Mak lekarski
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	Euphyllophyta
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Rząd :	jaskrowce
Rodzina :	makowate
Rodzaj :	mak
Gatunek :	mak lekarski
Nazwa systematyczna
Papaver somniferum L. Sp.Pl.:2, 1753

Gatunek leczniczy

Dojrzały owoc (makówka)

Kultywar o ozdobnych kwiatach

Nasiona

Plantacja maku

Mak lekarski m. ogrodowy, m. uprawny (Papaver somniferum L.) – gatunek jednorocznej rośliny uprawnej z rodziny makowatych .

Historia

Mak lekarski wywodzi się z Azji Mniejszej , z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego i z Afryki Północnej^[2]. Być może pochodzi od gatunku P. setigerum), w stanie dzikim nie występuje, znany już w starożytności.

Udokumentowane relacje stosowania opium w uśmierzaniu bólu pochodzą z Azji Mniejszej ok. 1500 roku p.n.e. Uprawę maku w celu uzyskiwania opium prowadzi się od ok. 2 tys. lat. W XIX i XX wieku dokonano wyizolowania z opium licznych alkaloidów , opisania ich własności, a także opracowania półsyntetycznych lub syntetycznych pochodnych związków chemicznych, często o znacznie większej skuteczności. Morfina i kodeina to najważniejsze i stosowane na najszerszą skalę alkaloidy uzyskiwane z maku lekarskiego. Mają działanie przeciwbólowe, przeciwkaszlowe i przeciwbiegunkowe.

Morfologia

Łodyga

Wysokość od 120 do 150 cm; sztywna, prosta lub rozgałęziona. Pokryta wyraźnym białym nalotem, po przecięciu wypływa duża ilość mlecznego soku.

Liście

Podługowatojajowate, wyłącznie łodygowe, nierówno karbowane.

Kwiaty

Duże, o średnicy do 10 cm, z opadającym, 2-działkowym kielichem, posiadające cztery płatki korony, okrągłe lub odwrotnie jajowate, białe, jasnofioletowe, różowe lub czerwone z ciemnymi plamkami u nasady. Pręciki liczne, słupek o siedzącym, tarczowatym znamieniu. Kwitnie od czerwca do lipca.

Owoce

Prawie kuliste torebki , zwana makówkami, z otworami pod szczytem (nowe odm. nie otwierają się). Zawierają nerkowate nasiona o średnicy 0,9 do 1,5 milimetra o barwie zależnej od odmiany (od brudnobiałych przez czerwonofioletowe po niemal czarne).

Zastosowanie

• Roślina uprawna : uprawiana na większą skalę w Afganistanie , Chinach , Indiach i w Iranie , w Turcji i wielu krajach Bliskiego Wschodu głównie dla uzyskania opium , zaś w wielu krajach Europy , również w Polsce , mak lekarski uprawiany jest dla celów przemysłowych, leczniczych a także spożywczych.
  • Sposób uprawy: wysiew od marca do kwietnia, w rozstawie 20-30 cm. Ilość nasion na 1000 roślin: 1 g. Nawożenie azotem: ok. 80kg/ha; Zbiór od połowy sierpnia
• Roślina lecznicza :
  • Surowiec zielarski : tzw. makowiny (Capita Papaveris, Fructus Papaveris immaturus, puste, pozbawione nasion makówki z 10 cm częścią łodygi) używane są do produkcji alkaloidów , głównie takich jak: morfina , kodeina lub papaweryna . Surowcem zielarskim są także nasiona (Semen Papaveris albis).
• Opium – wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek; w medycynie i do produkcji narkotyków .
• Sztuka kulinarna : nasiona rożnej barwy (białe, niebieskie, szare) wykorzystywane są w celach spożywczych oraz do produkcji oleju (Oleum Papaveris, nasiona zawierają 40-55% oleju). Tłoczony na zimno olej makowy zawiera 70 do 75% kwasu linolowego . Olej może być także używany jako schnący olej techniczny . Olej makowy ma delikatny, lekko orzechowy smak i może być wykorzystywany do przygotowywania sałatek. Powinien być przechowywany w ciemnym i dość chłodnym miejscu.
• Makuchy, czyli pozostałości po tłoczeniu oleju, stanowią doskonałą paszę treściwą.
• Roślina ozdobna uprawiana na rabatach ze względu na swoje ładne kwiaty.

Choroby i szkodniki

• czarna zgorzel maku – jest wywoływana przez grzyb Helminthosporium papaveris.
• mączniak rzekomy maku – wywoływany przez grzyb Peronospora arborescens.
• mszyca trzmielinowo-burakowa (Aphis fabae)
• tuszel makowiec (Stenocarus fuliginosus)

Sytuacja prawna

Zażywanie opium jest w wielu krajach zabronione i możliwość zakupu następuje tylko w przypadku wskazań lekarza. W Polsce zasady uprawy i zakupu Papaver somniferum normuje ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii^[3].

Przypisy