Metrum - obowiązujący w utworze muzycznym schemat, który określa wartość trwania
nut
, a także układ
akcentów
w obrębie
taktu
.
Wyróżnia się dwa proste schematy metryczne:
- Metrum dwuczęściowe (zwane inaczej dwumiarowym): w podstawowym schemacie takt taki składa się z dwóch miar, z czego pierwsza jest mocna (akcentowana), a druga słaba nieakcentowana.
- Metrum trzyczęściowe (inaczej: nieparzyste lub trzymiarowe): pierwszy dźwięk jest mocny (akcentowany), a dwa następne słabe.
Określenie metrum parzyste jest pojęciem szerszym, dotyczy zarówno metrum dwumiarowego, jak i będącego jego złożeniem metrum czteromiarowego.
W
notacji muzycznej
metrum utworu zapisuje się za
kluczem
i
znakami chromatycznymi
w postaci dwóch cyfr. Cyfra dolna oznacza nutę, która jest podstawową jednostką metryczną dla danego utworu. I tak: 1 oznacza
całą nutę
, 2
półnutę
, 4
ćwierćnutę
, 8
ósemkę
itd. Górna cyfra oznacza ilość jednostek metrycznych. W podanym przykładzie zapisu metrum, podstawową jednostką metryczną jest
ćwierćnuta
. Metrum dwumiarowe mogą więc realizować dwie ćwierćnuty, jedna ćwierćnuta i dwie ósemki, cztery ósemki i wszelkie inne kombinacje dowolnych nut, jak długo suma ich wartości daje dwie ćwierćnuty.
W muzyce dawnej jako jednostki metrycznej używano całych nut lub półnut. W czasach nowożytnych zaczęto używać ćwierćnut oraz ósemek (rzadziej szesnastek) i te do dziś są najczęściej przyjmowane jako jednostka metryczna.
Składając dwa podstawowe schematy metryczne, można uzyskać bardziej skomplikowane schematy metryczne nazywane ogólnie metrum złożonym.
Połączenie dwóch lub większej ilości schematów metrycznych:
- Metrum czteromiarowe- powstaje przez połączenie dwóch schematów dwumiarowych. Najczęściej spotykany przykład metrum złożonego przyjmuje postać 4/4.
- Metrum sześciomiarowe- powstaje przez połączenie dwóch schematów trzymiarowych. Spotykany w taktach ósemkowych, w formie metrum 6/8.
Systemy złożone zachowują typowy dla systemów prostych układ akcentów, z tym że akcenty w drugim schemacie są słabsze niż w pierwszym.
Składanie większej ilości schematów prostych i mieszanie ich ze sobą (schematy metryczne mieszane) pozwala stworzyć nieograniczoną ilość dowolnie skomplikowanych schematów metrycznych.
Przykłady dzieł muzycznych dla różnych schematów metrycznych:
W muzyce współczesnej często odchodzi się od jednolitego systemu metrycznego dla całego utworu muzycznego, na rzecz metrum zmiennego. I tak na przykład
progresywna grupa
Yes
w swej kompozycji Close to the Edge dokonała kilkunastu zmian metrum, używając schematów: trzy-drugie, cztery-drugie, cztery-czwarte, dwanaście-ósmych i dziewięć-szesnastych. Natomiast stałe metrum jest elementem charakterystycznym dla
tańców
tradycyjnych. Bardzo ciekawym przykładem eksperymentów muzycznych jest
Michael Angelo Batio
, który niekiedy stosuje złożone metrum, jak np. w utworach:
- Time Traveler - Planet Gemini (solo)
- Hands Without Shadows
Sam Michael Angelo wyjaśnił, że metrum w Hands Without Shadows to piętnaście ósmych
[1]
.
Dodatkowe informacje
Istnieją jeszcze metra nierównodzielne, lub asymetryczne, gdzie w określonym przez metrum takcie występują grupy rytmiczne o różnej długości. Podstawowe grupy rytmiczne są dwu lub trójdzielne i ich różnorakie kombinacje określają osobliwą rytmikę metrum asymetrycznego.
W muzyce afrykańskiej bardzo szeroko używa się
polirytmię
, a dokładniej cross-rytmy, gdzie patern (siatkę) podstawowego rytmu pokrywa patern histeryzujących nierówno-akcentowanych synkop.
Przy recytowaniu, czy czantowaniu świętych tekstów
Wed
używa się skomplikowany strój akcentowy używany w ceremoniach i występach, swego rodzaju sag religijnych, znane są od 3 tysięcy lat. Kombinacja owych akcentów z tradycją perską Musiqi-e assil oraz lokalnych folkowych tradycji daje klasyczną muzykę hinduską. Muzyka ta dzieli się na sekwencje, gdzie w zależności od tekstu używa się różne akcenty. Kombinacja różnych improwizowanych sekwencji daje różnorodność paternu (siatki ) rytmicznej.
Najbardziej osobliwe i skomplikowane są metra muzyki ludowej bałkańskiej (głównie Bułgaria i Macedonia, jak i północna Grecja, europejska część Turcji i wschodnia Serbia). Termin "takty nierównodziene" został wprowadzony do światowej terminologii muzycznej przez bułgarskich muzykoznawców na pozczątku XX wieku, dlatego też slangowo nazywane są "bułgarskie", a wśród muzyków w samej Bułgarii "krzywe".
Istnjeje wielka różnorodność owych rytmów: 7/8 (2+2+3 lub 2+3+2); 8/8 (3+2+3); 11/8; 12/8; 15/8; 12/16 (Petrunino Horo) oraz różniących się wewnątrz jednego metrum grupy rytmiczne. Najbardziej popularne jest metrum Ryczenica 7/8 (2+2+3, te liczby oznaczają czas trwania taktu, natomiast przez tancerzy liczy się 1-2-3. albo 1.-2-3 w zależności od którego regionu jest ten taniec).
Oprócz rytmów tanecznych istnieją też rytmy charakterystyczne dla utwórów, przedstawionych głównie przez wokal: Polegnala e Todora 11/8 (2+2+3+2+2). Isnieją też utwory z dwoma rodzjami metrum jak i utwory bez sprecyzowanego metrum, nazywane bezmezuralne.
Wraz z popularyzacją folkloru bułgarskiego asymetryczne metrum w XX wieku zaczyna żyć własnym życiem również w
muzyce zachodniej
: klasycznej (np.
Igor Strawiński
,
Béla Bartók
,
Philip Glass
,
Steve Reich
),
soundtrackach
filmowych i serialowych (np.
Gwiezdny pył
(2007),
Xena: Wojownicza księżniczka
, utwór "America" z
West Side Story
) jak również
rockowej
(
Dream Theater
,
Rush
) i
jazzowej
.
Patrz także
