Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS), w wersji angielskiej International Court of Justice (ICJ), w wersji francuskiej Cour Internationale de Justice (CIJ), jest głównym organem sądowym ONZ . Został utworzony w 1945 . Trybunał działa według swego Statutu, który opiera się na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowi integralną część Karty Narodów Zjednoczonych . Wszyscy członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych są ipso facto stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Państwo nie należące do Organizacji Narodów Zjednoczonych może przystąpić do Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości na warunkach, które w każdym przypadku ustali Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.

Sędziowie

Sędziowie MTS

Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych na dziewięcioletnie kadencje. Co 3 lata wybierana jest jedna trzecia składu. Sędziowie mogą być wybrani ponownie (reelekcja). Kandydatów na sędziów zgłaszają grupy narodowe Stałego Sądu Rozjemczego w Hadze spośród osób mogących pełnić najwyższe stanowiska sędziowskie w swych państwach lub uznanych znawców prawa międzynarodowego . Następnie sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ oraz Radę Bezpieczeństwa i muszą uzyskać bezwzględną większość w każdym z tych organów. Każdy sędzia musi być obywatelem innego państwa. Przy wyborze należy zwracać uwagę na to, by w składzie były reprezentowane główne systemy prawne i formy cywilizacji. W przypadku wakatu wybiera się sędziego na resztę kadencji poprzednika.

Sędziowie nie mogą zajmować się inną działalnością zawodową (nie dotyczy to publikacji lub wygłaszania wykładów) ani polityczną. Nie są reprezentantami swych państw. Są niezawiśli , nie mogą przyjmować instrukcji od żadnej strony.

Sędzia nie podlega wyłączeniu, jeżeli MTS rozpatruje spór z udziałem państwa jego obywatelstwa. Jeżeli państwo toczące spór przed MTS nie ma swego obywatela w składzie sądu, może wyznaczyć sędziego ad hoc, który może (choć nie musi) być jego obywatelem. Jeżeli żadna ze stron w sporze nie ma swego obywatela w składzie, każda może wyznaczyć sędziego ad hoc.

Sędziowie wybierają spośród swego grona prezesa i wiceprezesa Trybunału na trzyletnią kadencję (z prawem reelekcji).

MTS może orzekać w składzie plenarnym lub w izbach, jeżeli o to wniosą strony. Do tej pory tylko czterokrotnie orzekał w izbach.

Polskimi sędziami w Trybunale dotychczas byli Bohdan Winiarski ( 1946 - 1967 , prezes 1961 - 1964 ) i Manfred Lachs ( 1967 - 1993 , zm. w trakcie kadencji; prezes 1973 - 1976 ), a Krzysztof Skubiszewski zasiadał jako sędzia ad hoc.

Obecny skład Trybunału

• Hisashi Owada ( Japonia ) – Prezes
• Peter Tomka ( Słowacja ) – Wiceprezes
• Abdul G. Koroma ( Sierra Leone )
• Awn Shawkat Al-Khasawneh ( Jordania )
• Bruno Simma ( Niemcy )
• Ronny Abraham ( Francja )
• Kenneth Keith ( Nowa Zelandia )
• Bernardo Sepúlveda-Amor ( Meksyk )
• Mohamed Bennouna ( Maroko )
• Leonid Skotnikow ( Rosja )
• Antônio Augusto Cançado Trindade ( Brazylia )
• Abdulqawi Ahmed Yusuf ( Somalia )
• Christopher Greenwood ( Wielka Brytania )
• Xue Hanqin ( Chiny )
• Joan Donoghue ( Stany Zjednoczone )

Zobacz też: Sędziowie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Podstawy orzekania

MTS orzeka zgodnie z prawem międzynarodowym . Podstawy orzekania są uregulowane w art. 38 Statutu MTS. Są to:

• umowy międzynarodowe
• zwyczaj międzynarodowy
• ogólne zasady prawa

oraz pomocniczo

• orzeczenia sądowe
• opinie doktryny.

Jeżeli strony się na to godzą, Trybunał może orzekać ex aequo et bono , czyli w oparciu o zasady słuszności, a nie normy prawne.

Spory międzypaństwowe

Trybunał wydaje wyroki w sporach międzypaństwowych oraz wydaje opinie doradcze.

MTS rozstrzyga spory wyłącznie między państwami. Oznacza to, że inne podmioty nie mogą być stronami przed Trybunałem. Pozwy wpływające od osób fizycznych (oraz innych nieuprawnionych podmiotów) nie są rejestrowane.

Członkostwo w ONZ nie oznacza automatycznej zgody państwa na jurysdykcję MTS. Potrzebne jest do tego odrębne wyrażenie woli poddania się właściwości Trybunału. Może być ono dokonane na kilka sposobów:

Państwa w sporze mogą zawrzeć odrębne porozumienie o przekazanie sprawy Trybunałowi do rozstrzygnięcia. Wówczas nie ma powoda ani pozwanego , a strony zgodnie występują o wydanie wyroku.

Zgoda na jurysdykcję MTS może wynikać z klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej . Klauzula taka przewiduje, że wszelkie spory wynikające ze stosowania danej umowy będą rozpatrywane, na życzenie którejkolwiek strony, przez Trybunał.

Innym sposobem uznania właściwości Trybunału jest złożenie przez państwo specjalnego oświadczenia, że pozwala na pozywanie przez MTS przez inne państwa, które złożyły lub złożą takie samo oświadczenie. Jest to tzw. system jurysdykcji obowiązkowej MTS. Oświadczenia o uznaniu jurysdykcji obowiązkowej mogą być cofnięte. Często są obarczone zastrzeżeniami , które ograniczają podmiotowo lub przedmiotowo zakres zgody.

Postępowanie w sprawach spornych składa się z części pisemnej i ustnej. Często najpierw rozpatruje się spór co do kompetencji Trybunału do rozpoznania sprawy, a dopiero po wydaniu wyroku potwierdzającego taką kompetencję, spór merytoryczny. Postępowanie ustne jest jawne.

Sędziowie decydują o wyroku większością głosów. Sędziowie niezgadzający się z sentencją wyroku lub jego uzasadnieniem mogą złożyć zdania odrębne.

Wyrok MTS bezwzględnie wiąże strony.

Kompetencje MTS

1. Kompetencje ratione personae. Art. 34 Statutu MTS głosi, że jedynie państwa mają prawo stawać jako strony przed Trybunałem. Trybunał jest dostępny dla państw członkowskich ONZ oraz dla innych, które są stronami statutu.

Art. 62 statutu głosi,że państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem Trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta.

Statut MTS przyznaje pewne uprawnienia rządowym organizacjom międzynarodowym. Trybunał może zwrócić się do tych organizacji o informacje mające znaczenie dla rozpatrywanej sprawy oraz może przyjmować takie informacje dostarczone przez organizację z własnej inicjatywy.

2. Kompetencje ratione materiae. Art. 36 ust. 1 mówi, że kompetencje MTS obejmują "wszelkie spory, które strony doń wniosą, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach". Zatem kompetencja MTS ma charakter dobrowolny. MTS działa tylko wówczas, gdy strony przekażą mu sprawę do rozstrzygnięcia.

Możliwa jest jednak sytuacja, gdy MTS działa na wniosek jednej tylko strony konfliktu. Tę kompetencję obligatoryjną określa art. 36 ust. 2 statutu MTS, który nazywa się często "klauzulą fakultatywną", gdyż od woli poszczególnego państwa zależy przyjęcie bądź nie przyjęcie zobowiązań określonych w tej klauzuli.

Zgodnie z art. 96 Karty NZ, Zgromadzenie Ogólne lub Rada Bezpieczeństwa mogą zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej. Podobnie zresztą jak wszystkie inne organizacje wyspecjalizowane ONZ. Obecnie takie upoważnienie posiada 16 organizacji wyspecjalizowanych ONZ oraz IAEA (International Atomic Energy Agency).

3. Kompetencje ratione iuris. MTS wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu MTS. Zgodnie z nim, Trybunał stosuje: a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór b) zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo c) ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane d) wyroki sądowe i opinie znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.

Trybunał posiada także kompetencję orzekania według zasad słuszności, tzw. "ex aequo et bono", jeśli strony się na to zgodzą. Nie było jednak przypadku, kiedy strony się na taką zasadę zgodziły.

Opinie doradcze

MTS wydaje opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ , Rady Bezpieczeństwa oraz Rady Gospodarczej i Społecznej , a także upoważnionych organizacji wyspecjalizowanych .

Przedmiotem opinii doradczych może być każda kwestia prawna wyłaniająca się w toku działalności wnioskodawcy (to ograniczenie nie dotyczy Zgromadzenia Ogólnego ani Rady Bezpieczeństwa). Postępowanie o wydanie opinii nie powinno zastępować postępowania spornego, choć często kwestie przedstawione Trybunałowi do zaopiniowania dotyczą istniejących sporów.

W postępowaniu mogą brać udział także państwa członkowskie ONZ, poza organami ONZ i organizacjami wyspecjalizowanymi. Postępowanie nie ma charakteru spornego, uczestnicy przedstawiają swoje stanowiska, najpierw w formie pisemnej, a potem ustnej.

Opinia doradcza formalnie nie ma mocy wiążącej. Jest jednak autorytatywną wykładnią prawa międzynarodowego, co powoduje, że w praktyce jest traktowana jako ostateczne potwierdzenie legalności lub nielegalności zachowań będących jej przedmiotem. Sędziowie mogą zgłaszać zdania odrębne do opinii doradczych.

Publikacje

Wszystkie wyroki i opinie doradcze Trybunału (wraz ze zdaniami odrębnymi) są oficjalnie publikowane w językach angielskim i francuskim. Są też dostępne w internecie ( Teksty orzeczeń po angielsku ).

Wystąpienia stron lub uczestników publikowane są po wydaniu wyroku (opinii doradczej) w oficjalnym języku postępowania (angielskim albo francuskim). Nie są dostępne w internecie.

Siedziba

Siedzibą Trybunału jest Haga . Trybunał urzęduje w Pałacu Pokoju , w którym mieszczą się także Stały Trybunał Arbitrażowy , Haska Akademia Prawa Międzynarodowego oraz jedna z najbogatszych bibliotek prawa międzynarodowego.

Zobacz też

• sądownictwo międzynarodowe
• arbitraż międzynarodowy

Linki zewnętrzne

• Strona Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości ( arab. ) ( ang. ) ( hiszp. ) ( fr. ) ( ros. )