Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Gerlach

Gerlach

Gerlach
Południowa ściana Gerlacha, widziana z Doliny Batyżowieckiej

Południowa ściana Gerlacha, widziana z Doliny Batyżowieckiej
Położenie   Słowacja
Pasmo Tatry Wysokie , Karpaty
Wysokość2655 m n.p.m.
Wybitność 2355 m
Pierwsze wejście1834
J. Still , M. Spitzkopf, Gelhof i 2 innych
• zimowe1905
J. Chmielowski , K. Jordán , K. Bachleda

Gerlach
49°09'50.5″N 20°08'02.5″E / 49.164028, 20.134028 Na mapach: 49°09'50.5″N 20°08'02.5″E / 49.164028, 20.134028
Gerlach, widok z Małej Wysokiej
Ludwik Greiner, autor pierwszych dokładnych pomiarów Gerlacha z roku 1837

Gerlach lub Gierlach, rzadziej Garłuch ( słow. Gerlachovský štít, Gerlachovka, niem. Gerlsdorfer Spitze, Gerlach, węg. Gerlachfalvi-csúcs, 2655 m n.p.m. ) – najwyższy szczyt Tatr i całych Karpat , położony na Słowacji , w bocznej grani Tatr Wysokich .

Gerlach widziany z Tatrzańskich Zrębów , dobrze widoczny Gerlachowski Kocioł

Spis treści

Topografia

Masyw Gerlacha składa się z kilku wierzchołków. Grań rozpoczyna się od strony północno-zachodniej wierzchołkiem zwornikowym z granią głównąZadnim Gerlachem (Zadný Gerlach, 2616 m), którego zbocza obniżają się do Przełęczy Tetmajera (Gerlachovské sedlo), za którą wznosi się główny wierzchołek (2655 m). Dalej w grani znajdują się Wyżnie Gerlachowskie Wrótka , wierzchołek Pośredniego Gerlacha , Pośrednie Gerlachowskie Wrótka , Gerlachowska Czuba i Niżnie Gerlachowskie Wrótka . Grzbiet kończy się południowo-wschodnim szczytem Małego Gerlacha (Kotlový štít, 2601 m). Z wierzchołka Małego Gerlacha odchodzą dwa boczne ramiona obejmujące Gerlachowski Kocioł (Gerlachovský kotol).

Masyw Gerlacha góruje nad dolinami:

Szczyt ten, nazwany przez Mieczysława Karłowicza królem tatrzańskim ( Franciszek Henryk Nowicki przyznał mu "berło gór"), jest dostępny jedynie dla wytrawnych turystów. Najczęściej uczęszczane wejście jest poprowadzone z Doliny Wielickiej przez Wielicką Próbę, dostępny jest także z Doliny Batyżowieckiej przez tzw. Batyżowiecką Próbę – oba szlaki są silnie eksponowane (wejścia turystyczne tylko w okresie letnim w towarzystwie przewodnika). Bazą wypadową jest zwykle hotel górski "Śląski Dom" .

Roślinność

Mimo surowych warunków klimatycznych i bardzo krótkiego sezonu wegetacyjnego, w rejonie samego wierzchołka można jeszcze znaleźć stanowiska 15 gatunków roślin naczyniowych, w tym: dzwonka alpejskiego , wrotycza alpejskiego , goryczki przeźroczystej , omiegu kozłowca , situ skuciny i pierwiosnki maleńkiej .

Historia

Pierwsze wejścia turystyczne nie są dokładnie odnotowane. Przypuszczalnie na szczycie byli w 1855 dwaj polscy wybitni botanicy Zygmunt Bośniacki i ks. Wojciech Grzegorzek. Najprawdopodobniej już w 1834 r. na szczycie stanęli – podczas polowania na koziceJohann Still , Martin Spitzkopf-Urban, Gelhof i dwóch nieznanych koziarzy. Na pewno weszli na niego austriaccy inżynierowie prowadzący prace kartograficzne w 1868 r. Pierwszy turysta na Gerlach został wprowadzony w końcu lat 60. XIX wieku przez Stilla. Pierwszymi Polakami na szczycie byli ksiądz Józef Stolarczyk z przewodnikami Wojciechem Gąsienicą Kościelnym, Wojciechem Giewontem, Wojciechem Rojem i Szymonem Tatarem 22 września 1874 r. W roku 1875 zanotowano już sześć wejść, intensywnie zwiedzany szczyt zaczął być po 1876. Zimą szczyt zdobyli pierwsi Janusz Chmielowski , Károly Jordán i Klemens Bachleda w dniu 15 stycznia 1905 r.

Przed pomiarami przeprowadzonymi w latach 1837–1838 przez leśniczego Ludwika Greinera za wyższe od Gerlacha uznawano powszechnie Łomnicę , Krywań i Lodowy Szczyt . Wyniki badań przeprowadzonych metodą triangulacji wykazały wysokość Gerlacha równą 2640,54 m (w rzeczywistości 2655 m), Łomnicy: 2624,73 m (2634 m), Lodowego Szczytu: 2594,71 m (2627 m). Krywań już wcześniej został uznany za niższy od Łomnicy. Greiner opublikował wyniki w 1839 w drukowanych przez królewsko-węgierską drukarnię uniwersytecką "Gemeinnützigen Blättern zur Belehrung und Unterhaltung", później jeszcze dwa razy w innych miejscach. Były to mało poczytne czasopisma, więc Łomnica jeszcze przez długi czas uchodziła za najwyższy szczyt tatrzański. Encyklopedia Powszechna Samuela Orgelbranda z 1867 podaje wysokości: Łomnica 2696 m, Lodowy Szczyt 2655 m, Wysoka 2465 m, Gierlachowski Szczyt 2307 m[1].

W 1997 na szczycie ustawiono metalowy krzyż.

Gerlach należy do Korony Europy .

Nazwa

Zmiana nazwy na przestrzeni lat

Pierwotna nazwa szczytu pochodzi od nazwiska komesa Gerlacha ze Spiskiej Soboty , bądź jego syna, występującego w dokumencie z 1326 r.[2] Rdzeń tego imienia wcześniej pojawił się w nazwie niemieckospiskiej wsi Gerlsdorf (dziś po słowacku Gerlachov, po polsku Gierlachów ), położonej na północny zachód od Spiskiej Soboty. Wraz z coraz większym zainteresowaniem Tatrami nizinne nazwy przenosiły się na okoliczne szczyty. W ten sposób ustaliła się niemiecka nazwa Gerlsdorfer Spitze, węgierska Gerlachfalvi-csúcs oraz słowacka Gerlachovský štít oraz skrócona Gerlach.

W późniejszych latach Gerlach po wielokroć stawał się obiektem politycznych rozgrywek. Oto lista znanych oficjalnych i nieoficjalnych nazw góry:

Od lewej strony: Tępa , Kończysta , Gerlach
Gerlach z Doliny Wielickiej
Od lewej: Gerlach, Batyżowiecki Szczyt , Kaczy Szczyt – widok z Doliny Białej Wody
LataNazwa
do 1896 Gerlach (po słowacku i polsku ), Gierlach (pol.), Gerlsdorfer Spitze, Gerlachspitze (po niemiecku ), Gerlachfalvi csúcs (węg., oficjalnie)
  • forma Gerlach pierwszy raz pojawiła się w roku 1717 u J. Buchholtza
1896– 1919 Franz-Joseph-Spitze (niem.), Ferenc József csúcs (węg.), Štít Františka Jozefa (słow.), Štít Františka Josefa (po czesku )
  • tłum. na polski: Szczyt Franciszka Józefa – zmiana nazwy w 1896 r. z okazji 1000-lecia Państwa Węgierskiego
1919– 1923 Gerlach, Gerlachovka (słow.)
od 1923Štít Legionárov (słow.), Štít legionářů (cz.), Legionáriusok csúcsa (węg.)
  • tłum. na polski: Szczyt Legionistów – zmiana nazwy dla upamiętnienia pomocy czeskich i słowackich legionistów przy powstaniu państwa czechosłowackiego ; nazwa nie przyjęła się, ok. 1932 góra na pewno była znów nazywana Gerlachem
do 1939 Gerlach, Gerlachovka (słow.)
  • w okresie międzywojennym w Polsce szczyt bywał też zwany Szczytem Polskim
1939– 1945 Slovenský štít (słow.), Slowakische Spitze (niem.), Szlovák csúcs (węg.)
  • tłum. na polski: Słowacki Szczyt
1945– 1949 Gerlach, Gerlachovka (słow.)
1949– 1959 Stalinov štít (słow.), Stalinův štít (cz.)
  • po polsku: Szczyt Stalina – zmiana nazwy w 1949
od 1959Gerlachovský štít (słow., cz.), Gerlsdorfer Spitze lub Gerlachspitze (niem.), Gerlach lub Gierlach (pol.), Gerlachfalvi csúcs (węg.)
Polska nazwa

Wskutek wieloletnich zawirowań w nazewnictwie nie można wskazać jedynej poprawnej nazwy w języku polskim. W powszechnym użyciu funkcjonują dwie: Gierlach oraz Gerlach, rzadziej występują też formy Gerlachowski Szczyt, Garłuch, Garłuchowski Szczyt, a także Kotłowy Szczyt, Kocioł.

Szczyt pojawił się w polskim piśmiennictwie dopiero w wieku XIX. Stanisław Staszic używał w swoich dziełach zarówno formy Gierlach, jak i formy Gerlach. Forma Gerlach pojawiała się też u Łapczyńskiego (1866), ks. Sutora (1878) i Chałubińskiego (1879). Formę Garłuch forsował Walery Eljasz-Radzikowski , doszukując się w niej słowiańskiego pochodzenia od słowa gardło. Jako drugą formę proponował on Gerlach[3].

Niejednomyślność co do wskazania prawidłowej formy występuje także wśród badaczy tatrzańskiej historii i etymologii. Witold Henryk Paryski i Zofia Radwańska-Paryska w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej wskazują Gierlach jako jedyną poprawną formę, podkreślając błędność nazwy Garłuch[4]. Nazwy Gierlach używa konsekwentnie w swoich przewodnikach także Józef Nyka [5]. Za formą Gerlach opowiada się jednak również wielu znawców Tatr, w tym Władysław Cywiński [6].

Także słowniki i encyklopedie są niejednomyślne i pojawiają się w nich, opatrzone różnymi kwalifikatorami (rzadko, dawniej), różne nazwy[7][8][9].

Kontrowersje wzbudza też odmiana nazwy szczytu. Najczęściej stosowana forma dopełniacza to Gierlacha, Gerlacha, ale występuje też odmiana Gierlachu, Gerlachu.

Przypisy

  1. Bolesław Chwaściński: Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, ss. 22-23. . 
  2. por. Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. . , s. 374-375
  3. Andrzej Z. Górski. Moje śledztwa lingwistyczne. „Tatry”. 1 (27), zima 2009, ss. 70-72. Tatrzański Park Narodowy. ISSN 0867-4531 . 
  4. Gierlach
  5. por. np. Józef Nyka, Monika Nyczanka: Tatry Słowackie : przewodnik. Latchorzew: Trawers, 2005. . 
  6. Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. . , s. 374-375
  7. Słownik poprawnej polszczyzny, PWN, Warszawa 1995, , s. 177
  8. Encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 1974, t. 2, s. 48
  9. Mała encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 2000, , s. 254 i 256

Bibliografia

  1. Józef Nyka , Monika Nyczanka: Tatry Słowackie: przewodnik. Latchorzew: Trawers, 2005. . 
  2. Witold Henryk Paryski : Tatry Wysokie – przewodnik taternicki, część XII.
  3. Július Andráši : W Tatrach Słowackich – przewodnik, 1977
  4. ks. Józef Stolarczyk : Wycieczka na szczyt Gierlachu, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego , tom I, Kraków 1876, ss. 56-67

Zobacz też

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Gerlach":

Karpaty Zachodnie ...

Bitwa stalingradzka Zobacz też Front wschodni Bitwa na Łuku Kurskim Fontanna Barmalei Linki zewnętrzne Bitwa o Stalingrad BibliografiaHeinrich Gerlach Zdradzona armia, Bellona, 2004Tadeusz Konecki Stalingrad 1942-43, Alma-Press, 2006Aleksander M. Samsonow ...

1990 III 2005 SekretarzgeneralnyNATO 1988 Manfred Wörner ( Niem. ) 1994 PrezydentNiemiec 1984 Richard von Weizsäcker 1994 KanclerzNiemiec 1982 Helmut Kohl ( CDU ) 1998 Norwegia 1957 Olaf V 1991 PremierNorwegii 1989 Jan P. Syse 19901990 Gro Harlem Brundtland 1996 Przewodn.RadyPaństwaNRD 1989 Manfred Gerlach 19901990 Sabine Bergmann-Pohl 1990 SekretarzgeneralnyONZ 1982 Javier Pérez de Cuéllar (Peru) 1991 Papież 1978 Jan Paweł II 2005 PrezydentParagwaju 1989 gen. Andrés Rodríguez 1993 PrezydentPeru 1985 Alan García Pérez 19901990 Alberto ...

1989 Wörner ( Niem. ) 1994 PrezydentNiemiec 1984 Richard von Weizsäcker 1994 KanclerzNiemiec 1982 Helmut Kohl ( CDU ) 1998 Norwegia 1957 Olaf V 1991 PremierNorwegii 1986 Gro Harlem Brundtland 19891989 Jan P. Syse 1990 Przewodn.RadyPaństwaNRD 1976 Erich Honecker 19891989 Manfred Gerlach 1990 1989 Egon Krenz 1989 SekretarzgeneralnyONZ 1982 Javier Pérez de Cuéllar (Peru) 1991 Papież 1978 Jan Paweł II 2005 PrezydentParagwaju 1954 gen. Alfredo Stroessner Mattianda 19891989gen. Andrés ...

Doświadczenie Sterna-Gerlacha Doświadczenie Sterna-Gerlacha Mechanika kwantowa Zasada nieoznaczoności Heisenberga Równanie Schrödingera WstępAparat matematycznyTło Mechanika klasyczna  · Stara teoria kwantów  · ...

Cmentarz Obrońców Lwowa I, ranny 15.I na Persenkówce, †24 I 1919, odzn. I odc. Orlętaułan Gerlach Franciszek, lat 20, †16 IV 1919 w Winnikach, OrlętaKrypta 2POLEGLI LISTOPAD ...

Hanower Haendel ( 1685 - 1750 ) pojechał z królem do Londynu .W 1734 elektor i jego minister Gerlach Adolph von Münchhausen założyli uniwersytet w Getyndze (tak zwana: Georgiana ). Szybko ...

Wisła ...

Korona Europy ...

Tatry Wschodnie ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Gerlach":

207. Krainy geograficzne Polski. Karpaty (plansza 7) ...

203. Ukształtowanie powierzchni Polski (plansza 10) Gerlach – najwyższy szczyt Tatr Ukształtowanie powierzchni Polski W pasie wyżyn i gór ...

Zróżnicowanie rzeźby Polski (plansza 16) przez terytoria Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Rumunii i Serbii. Najwyższy szczyt Gerlach ma wysokość 2655 m n.p.m., natomiast w Polsce najwyższym szczytem są ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie