Memetyka ( ang. memetics) – nauka badająca ewolucję kulturową zakładającą, że, jak w ewolucji biologicznej , jednostką doboru jest gen , tak w ewolucji kulturowej jednostką doboru jest mem , czyli najmniejsza jednostka informacji kulturowej .

Memetyka może być zdefiniowana jako podejście próbujące stworzyć model ewolucji memów. Memy przechodzą procesy zmian (mutacji, rekombinacji) swojej wewnętrznej struktury. Różne wersje współzawodniczą o ograniczoną przestrzeń pamięciową dostępną w różnych osobnikach. Najlepiej dostosowana wersja wygra i rozmnoży się. To rozszerzanie się może być przedstawione matematycznie, jednakże w praktyce jest trudno dobrać odpowiednie wartości parametrów modelu. Bardziej jakościowie podejście proponuje tworzenie kryteriów dopasowania memu w stosunku do innych memów, biorąc pod uwagę poszczególne stadia memetycznego cyklu życia. Tak jak w przypadku genów, nie jest konieczne, aby znać właściwy kod czy nawet wielkość czy granice memu, aby mówić o jego dopasowaniu, aby przewidywać jego przyszłe rozprzestrzenianie się, przetrwanie lub wymarcie w populacji współzawodniczących memów. Takie przewidywania mogą być empirycznie sprawdzone. Np. memetyczna hipoteza mówi, że proste memy rozprzestrzeniają się szybciej. Może to być sprawdzone poprzez obserwację (może w kontrolowanych warunkach) dwóch memów, które są podobne pod wszystkimi względami, poza tym, że jeden jest prostszy.

Termin meme został zaproponowany przez Richarda Dawkinsa w książce Samolubny gen (wydanej w 1976 ) i zdefiniowany jako replikator kulturowy, analogiczny do replikatora w biologii, jakim jest gen. Istnieje tu pewna rozbieżność, gdyż wg niektórych memetyków, to nie geny, a informacja zapisywana w genach jest replikatorem. Pojęcie memu nie jest pierwszym określającym najmniejszą jednostkę informacji kulturowej. Proponowane były także inne terminy, jak kulturgeny. Dawkins wprowadzając w swojej pracy to pojęcie użył go tylko jako analogii wobec pojęcia genu, dla lepszego wytłumaczenia na czym polega dobór genowy, dopiero jednak w latach 90. XX wieku, dzięki pracom Richarda Brodiego Wirus umysłu i Susan Blackmore Maszyna memowa, koncepcja memu stała się popularna, tworząc podwaliny pod nowo powstającą naukę.

Memy miałyby, inaczej niż geny, replikować się pośrednio, nie na drodze chemicznej zachodzącej w mózgu , lecz dzięki interakcjom możliwym poprzez sygnały dochodzące do posiadających narządy recepcyjne jednostek. Przykładem replikacji memów czy kompleksu memów ( mempleksów ) są m.in. rozprzestrzeniające się ideologie, ale także melodie używane przez niektóre gatunki ptaków, sposoby noszenia czapki baseballowej.

Memetyka postuluje stosowanie metod analogicznych jak w genetyce populacyjnej na gruncie kultury. Za pomocą modeli matematycznych i symulacji komputerowych, opartych w szczególności na teorii gier , próbuje wyjaśnić takie kontrowersyjne tematy, jak istnienie religii, systemów politycznych, rozwój nauki, a niekiedy porusza problemy wychodzące zarówno poza proste analogie do zjawisk biologicznych, jak i poza nauki społeczne i wchodzące w zakres "ogólnej teorii replikatorów" np. problem wąskiego gardła wywołany memem radykalnej hierarchizacji, który niweluje się przede wszystkim egalitaryzmem naukowym czy społecznym.

Terminologia memetyki jest w znacznym stopniu stworzona poprzez przystosowanie terminów biologicznych (np.: zamiana gen na mem , a także: pula memowa , memotyp , inżynieria memetyczna, mempleks , socjotyp ). W memetyce zakłada się też, że ewolucja kultury jest silnie związana z ewolucją biologiczną. Brodie pisze, że najlepiej replikującymi memami są te, które związane są z pożywieniem, seksem oraz bezpieczeństwem, ponieważ dostęp do pożywienia, rozmnażanie i unikanie śmierci są istotne z punktu widzenia ewolucji biologicznej.

Memetyka zakłada, że w przypadku ewolucji kulturowej, odmiennie niż w ewolucji biologicznej, dobór ma charakter nie darwinowski , a lamarckowski , tzn. że dziedziczone są cechy nabyte w procesie socjalizacji .

Niektóre pojęcia bliskie są podejściu semiologii . Twórca socjobiologii Edward Wilson w pozycji Konsiliencja postuluje rozwój tej nauki poprzez zbliżenie jej właśnie do semiotyki.

Memetyka korzysta z dorobku innych nauk, przede wszystkim socjobiologii , psychologii ewolucyjnej , teorii gier , neurobiologii , biologii ewolucyjnej oraz nauk kognitywnych .

W Polsce jedyne cyklicznie ukazujące się wydawnictwo naukowe poświęcone problemom memetyki to " Zeszyty memetyczne " wydawane przez Uniwersytet Śląski. Jest to dokumentacja corocznych Warsztatów Memetycznych organizowanych przez Instytut Nauk o Kulturze UŚ.

Literatura

• Richard Brodie Wirus umysłu
• Richard Dawkins Samolubny gen ( 1976 )
• Mariusz Biedrzycki Genetyka kultury ( 1998 )
• Susan Blackmore Maszyna memowa (tłumaczenie wydane w roku 1999 )
• Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska Moc narrativum. Idee biologii we współczesnym dyskursie humanistycznym, Katowice 2008 , Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,
• Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska (red.) Infosfera. Memetyczne koncepcje kultury i komunikacji. ANTOLOGIA, Wydawnictwo WSZOP, Katowice 2009 ,

Zobacz też

• genetyka
• flamewar
• plotka
• łańcuszek

Linki zewnętrzne

• Journal of Memetics
• Behawior ewolucyjny
• Lista różnorodnych tekstów dotyczących memetyki