Obrączki
są symbolem noszonym przez osoby, które wstąpiły w związek małżeński.
Małżeństwo — związek między osobami będący
instytucją społeczną
i zazwyczaj wiążący osoby
emocjonalnie
,
ekonomicznie
i
prawnie
. Małżeństwo stanowi najczęściej podstawę
rodziny
[1].
W kulturze europejskiej małżeństwo jest
instytucją prawną
, a w większości religii stanowi
instytucję sakramentalną
.
Małżeństwo nie jest pojęciem jednoznacznym, ponadczasowym i niezmiennym – występujące zróżnicowanie form życia małżeńskiego utrudnia sformułowanie uniwersalnej definicji małżeństwa[2].
Małżeństwo na świecie
Formy małżeństwa
W społeczeństwach na świecie panuje ogromne zróżnicowanie form małżeństwa.
Z uwagi na liczbę członków związku małżeńskiego rozróżnia się
monogamię
(
monoginię
- z
gr.
mono znaczy jedna, gyny znaczy kobieta, o monoginii mówimy gdy jeden lub wielu mężczyzn posiada tylko jedną i tą samą partnerkę; monoandrię - o monoandrii mówimy gdy jedna lub wiele kobiet posiada jednego i tego samego partnera),
poligamię
(w tym
bigamię
,
poligynię
,
poliandrię
) i
poligynandrię
(
małżeństwa grupowe
). Są to formy podstawowe, które nie wyczerpują wszystkich możliwości.
Z uwagi na
miejsce zamieszkania małżonków
po ślubie rozróżnia się
patrylokalizm
,
matrylokalizm
, bilokalizm – małżeństwo, na przemian, przez pewien czas zamieszuje u rodziców żony i przez pewien czas u rodziców męża, ambilokalizm - gdy miejsce zamieszkania nie jest określone, neolokalizm - gdy współmałżonkowie przenoszą się do zupełnie nowego miejsca zamieszkania, z dala od krewnych jednej i drugiej strony. Oprócz powyższych form podstawowych występuje też szereg innych
lokalizacji małżeństwa
(np. gdy małżeństwo mieszka po ślubie z rodziną wuja, czyli brata matki, mówimy o
awunkulokalizmie
).
Z uwagi na zakazy zawierania małżeństw (a nawet utrzymywania
stosunków seksualnych
) wyróżniamy
endogamię
i
egzogamię
. Pojęciem uniwersalnym w tym zakresie jest pojęcie
kazirodztwa
.
Małżeństwa monogamiczne
W większości państw prawodawstwo dopuszcza jedynie małżeństwo (
monogamiczne
) oparte o związek różnopłciowy. W Europie od czasów
chrystianizacji
instytucja małżeństwa była związkiem
monogamicznym
zawieranym przez kobietę i mężczyznę. Tak też uregulowane zostało
małżeństwo w prawie
polskim. O związek monogamiczny oparte jest także
małżeństwo sakramentalne
w kościołach chrześcijańskich[3].
Małżeństwa poligamiczne
Niektóre kraje
Afryki
i
Azji
sankcjonują małżeństwa jako związki
poligamiczne
. Dotyczy to zwłaszcza krajów, gdzie dominująca lub państwowa jest religia
muzułmańska
. Instytucja poligamii występuje też w ortodoksyjnych sektach
wyznania mormońskiego
w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Te związki nie są jednak sankcjonowane przez prawodawstwo obu krajów. W większości krajów
Afryki
i niektórych w
Azji
małżeństwa stanowią także związki
poligamiczne
, natomiast rzadko spotyka się legalne pozostałe formy
poligamii
[].
Małżeństwa osób tej samej płci
Począwszy od 2001 roku, w rosnącej liczbie krajów i regionów instytucja
małżeństwa obejmuje także pary tej samej płci
. Pojawiła się też pośrednia instytucja tzw.
związków partnerskich
, które przyznają dwóm osobom bez względu na płeć identyczne lub zbliżone do małżeństwa uprawnienia i opiekę prawną.
Historia małżeństwa
Współczesne małżeństwo
cywilizacji zachodniej
(i
prawosławnej
), ma długą historię. Sięga korzeniami do kilku bardzo różnych kultur starożytnych, z których największe znaczenie mają kultura
starożytnego Rzymu
, kultura
judaistyczna
i kultura
germańska
. Wraz z upływem wieków małżeństwo zachodnie kształtowane było dalej przez
średniowieczną
doktrynę
Kościoła
, żądania wysunięte przez
protestantów
w czasach
reformacji
oraz społeczny wpływ
rewolucji przemysłowej
.
Poprzez znaczną część historii świata zachodniego małżeństwo nie było jedynie osobistą sprawą męża i żony ale raczej miało charakter układu pomiędzy
rodzinami
. Dlatego większość małżeństw była aranżowana przez rodziny. Żona w takich związkach miała zwykle znacznie mniej praw niż jej mąż i oczekiwano, że będzie mu podległa. W znaczącym zakresie, małżeństwo stanowiło układ o charakterze
ekonomicznym
. Nie miał on nic wspólnego z
miłością
romantyczną i nawet zwykłe
uczucia
nie miały znaczenia. Do najważniejszych małżeńskich powinności zaliczała się natomiast
prokreacja
i
współpraca
. W kulturze zachodniej na wiele wieków przyjął się też zakaz
rozwodów
, co kontrastuje ze zwyczajami
starożytnych
, gdzie rozwód uzyskać można zwykle było bardzo łatwo (mężczyzna miał zwykle znaczną przewagę nad kobietą - mógł po prostu odprawić swoją żonę, ale w wielu przypadkach również żona mogła ubiegać się o rozejście). W
starożytnym Rzymie
para mogła rozwieść się także za obopólną zgodą – w wielu
europejskich
krajach do dziś jest to niemożliwe. Zwraca też uwagę fakt, że w kulturze zachodniej małżeństwo jawiło się zawsze jako oczywista konieczność a na osoby stanu wolnego prawie powszechnie wywierano nacisk by weszły w związek małżeński (nacisk taki nieco złagodniał, przynajmniej na jakiś czas, pod wpływem
chrześcijaństwa
, które za szczególną
cnotę
uznało
celibat
)[4].
Ceremonie związane z małżeństwem
Prawo i zwyczaje dotyczące małżeństw różnią się w poszczególnych społecznościach.
Niektóre kultury i tradycje ściśle przestrzegają zasady wyboru współmałżonka przez rodziców, często gdy przyszli małżonkowie są jeszcze dziećmi. Jest to zwyczaj bardzo jeszcze silny np. w
Indiach
lub
Pakistanie
. W Polsce istniała niegdyś tradycja
swatów
. Dziś ich funkcje wypełniają często tzw. biura matrymonialne. Większość współczesnych społeczeństw opiera się dziś jednak na swobodnym i indywidualnym wyborze partnerów bez konieczności sankcji rodzicielsko-środowiskowych. W wielu kulturach istnieje zwyczaj przekazywania mienia w postaci
posagu
.
Niegdyś zawarcie małżeństwa zawsze poprzedzały
zaręczyny
i okres
narzeczeństwa
.
Przed małżeństwem
W wielu kulturach małżeństwo jest poprzedzone zazwyczaj okresem
narzeczeństwa
. Ceremonią która wprowadza parę w ten okres są
zaręczyny
.
W polskiej tradycji katolickiej ślub kościelny poprzedzają
zapowiedzi
. Ksiądz w parafii każdego z narzeczonych przez dwa kolejne tygodnie ogłasza podczas mszy informacje o planowanej uroczystości.
Zawarcie małżeństwa
Zawarcie małżeństwa może mieć formę i skutki
świeckie
(państwowe, urzędowe, cywilne) oraz
wyznaniowe
(wyznaniowe, kościelne, sakramentalne).
Ślub cywilny
prowadzi do zawarcia związku w świetle
prawa rodzinnego
.
Ślub kościelny
wiąże młodą parę w świetle prawa danego Kościoła lub związku wyznaniowego. Małżeństwo takie musi być zawarte zgodnie z przepisami Kościoła lub związku wyznaniowego.
Tak zwany
ślub konkordatowy
jest ślubem kościelnym, który ma równocześnie status cywilnego. Wymagania dla ważności tego ślubu to wypowiedziane w obecności duchownego oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Po ceremonii wyznaniowej kierownik urzędu stanu cywilnego sporządza akt małżeństwa. Małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
Posag i wiano
W niektórych krajach ceremonie ślubne odprawiane są z udziałem dzieci, które potem jako dorośli zmuszane są do trwania w związkach zawartych bez ich świadomej zgody.
W pewnych kręgach kulturowych ze ślubem wiąże się zawarcie umowy między rodzinami pana młodego i panny młodej. W zależności od zwyczajów albo rodzice panny młodej muszą zapłacić rodzinie pana młodego
posag
albo na odwrót dawane jest
wiano
. Posiadanie wielu synów lub córek może się wiązać z ogromnym kosztem dla rodziców, którzy nierzadko bankrutują, aby związać małżeństwem wszystkie dzieci. Patologie związane z tymi obyczajami prowadzą niekiedy do mordowania dzieci jednej z płci, aby uniknąć ogromnych wydatków. W niektórych kulturach przyszli małżonkowie nie decydują o zawarciu związku, a jeżeli przeciwstawią się woli rodziców mogą zostać brutalnie ukarani. Syn albo córka, którzy wejdą w związek niezaakceptowany przez rodziców są czasami mordowani, bo rodzina uznaje to za hańbę i mści się zgodne z zasadą
wendety
[].
Rozwód
Wdowieństwo
Zobacz też
Przypisy