Jeden z baraków w Mauthausen z kamieniami zostawionymi przez odwiedzających to miejsce żydów dla pamięci wymordowanych.

Konzentrationslager Mauthausen (od lata 1940 pod nazwą KL Mauthausen-Gusen) – niemiecki obóz koncentracyjny usytuowany w miasteczku Mauthausen , ok. 20 km od Linzu w Austrii . Został założony po wcieleniu ( Anschluss ) Austrii do Niemiec . Istniał w latach 1938 - 1945 .

Historia Obozu

KL Mauthausen został założony w sierpniu 1938 r. w pobliżu największego austriackiego kamieniołomu granitu (Wiener Graben). Obóz był wzorowany na modelowym KL Dachau i służył aż do końca 1940 r. za miejsce kaźni przede wszystkim niemieckich i austriackich socjalistów, komunistów, homoseksualistów, potencjalnej lub faktycznej opozycji względem nazizmu oraz polskiej inteligencji. Był to pierwszy obóz założony poza międzywojennymi granicami Niemiec.

Komendantem był z początku Albert Sauer , a już od 17 lutego 1939 i do końca wojny Franz Ziereis .

W grudniu 1939 zapadła decyzja o założeniu obozu w Gusen , przy zakładach zbrojeniowych. Wiosną 1940 miała miejsce rozbudowa obozu o usytuowany w odległości 4,5 km od Mauthausen podobóz Gusen, ponieważ ujęto go w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji Intelligenzaktion ^[1]. Uruchomiono go 25 maja 1940. Natomiast 9 marca w pobliżu zaczął funkcjonować kolejny podobóz Gusen II, a od 1944 Gusen III w Lungitz. Latem 1940 r. Gusen i Mauthausen zostały połączone wspólną administracją i kierownictwem.

We wrześniu 1944 r. otwarto w Mauthausen obóz kobiecy, do którego przysłano wiele kobiet z Ravensbrück , Bergen-Belsen , Gross Rosen i z Buchenwaldu .

Wiosną 1945 r. w Mauthausen przebywało wielu więźniów ewakuowanych z Auschwitz-Birkenau ( marsze śmierci ). Pod koniec kwietnia 1945 , przy zbliżającym się froncie, część SS -manów opuściła obóz. 5 maja 1945 dokładnie o godzinie 17.00 na teren obozu wkroczyła armia amerykańska. Był to ostatni wyzwolony duży obóz koncentracyjny. Więźniowie i wyzwoliciele dokonali samosądu na złapanych strażnikach SS, których ciała zostały spalone w grobach masowych na oczach lokalnej ludności, przymuszonej niezależnie od wieku do oglądania spalania.

Komercyjny wymiar funkcjonowania obozu

W ciągu II wojny światowej wiele podobozów przynależało do KL Mauthausen-Gusen. Więźniowie byli w nich wykorzystywani do pracy niewolniczej na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Z pracy niewolniczej więźniów korzystał szereg niemieckich i austriackich firm zbrojeniowych jak: Messerschmitt GmbH, Heinkel , Bayer , Steyr, Accumulatoren-Fabrik AFA, Österreichische Sauerwerks i inne. W 1945 r. KL liczył 56 podobozów. Niektóre z nich słynęły z wyjątkowo wyczerpującej pracy, na przykład "Bergkristall-Bau" (Gusen II), polegający na tworzeniu podziemnych fabryk zbrojeniowych.

Więźniowie i ofiary

Tabela pokazująca procentowy podział ocalałych więźniów z obozów Gusen I, II i III uwzględniając narodowość: 8471 Polaków , 8258 jeńców sowieckich, 1183 Niemców i Austriaków, 875 Włochów , 864 Jugosłowian, 831 Hiszpanów, 286 Czechów, 173 Węgrów, 163 Francuzów, 119 Greków oraz 169 osób innych narodowości

Ciała usuwane przez niemieckich cywilów w celu spalenia w krematorium w obozie Mauthausen-Gusen po jego wyzwoleniu

Wygląd obozu dzisiaj

KL Mauthausen-Gusen należał do najcięższych obozów III Rzeszy . Według zeznań świadków (dla porównania) ludzie, którzy przyjeżdżali do tego obozu z Oświęcimia Auschwitz-Birkenau umierali w niedługim czasie, a ci, którym udawało się przeżyć zgodnie twierdzili, że byliby gotowi wracać do Oświęcimia na kolanach. Warunki w obozie zaczęły się poprawiać w 1943 m.in. dzięki cofnięciu limitu na rozmiar i liczbę paczek żywnościowych oraz niepowodzeniom Niemiec na frontach II wojny światowej, nadal jednak były gorsze niż w Oświęcimiu, także w latach poprzedzających.

Z początku jego więźniami byli prawie wyłącznie niemieccy i austriaccy socjaliści, komuniści, antyfaszyści i homoseksualiści.

Począwszy od wiosny 1940 r. miał miejsce duży napływ więźniów z Polski, głównie ludzie ze środowisk inteligenckich (m.in. ks. kapelan Józef Mamica ), ponieważ podobóz Gusen ujęto w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji Intelligenzaktion . SS-mani nadzorujący budowę tego obozu w Gusen nazywali go "Vernichtungslager fur die polnische Intelligenz" - obóz zagłady dla polskiej inteligencji^[1]. W 1940 wśród więźniów Gusen przeważali Polacy, którzy stanowili 97% ogółu więźniów. Do końca funkcjonowania tego obozu Polacy stanowili większość tego podobozu. W obozie tym umieszczono także wielu powstańców warszawskich .

Śmiertelność wśród więźniów wzrastała, co spowodowało zainstalowanie krematoriów już w styczniu 1941 r. W lutym 1942 r. przeprowadzono pierwsze zagazowanie więźniów, były to próby na jeńcach sowieckich. W drugiej połowie 1941 r. miał miejsce napływ dużej liczby jeńców sowieckich . Wśród wielu narodowości były również duże grupy Węgrów i Holendrów .

KL Mauthausen był również jednym z miejsc zagłady austriackich Żydów.

Więźniowie pracowali w morderczych warunkach w kamieniołomie lub w okolicznych fabrykach, głównie zakładach zbrojeniowych. Szczególnie trudne były roboty przy konstrukcji fabryk podziemnych. Śmierć więźniów wynikała również z systemu terroru wewnątrz obozowego, złych warunków bytowych, chorób i epidemii, a także eksperymentów medycznych i pseudomedycznych. Regularnie zdarzały się również masowe egzekucje, przez rozstrzelanie bądź zagazowanie, również w specjalnych ciężarówkach. Więźniowie tworzyli w ramach obozu ruch oporu.

Szczególnie ostatnie miesiące przed wyzwoleniem były dla więźniów wyjątkowo dotkliwe, co wiązało się z trudnościami Niemiec w kwestiach zaopatrzeniowych.

Przez obóz przeszło 335 000 więźniów, z czego – wedle bardzo zróżnicowanych szacunków – zmarło od 71 000 do 122 000.

Zobacz biogramy więźniów .

Dzieje powojenne

Jeszcze w 1945 r. Sowieci zaczęli demontaż części konstrukcji obozowych, w szczególności podziemne elementy Gusen, które sukcesywnie wysyłali do Związku Radzieckiego . Tunele zostały wysadzone. W latach 1961-1965 powstało Muzeum KL Gusen z inicjatywy b. więźniów.

Zobacz też

• obozy niemieckie 1933-1945 , obóz koncentracyjny
• Holocaust
• Pierwszy proces załogi Mauthausen , Drugi proces załogi Mauthausen , Trzeci proces załogi Mauthausen
• Proces załogi Mauthausen-Gusen (US vs. Johann Altfuldisch i inni)

Bibliografia

• Carpi Aldo "Dziennik z Gusen", Wydawnictwo Replika, Poznań 2009
• Stanisław Dobosiewicz, "Mauthausen-Gusen obóz zagłady", Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979,
• Stanisław Dobosiewicz Mauthausen-Gusen. Samoobrona i konspiracja, Warszawa 1980,
• Stanisław Dobosiewicz Mauthausen-Gusen. Poezja i pieśń więźniów, Warszawa 1983,
• Stanisław Dobosiewicz "Mauthausen-Gusen w obronie życia i ludzkiej godności", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2000,
• Praca zbiorowa "Człowiek człowiekowi... Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939-1945 KL Mauthausen/Gusen" Rada Ochrony Pamięci iWalk i Męczeństwa, Warszawa 2009,
• Stanisław Grzesiuk : Pięć lat kacetu , Warszawa 1982,
• Józef Iwiński: "Walka o życie i godność ludzką w obozie koncentracyjnym Gusen w latach 1940-1942", Warszawa 1989,
• Orski Marek: "Ostatnie dni obozu Mauthausen-Gusen", Gdańsk 2005,
• Wantuła Andrzej: Z doliny cienia śmierci, London 1947
• Wardzyńska Maria: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Monografie IPN, Warszawa 2009
• Feliks Załachowski "Gusen - obóz śmierci", Poznań 1946,

Wykaz pełnej bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na osobnej stronie .

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Muzeum Memoriał Mauthausen
• http://www.gusen.org (EN)
• http://kz2007.over-blog.com/ Photographies prises en août 2007 (Blog enrichi quotidiennement ; merci de respecter ce lien)
• http://www.gusen.org.pl (strona polska)
• Ocaleni z Mauthausen... (strona polska)