Maria Karolina Sabina Koszutska, ps. Wera Kostrzewa (ur. 2 lutego 1876 w Główczynie , zm. 9 lipca 1939 w Moskwie ) - polska działaczka socjalistyczna i komunistyczna, dziennikarka .

Życiorys

Urodziła się w Główczynie koło Kalisza w majątku ziemskim rodziców Karola i Zuzanny z Gzowskich, młodość spędzała w późniejszej posiadłości Koszutskich w Kadzidłowej w powiecie łęczyckim. W 1891 przyjechała do Warszawy na dalszą naukę do renomowanej pensji pani Henryki Czarnockiej przy ul. Brackiej 18. Wśród koleżanek jej znalazły się Beata Łysińska , Natalia Gąsiorowska , a w tym czasie uczyły się tam też m.in. Maria Wysłouchowa i Helena Radlińska . W 1893 zakończyła naukę w pensji, a w rodzinnej wsi założyła tani sklepik i podjęła nauczanie.

W 1898 wyjechała na Litwę , pracując tam jako prywatna nauczycielka. W 1900 wróciła Warszawy i w 1901 została dyplomowaną nauczycielką domową z prawem nauczania w szkole prywatnej. Wyjechała do paryskiej Sorbony na jednoroczne studia, skąd po powrocie podjęła pracę w Łodzi .

Od 1902 członek PPS , gdzie poznała swojego przyszłego męża - elektryka Józefa Ciszewskiego . Jesienią 1902 została kierowniczką szkoły średniej w Łodzi . W marcu 1903 została aresztowana i trafiła do więzienia łódzkiego, skąd przeniesiono ją na Cytadelę Warszawską , gdzie przez 3 miesiące była więziona w X Pawilonie . W czerwcu tego samego roku została zwolniona z kaucją i pod nadzorem policji w Kadzidłowej oczekiwała na wyrok.

W kwietniu 1904 została skazana na na trzy lata zesłania do Chołmogorów (70 kilometrów od Archangielska ), wyrok został skrócony do dwóch lat, gdzie osiedliła się razem z Ciszewskim. W październiku uzyskała zezwolenie na czasowy powrót do kraju z uwagi na ciężką chorobę matki i po jej śmierci wyjechała do Warszawy podejmując nielegalną działalność pod ps. Wera. 22 grudnia 1905 została aresztowana w mieszkaniu Józefa Bieleckiego i przekazana Warszawskiemu Okręgowemu Sądowi Wojennemu. W kwietniu 1906 adwokat Stanisław Patek wniósł alarmujące podanie do generalnego gubernatora o wypuszczenie jej z więzienia (przebywała w kobiecym więzieniu śledczym tzw. Serbii na ul. Dzielnej 26 w Warszawie). Po 4 miesiącach została przewieziona do szpitala, skąd zbiegła.

Od 1906 w PPS-Lewicy, zasiadała w zarządzie partii. W maju 1906 została wybrana na członka egzekutywy Warszawskiego Komitetu Robotniczego, sprawowała także nadzór nad Warszawską Organizacją Bojową Kazimierza Sosnkowskiego . W listopadzie 1906 na zjeździe w Wiedniu dokonał się rozłam w PPS, w wyniku którego Wydział Organizacji Bojowej i zwolennicy Józefa Piłsudskiego znaleźli się poza partią zakładając PPS-Frakcję Rewolucyjną , natomiast Wera pozostała w PPS-Lewicy . 7 sierpnia 1906 Maria Koszutska i Józef Ciszewski zawarli związek małżeński. W tym okresie Wera zaprzyjaźniła się m.in. ze Stefanią Sempołowską czy Pawłem Lewinsonem. Na skutek represji w połowie 1907 przeniosła się do zaboru austriackiego, gdzie przez 7 lat działała w Krakowie .

W latach 1908 - 1914 współredaktorka pisma " Robotnik " pod pseudonimem M. Zboińska, później udzielała się w "Głosie Robotniczym". Na początku I wojny światowej przeniosła działalność do Zagłębia Dąbrowskiego , potem do Łodzi, skąd udała się do zajętej przez Niemców Warszawy, gdzie m.in. udało się jej uzyskać wraz z innymi członkami partii mandat radnego Rady Miejskiej dla Ciszewskiego.

16 grudnia 1918 powstała Komunistyczna Partia Robotnicza Polski , której była współorganizatorką i w skład której władz weszła, uchodząc za głównego ideologa. Opowiadała się za niepodległością Polski i później była przeciwna pochodowi Armii Czerwonej na Warszawę^[1]. Brała udział w tworzeniu Rad Delegatów Robotniczych, po których rozbiciu w 1919 została aresztowana 2 lutego 1920 roku wraz z Ciszewskim, Adolfem Warskim i Franciszkiem Fiedlerem . Uwolniona po kilku tygodniach została ponownie aresztowana w lipcu tego roku i uwięziona we Wronkach i Śremie , skąd uwolniono ją w 1921 . Opuściła kraj i przebywała w Gdańsku , Berlinie i Moskwie , skąd do Polski przyjeżdżała kilka razy nielegalnie. Duża role odegrała w postanowieniach II Zjazdu KPRP, co napotkało opór nie tylko w kręgach partii, ale także na forum Międzynarodówki w 1924 . Od 1926 przebywała na emigracji (głównie w ZSRR ). W czerwcu 1929 na VI Plenum KC KPP Koszutska z gronem działaczy została odsunięta od kierownictwa i oskarżona o odchylenie prawicowe partii.

Była główną reprezentantką "większości" w KPP , wraz z H. Lauerem wydała Tezy o sytuacji w Polsce. W sierpniu 1937 aresztowana przez NKWD w czasie wielkiej czystki i w październiku 1937 skazana na 10 lat więzienia. Zmarła w 1939 w więzieniu. Zrehabilitowana w 1956 .

Po 1956 roku imię Wery Kostrzewy nosiła obecna ulica Bitwy Warszawskiej 1920 w Warszawie. Obecnie imię Marii Koszutskiej nosi jedna z ulic w Kaliszu.

Prace

• Maria Koszutska (Wera Kostrzewa), Pisma i przemówienia, tomy 1-3, wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1961-1962.

Źródła

• Stanisława Nieuważny, Marii Koszutskiej związki z Warszawą. Stolica , nr 47 (1613), Warszawa, 19 listopada 1978

Przypisy