Mapa etniczna Turcji 1911

Podział Anatolii i Tracji wg Traktatu z Sevres.

     Terytorium Turcji i planowany Kurdystan(ciemnocytrynowy)

Tereny oddane:

     Armenii

     Grecji

     Francji

     Wielkiej Brytanii

Ponadto obszary zaznaczone liniami pionowymi – strefy wpływów:

     Włoch

     Francji

     Wielkiej Brytanii

     Zdemilitaryzowana międzynarodowa strefa kontroli cieśnin

Linią ciągłą zaznaczony zrewidowany traktatem w Lozannie 1923 przebieg granic Turcji

Zmiany terytorium Grecji od 1832 do 1947, kolor cytrynowy – nabytki Grecji wg traktatu w Sèvres, anulowane traktatem w Lozannie 1923

Ostateczne granice Turcji ustalone traktatem w Lozannie ( 1923 ).Zaznaczono strefy zdemilitaryzowane .

Wymiana ludności pomiędzy Grecją i Turcją – przesiedlenia obejmujące ponad 2 mln osób wynikłe z zapisów Traktatu z Lozanny , podpisanego 24 lipca 1923 roku przez Imperium brytyjskie , Francję , Włochy , Japonię , Grecję , Rumunię oraz Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców z jednej strony a Republikę Turecką z drugiej strony.

Traktat w Lozannie zrewidował postanowienia Traktatu z Sèvres z 10 sierpnia 1920 , sprowadzające się w praktyce do rozbioru terytorium Imperium Osmańskiego , w tym etnicznych ziem tureckich, umiędzynarodowienia Stambułu , cieśnin Bosfor i Dardanele i ograniczenia suwerennej władzy Turcji do części Anatolii ^[1]. Traktat z Sevres spotkał się z czynnym oporem Turków, którzy faktycznie obalili sułtanat i ustanowili republikę ze stolicą w Ankarze , gdzie Mustafa Kemal Atatürk zwołał 23 kwietnia 1920 Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji – pierwszy w historii parlament turecki^[2], a następnie zbrojnie przeciwstawili się armii greckiej, która podjęła ofensywę do centrum Anatolii próbując wymusić realizację postanowień traktatu z Sevres. W bitwie nad rzeką Sakarya armia grecka została pokonana i odrzucona na wybrzeże przez Turków. W konsekwencji traktat z Sèvres stał się martwą literą. W ramach wymiany ludności przesiedlono do Turcji od 500 – 800 tys. ludzi, a do Grecji ok. 1,5 mln. (głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego ( Jonia ), wybrzeża Morza Czarnego ( Pont ), Tracji wschodniej oraz Kapadocji ).

Traktat zakończył wojnę grecko-turecką i ustabilizował sytuację w regionie. W latach 1915 – 1918 pod pretekstem obrony kraju w północno-wschodniej Turcji, w rejonie działań wojennych pomiędzy armiami turecką i rosyjską doszło do masowych przesiedleń, pogromów i rzezi ormiańskich i greckich mieszkańców regionu Pont . Po przegranej Turcji i jej sojuszników w I wojnie światowej i wycofaniu wojsk rosyjskich z obszaru Pontu doszło do planowej i wyjątkowo okrutnej eksterminacji nie-turków.

W latach 1915 – 1924 spośród około 700.000 Greków zamieszkujących Pont , życie w masowych egzekucjach, masakrach, marszach śmieci i tzw. batalionach pracy utraciło około 300.000 ludzi w tym kobiet, dzieci i starców. Próby samoobrony i walki partyzanckiej podejmowane przez kilkanaście oddziałów tzw. antartes były krwawo tłumione przez wojska tureckie.

Po podpisaniu traktatu z Lozanny wobec skali wzajemnej nienawiści pomiędzy Grekami a Turkami w obu krajach i w konsekwencji praktycznej niemożliwości zgodnego pokojowego współżycia obu społeczności etnicznych w ramach jednego państwa (Grecji lub Turcji) zadecydowano o masowym przesiedleniu ludności cywilnej obu narodowości z terenów etnicznie mieszanych na terytorium państwa ojczystego. Wymiana ludności nie zawsze była dokonywana według kryterium narodowego czy językowego. Podstawowy wyznacznik stanowiła tu religia. I tak z Grecji wysiedlono nie tylko ludność tureckojęzyczną ale także innych muzułmanów w tym: wyznających islam Cyganów , Pomaków , Albańczyków z południowego Epiru oraz Megalorumunów . Natomiast z Turcji wysiedlono niemal wszystkich ortodoksyjnych chrześcijan bez względu na to czy posługiwali się oni językiem greckim czy tureckim. Jednakże greckim mieszkańcom Stambułu oraz wysp Imbros i Tenedos pozwolono pozostać w swoich domach w zamian za co w greckiej Tracji Wschodniej mogła pozostać miejscowa społeczność turecka. Poza tym w Turcji pozostała także część tzw. Greków Pontyjskich, zamieszkujących okolice Trapezuntu . Grupa ta przeszła w XVII wieku na islam i z tego powodu nie została objęta wymianą.

Wymiana ludności odbywała się zazwyczaj w sposób pokojowy, stopniowo i trwała do 1930 r. Liga Narodów zorganizowała także aktywizację ekonomiczną okolic objętych wymianami ludności. W ten sposób dopomożono także ludności, która opuściła swe ojczyzny jeszcze w trakcie trwania wojen bałkańskich. Aktywizacją ekonomiczną łagodzono także napięcia, pomiędzy repatriantami, a ludnością miejscową. Urzędnicy Ligi Narodów, a za nimi greccy historycy mówią wręcz o przejściu części Bałkanów, objętej wymianami ludności, prosto z realiów XVII wieku, do szybkiego rozwoju i XX wieku^[3].

Wymiana ludności pomiędzy Turcją a Grecją w konsekwencji traktatu z Lozanny były pierwszą w historii nowoczesnej operacją tego typu. Na modelu określonym w Lozannie i z podobnych motywów oparta była wymiana ludności w Europie Środkowo-Wschodniej po II wojnie światowej . Powojenny trybunał sądził Enwera Paszę (jednego z trzech głównych przywódców młodoturków ) i skazał go zaocznie na śmierć za przestępstwa dotyczące masakr ludności w Armenii. Skazano również ministra sprawiedliwości Ibrahima Beya. Ahmed Dżemal został zamordowany przez ormiańskiego zamachowca w Tbilisi , zaś trzeci z triumwiratu młodoturków – Talaat Pasza zbiegł z Turcji w końcu 1918 i zginął w Berlinie w roku 1921 również w zamachu z ręki ormiańskiego emigranta. Władze Turcji do dzisiaj (rok 2008) nie uznają wydarzeń z lat 1915 – 1924 za ludobójstwo .

Źródła

1. The Pontian Question in the United Nations – Michalis Charalambidis, Published by Pontian Society of Thessaloniki <<Euxinos Leschi>> 2004
2. Pod rządami półksiężyca – Grzegorz Kucharczyk
3. http://greek-genocide.org/
4. http://may19.net/

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona ludobójstwu na pontyjskich Grekach
• Treaty of Lausanne ( ang. ). W: The World War I Document Archive [on-line]. [dostęp 28 listopada 2009 r.].
• Agreement respecting the Reciprocal Restitution of Interned Civilians and the Exchange of Prisoners of War, signed at Lausanne, January 30, 1923. ( ang. ). W: League of Nations – Treaty Series [on-line]. 1925. [dostęp 28 listopada 2009 r.].

Przypisy