Pedagogika miejsca - perspektywa teoretyczna badań nad edukacją , opisująca dialektyczną relację "człowiek–przestrzeń/miejsce", jako znaczącą dla procesów uczenia się i rozwoju; także tworzenia się biografii /tożsamości ludzkich, relacji społecznych/kapitału społecznego, wspólnot/ ruchów społecznych .

Przejęcie perspektywy pedagogiki miejsca i proponowanego przez nią spektrum pojęciowego, pozwala na ponowną analizę i reinterpretację "starych" problemów społeczno-politycznych, w tym edukacyjnych, co owocuje rozszerzeniem dyskursu publicznego o głosy artykułowane z różnych miejsc; dostrzeżeniem kolejnych poziomów zależności i wymiarów analizowanych zjawisk. Pedagogika miejsca pozwala na problematyzację kategorii takich jak przestrzeń i miejsce, w różnorakich kontekstach społecznych / edukacyjnych. Nowatorska perspektywa teoretyczna pedagogiki miejsca ugruntowuje swoje miejsce w obszarze polskich nauk o edukacji, dzięki Marii Mendel - badaczce, autorce i redaktorce znaczących publikacji w tym zakresie^[1].

Teoretyczne ramy pedagogiki miejsca

• poststrukturalizm (post-structuralism) – którego teoretycy umożliwiają zerwanie z esencjalistyczną koncepcją podmiotu i przestrzeni, akcentując nieustaną re-kreację tych kategorii w relacji do dominujących dyskursów .
• koncepcja społecznej produkcji przestrzeni – zaproponowana przez Henri Lefebvre i rozwijana przez współczesnych badaczy (jak na przykład: Edward Soja, David Sibley, Doreen Massey, Wolfgang Natter, John Paul Johns, Geogers Benko, Ulf Strohmayer, Pamela Bettis, Natalie Adams, Rob Shields ) zainteresowanych fenomenem polegającym na tym, iż "przestrzeń jest społecznie produkowana w relacjach społecznych, które następnie również reprodukuje , negocjuje i przekształca"
• geografia społeczna – subdyscyplina geografii zainteresowana tworzeniem miejsc przez ludzi, procesami planowania i zagospodarowywania przestrzeni, jak również zjawiskiem zadomawianiem się społeczności ludzkich w miejscach; problemami i cechami charakterystycznymi dla określonych regionów, ich mieszkańców, wspólnot lokalnych.
• socjologia miasta – dostarczająca opisu procesów urbanizacyjnych z perspektywy społecznej; analizująca tworzenie się miast przez pryzmat procesów zbiorowych, określonych typów relacji społecznych i znaczeń nadawanych przestrzeni miejskiej i miejscom.
• antropologia kulturowa – traktowana tu jako perspektywa badawcza zainteresowana różnorodnością organizowania się kultur w różnych miejscach na ziemi; „od zawsze” rozpatrująca kulturę w ścisłym powiązaniu z miejscem.
• pedagogika społeczna – subdyscyplina pedagogiki analizująca różnorakie przestrzenie doświadczenia społecznego ludzi, jak również środowiska, instytucje i miejsca pomocy społecznej; w tym także fenomen doświadczeń „bez-miejsca”, braku miejsca, bezdomności.
• pedagogika krytyczna – perspektywa badań pedagogicznych kwestionująca oczywistości organizacji systemu edukacji, poszukująca szerszego kontekstu wyjaśniającego różne fenomeny edukacyjne (jak np. niepowodzenia szkolne, milczenie uczniów na lekcji); oparta na założeniu, że szkoła może stać się przestrzenią osobistego i społecznego upełnomocnienia; oprócz tekstów filozoficznych pedagodzy krytyczni prowadzą badania etnograficzne w różnych miejscach umożliwiające opis systemu oświaty z perspektywy słabej, z różnych nieuwzględnianych w oficjalnym dyskursie oświatowym, pozycji społecznych.
• krytyczna pedagogika miejsca – eksponująca możliwości uczenia się w/o miejscu/regionie, podkreślająca konieczność artykulacji problemów edukacyjnych w określonych miejscach, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów wiejskich (pomijanych nawet przez badaczy krytycznych), koncepcja Davida Gruenewalda.

Relacje i kategorie problematyzowane w pedagogice miejsca

• Przestrzeń - Miejsce oraz Człowiek - Miejsce: Rozróżnienie Yi Fu Tuan, traktującego przestrzeń jako kuszący wolnością bezkres, w którym tworzymy urzekające swojskością miejsca, inspiruje współczesnych badaczy do opisu zadomawiania się ludzi w miejscach, praktyk nadawania miejscom sensu, czynienia miejsc własnymi i bezpiecznymi (ale tym samym obcymi i niebezpiecznymi dla "innych"). Tu mieszczą się także opisy procesów identyfikacyjnych, tworzenia się więzi społecznych, kapitału społecznego i agonizmów [Agonism], jak również praktyki tworzenia sobie własnych, często niematerialnych przestrzeni/miejsc w odpowiedzi na niesprzyjające warunki społeczne. Przedstawiciele perspektywy krytycznej, rozpatrują tworzenie się miejsc w kategoriach relacji władzy, traktując określony podział przestrzeni, (nie)dostępność miejsc jako efekt hegemonii [Hegemony]
• Uczenie się - Miejsce: Uczenie się, rozumiane jako zmiana, dokonuje się zawsze w miejscu.

Na tym założeniu opisywane są doświadczenia uczenia się w różnych miejscach lub poprzez zmianę miejsc(a) Rozwijane są także kolejne pytania dotyczące uczącego potencjału miejsca, uczenia się "w" miejscu, "od" miejsca, "z" miejsca; a także projekty działań edukacyjnych/społecznych "na miejsce wrażliwych".[Maria Mendel, 2006]

• Heterotopia ( gr. θτεροτοπος 'heterotopos'): Zaproponowana przez Michel Foucault kategoria oznaczająca "miejsce miejsc", pozostająca w "lustrzanej" relacji do pojęcia utopii, "miejsca bez miejsca"; umożliwia opis splątanych sieci relacji wyznaczających miejsca i rekonstrukcję reguł ich nieustannej (re)kreacji w (dyskursywnych) praktykach społecznych.

Przypisy

Literatura

• Pedagogika miejsca, red. M. Mendel, DSWE TWP, Wrocław 2006
• M. Mendel, Społeczeństwo i rytuał. Heterotopia bezdomności, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007
• Girlhood Place and Pedagogy, Geographies of Girlhood. Identites in Between, ed. P. Bettis, N. Adams [1]
• D. Massey, Space, Place, and Gender, University of Minnesota Press, 1994
• G. Benko, U. Strohmayer, Space and Social Theory. Interpreting Modernity and Postmodernity, Blackwell Publishers Ltd., Oxford 1997 [2]
• A Place in the World? Places, Cultures, Globalization, ed. D. Massey, P. Jess, Oxford University Press in Association with the Open University, Oxford 1995
• Yi Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, PIW, Warszawa, 1987
• Setha M. Low, Denise Lawrence-Zúñiga, The Anthropology of Space and Place: Locating Culture, Blackwell Publishing, 2003 [3]