Mongolska Republika Ludowa (
mong.
Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс) - określenie państwa
mongolskiego
w latach
1924
–
1992
, w okresie zależności od
ZSRR
.
W lipcu 1921
Armia Czerwona
pod pretekstem pomocy grupce rewolucjonistów
Suche Batora
zajęła siłą Mongolię Zewnętrzną rozbijając wojska Ungerna i mongolskie. Ustanowiony został rząd komunistyczny, jednak zachowano ustrój
teokratyczny
i władzę Bogda Chana.
W
1924
, po śmierci Bogda Chana, proklamowano utworzenie Mongolskiej Republiki Ludowej. Mimo formalnej niepodległości kraj pozostawał pod ścisłą kontrolą władz w
Moskwie
i nadal był uważany za część Chin. W latach 1929-1932 przeprowadzono akcję wymordowania większości mongolskiej arystokracji i jednocześnie przymusową kolektywizację majątku zwykłej ludności. Jednocześnie zakończono usuwanie obcych firm oraz likwidację prywatnej działalności rzemiosła. Po 1932 częściowo cofnięto decyzje o kolektywizacji. W 1937 przeprowadzona została wielka operacja wymordowania kleru lamajskiego oraz spalenia klasztorów wraz z dobrami kultury. Z 750 klasztorów przetrwały tylko 4 klasztory (częściowo). Akcję sowietyzacji Mongolii utrwaliło zastąpienie
alfabetu mongolskiego
cyrylicą
w 1941 oraz ostateczna kolektywizacja i likwidacja resztek rzemiosła w 1955-1959.
W
1939
roku Mongolię zaatakowały z terytorium
Mandżurii
wojska
japońskie
. W ciągu kilku miesięcy połączone siły radziecko-mongolskie pod dowództwem
G. Żukowa
pokonały Japończyków.
W
1945
ZSRR
narzucił Chinom traktat, w którym Chiny zobowiązały się przeprowadzić referendum niepodległościowe w celu ostatecznego uregulowania kwestii Mongolii Zewnętrznej. W referendum, które odbyło się we wrześniu
1945
większość mieszkańców odrzuciła projekt autonomii w ramach Chin i opowiedziała się za pełną niepodległością Mongolskiej Republiki Ludowej.
5 stycznia
1946
Republika Chińska
oficjalnie uznała niepodległość Mongolskiej Republiki Ludowej, jednak na podstawie zawartych porozumień wciąż nie stanowiła ona podmiotu prawa międzynarodowego.
Po utworzeniu
Chińskiej Republiki Ludowej
w
1949
rząd
Mao Zedonga
ponownie uznał Mongolię Zewnętrzną za część Chin. W
1951
wynegocjowano chińsko-radzieckie porozumienie, w którym rząd chiński ostatecznie uznawał niepodległość Mongolii. Rozpoczął się proces uznawania państwowości mongolskiej na arenie międzynarodowej, zwieńczony przyjęciem do
ONZ
w
1961
. Mongolia pozostawała przez cały czas państwem socjalistycznym pod silnym wpływem
ZSRR
.
Lata powojenne w Mongolii wiążą się głównie z jednym nazwiskiem: Jumdżagijn Cedenbal. Był on jednym z najbliższych współpracowników Czojbalsana, a po jego śmierci w styczniu 1952 r. został szefem partii (sprawował także funkcję premiera). Co więcej, wykorzystując krytyczną wobec swojego poprzednika politykę Nikity Chruszczowa w ZSRR, J. Cedenbal potępił niedawne rządy Czojbalsana, a także doprowadził do usunięcia z komitetu partii swoich przeciwników politycznych. Pomimo kolejnych zmian w kierownictwie partii komunistycznej w samym Związku Radzieckim, Cedenbal sprawował pełnię władzy aż do 1984 r. Wówczas to zastąpił go Dżambyn Batmunch, który z kolei odszedł ze stanowiska w 1990 r. - załamanie się bloku państw komunistycznych w Europie oraz zmiany w ZSRR siłą rzeczy wymusiły bowiem i na Mongolii konieczność dostosowania się do nowych okoliczności.
Pomimo stosunkowo nielicznej i słabo rozwiniętej opozycji (głównie Mongolska Unia Demokratyczna), udało się dokonać w 1990 r. przełomowych (a co ważne przeprowadzonych pokojowo) zmian politycznych. W połowie marca doszło do przetasowań w łonie rządzącej partii komunistycznej (sekretarzem generalnym został mianowany Gombojawyn Ochirbat).
Demokratyzacja państwa rozpoczęła się w 1990 roku, kiedy to Mongolia stała się republiką parlamentarną i przywrócono wolność religijną oraz własność prywatną. Niebawem także nastąpiło przeorientowanie w samym parlamencie - dokonano nowelizacji dotychczasowej konstytucji (nowa zaś została uchwalona 12 lutego 1992 r.). W 1992 r. Mongolię opuściły także ostatnie jednostki wojsk rosyjskich.
