brata matki, mówimy o awunkulokalizmie ).

Z uwagi na zakazy zawierania małżeństw (a nawet utrzymywania stosunków seksualnych ) wyróżniamy endogamię i egzogamię . Pojęciem uniwersalnym w tym zakresie jest pojęcie kazirodztwa .

Małżeństwa monogamiczne

W większości państw prawodawstwo dopuszcza jedynie małżeństwo ( monogamiczne ) oparte o związek różnopłciowy. W Europie od czasów chrystianizacji instytucja małżeństwa była związkiem monogamicznym zawieranym przez kobietę i mężczyznę. Tak też uregulowane zostało małżeństwo w prawie polskim. O związek monogamiczny oparte jest także małżeństwo sakramentalne w kościołach chrześcijańskich^[3].

Małżeństwa poligamiczne

Niektóre kraje Afryki i Azji sankcjonują małżeństwa jako związki poligamiczne . Dotyczy to zwłaszcza krajów, gdzie dominująca lub państwowa jest religia muzułmańska . Instytucja poligamii występuje też w ortodoksyjnych sektach wyznania mormońskiego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Te związki nie są jednak sankcjonowane przez prawodawstwo obu krajów. W większości krajów Afryki i niektórych w Azji małżeństwa stanowią także związki poligamiczne , natomiast rzadko spotyka się legalne pozostałe formy poligamii ^[].

Małżeństwa osób tej samej płci

Począwszy od 2001 roku, w rosnącej liczbie krajów i regionów instytucja małżeństwa obejmuje także pary tej samej płci . Pojawiła się też pośrednia instytucja tzw. związków partnerskich , które przyznają dwóm osobom bez względu na płeć identyczne lub zbliżone do małżeństwa uprawnienia i opiekę prawną.

Historia małżeństwa

Współczesne małżeństwo cywilizacji zachodniej (i prawosławnej ), ma długą historię. Sięga korzeniami do kilku bardzo różnych kultur starożytnych, z których największe znaczenie mają kultura starożytnego Rzymu , kultura judaistyczna i kultura germańska . Wraz z upływem wieków małżeństwo zachodnie kształtowane było dalej przez średniowieczną doktrynę Kościoła , żądania wysunięte przez protestantów w czasach reformacji oraz społeczny wpływ rewolucji przemysłowej .

Poprzez znaczną część historii świata zachodniego małżeństwo nie było jedynie osobistą sprawą męża i żony ale raczej miało charakter układu pomiędzy rodzinami . Dlatego większość małżeństw była aranżowana przez rodziny. Żona w takich związkach miała zwykle znacznie mniej praw niż jej mąż i oczekiwano, że będzie mu podległa. W znaczącym zakresie, małżeństwo stanowiło układ o charakterze ekonomicznym . Nie miał on nic wspólnego z miłością romantyczną i nawet zwykłe uczucia nie miały znaczenia. Do najważniejszych małżeńskich powinności zaliczała się natomiast prokreacja i współpraca . W kulturze zachodniej na wiele wieków przyjął się też zakaz rozwodów , co kontrastuje ze zwyczajami starożytnych , gdzie rozwód uzyskać można zwykle było bardzo łatwo (mężczyzna miał zwykle znaczną przewagę nad kobietą - mógł po prostu odprawić swoją żonę, ale w wielu przypadkach również żona mogła ubiegać się o rozejście). W starożytnym Rzymie para mogła rozwieść się także za obopólną zgodą – w wielu europejskich krajach do dziś jest to niemożliwe. Zwraca też uwagę fakt, że w kulturze zachodniej małżeństwo jawiło się zawsze jako oczywista konieczność a na osoby stanu wolnego prawie powszechnie wywierano nacisk by weszły w związek małżeński (nacisk taki nieco złagodniał, przynajmniej na jakiś czas, pod wpływem chrześcijaństwa , które za szczególną cnotę uznało celibat )^[4].

Ceremonie związane z małżeństwem

Prawo i zwyczaje dotyczące małżeństw różnią się w poszczególnych społecznościach.

Niektóre kultury i tradycje ściśle przestrzegają zasady wyboru współmałżonka przez rodziców, często gdy przyszli małżonkowie są jeszcze dziećmi. Jest to zwyczaj bardzo jeszcze silny np. w Indiach lub Pakistanie . W Polsce istniała niegdyś tradycja swatów . Dziś ich funkcje wypełniają często tzw. biura matrymonialne. Większość współczesnych społeczeństw opiera się dziś jednak na swobodnym i indywidualnym wyborze partnerów bez konieczności sankcji rodzicielsko-środowiskowych. W wielu kulturach istnieje zwyczaj przekazywania mienia w postaci posagu .

Niegdyś zawarcie małżeństwa zawsze poprzedzały zaręczyny i okres narzeczeństwa .

Przed małżeństwem

W wielu kulturach małżeństwo jest poprzedzone zazwyczaj okresem narzeczeństwa . Ceremonią która wprowadza parę w ten okres są zaręczyny .

W polskiej tradycji katolickiej ślub kościelny poprzedzają zapowiedzi . Ksiądz w parafii każdego z narzeczonych przez dwa kolejne tygodnie ogłasza podczas mszy informacje o planowanej uroczystości.

Zawarcie małżeństwa

Ceremonia ślubna w Timorze Wschodnim

Zawarcie małżeństwa może mieć formę i skutki świeckie (państwowe, urzędowe, cywilne) oraz wyznaniowe (wyznaniowe, kościelne, sakramentalne).

Ślub cywilny prowadzi do zawarcia związku w świetle prawa rodzinnego .

Ślub kościelny wiąże młodą parę w świetle prawa danego Kościoła lub związku wyznaniowego. Małżeństwo takie musi być zawarte zgodnie z przepisami Kościoła lub związku wyznaniowego.

Tak zwany ślub konkordatowy jest ślubem kościelnym, który ma równocześnie status cywilnego. Wymagania dla ważności tego ślubu to wypowiedziane w obecności duchownego oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Po ceremonii wyznaniowej kierownik urzędu stanu cywilnego sporządza akt małżeństwa. Małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

Posag i wiano

W niektórych krajach ceremonie ślubne odprawiane są z udziałem dzieci, które potem jako dorośli zmuszane są do trwania w związkach zawartych bez ich świadomej zgody.

W pewnych kręgach kulturowych ze ślubem wiąże się zawarcie umowy między rodzinami pana młodego i panny młodej. W zależności od zwyczajów albo rodzice panny młodej muszą zapłacić rodzinie pana młodego posag albo na odwrót dawane jest wiano . Posiadanie wielu synów lub córek może się wiązać z ogromnym kosztem dla rodziców, którzy nierzadko bankrutują, aby związać małżeństwem wszystkie dzieci. Patologie związane z tymi obyczajami prowadzą niekiedy do mordowania dzieci jednej z płci, aby uniknąć ogromnych wydatków. W niektórych kulturach przyszli małżonkowie nie decydują o zawarciu związku, a jeżeli przeciwstawią się woli rodziców mogą zostać brutalnie ukarani. Syn albo córka, którzy wejdą w związek niezaakceptowany przez rodziców są czasami mordowani, bo rodzina uznaje to za hańbę i mści się zgodne z zasadą wendety ^[].

Rozwód

Wdowieństwo

Zobacz też

• małżeństwo otwarte
• sakrament małżeństwa
• mezalians
• małżonkowie
• małżeństwo w chrześcijaństwie (doktryna)
• poliandria w Tybecie
• konkubinat
• prostytucja

Przypisy