Ludobójstwo – zbrodnia przeciwko ludzkości , obejmująca celowe wyniszczanie całych lub części narodów , grup etnicznych , religijnych lub rasowych , zarówno poprzez fizyczne zabójstwa członków grupy, jak i kontrolę urodzin, przymusowe odbieranie dzieci czy stworzenie warunków życia obliczonych na fizyczne wyniszczenie.

Definicja

Termin "ludobójstwo" (a dokładnie genocide, który później został przetłumaczony na ludobójstwo) wprowadził polski prawnik Rafał Lemkin (1900–1959; po emigracji do USA używający imienia Raphaël) w swojej pracy "Axis Rule in Occupied Europe" ("Rządy Osi w okupowanej Europie") wydanej w 1944 r. w USA. Użyto go w akcie oskarżenia w procesie norymberskim (choć Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze nie wymieniała expressis verbis ludobójstwa, lecz jedynie zbrodnie przeciwko ludzkości , których kwalifikowaną postacią jest właśnie ludobójstwo). Do języka prawnego termin ludobójstwo wszedł za sprawą Konwencji ONZ w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa podpisanej 9 grudnia 1948 r., której wstępny projekt był współtworzony przez Lemkina.

Artykuł II Konwencji definiuje ludobójstwo jako czyn "dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich [taki jak]:
a) zabójstwo członków grupy,
b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,
c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,
d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,
e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy."

W pierwotnej wersji Konwencji z 1946 r. definicja ta obejmowała również zbrodnie popełnione z przyczyn " politycznych ", lecz zostały one usunięte ze względu na naciski m.in. Związku Radzieckiego, prawdopodobnie w obawie Stalina przed odpowiedzialnością^[1].

Konwencja ta wskazuje, że karane jest nie tylko ludobójstwo, ale także podżeganie do niego, współuczestnictwo, usiłowanie jego popełnienia oraz zmowa w celu jego popełnienia. W celu skutecznego ścigania zbrodni, zapowiedziano karanie winnych bez względu na ewentualne sprawowanie przez nich funkcji państwowych. Karanie za zbrodnię ludobójstwa zostało powierzone sądownictwu wewnętrznemu państw-członków konwencji oraz sądownictwu międzynarodowemu, o ile dane państwo jest członkiem tego systemu.

Alain Besançon , francuski politolog, historyk socjologii i filozofii tak zdefiniował to pojęcie: ludobójstwo w sensie właściwym, w odróżnieniu od zwykłej rzezi, żąda następującego kryterium: jest to rzeź zamierzona w ramach ideologii, stawiającej sobie za cel unicestwienie części ludzkości dla wprowadzenia własnej koncepcji dobra. Plan zniszczenia ma obejmować całość określonej grupy, nawet jeśli nie zostaje doprowadzony do końca w rezultacie niemożliwości materialnej czy zwrotu politycznego^[2]

Ludobójstwo w historii

Samo zjawisko jest o wiele starsze – ludobójstwem było na przykład wyniszczenie Jaćwingów i Prusów przez Krzyżaków w XIII-XIV w., represje Anglików w Irlandii w XVII wieku za rządów Olivera Cromwella , wyniszczenie Wandei w XVIII wieku przez rządowe "kolumny piekielne" w okresie Rewolucji Francuskiej . W XX wieku ludobójstwo było zjawiskiem powszechnym w czasie wojen, by wspomnieć tylko rzeź Ormian dokonaną przez Turków , ludobójstwa wielu mniejszości narodowych przeprowadzane przez Związek Radziecki czy sztucznie wywołany głód na Ukrainie , rzezie dokonywane przez walczące strony w Afryce i Azji czy też nazistowską akcję przymusowego uprowadzania i germanizowania dzieci, zwaną rabunkiem dzieci .

Eksterminacja ludności miała też miejsce w czasie kolonizacja obu Ameryk, w szczególności Ameryki Północnej , gdzie najpierw Hiszpanie doprowadzili do wytępienia rodzimej ludności na południu kontynentu poprzez zmuszanie ich do niewolniczej pracy, a później amerykańscy pionierzy i wojsko Stanów Zjednoczonych likwidując indiańskie wioski w trakcie kolonizacji środkowej części kontynentu. W obu przypadkach eksterminacja nie była celem samym w sobie, lecz wynikiem ekspansji terytorialnej Europejczyków na ziemiach nowego lądu. Podobnie wyglądała sytuacja w przypadku wyniszczania rdzennej ludności w Ameryce Południowej czy w Australii , gdzie masowo ginęli Aborygeni .

Często jednak wymieranie tych grup etnicznych było spowodowana nie tylko zmuszaniem ich do ciężkiej pracy czy dosłownym zabijaniem lecz także niemożliwością przystosowania się do nowych warunków kulturowych wprowadzanych przez Europejczyków. Jednoznacznie nie można określić na ile procesy te były celowe i planowe, a na ile wynikały z nieświadomości odpowiednich instytucji.

Za ludobójstwo jest w Polsce prawnie uznawana oprócz zbrodni hitlerowskich określonych w wyroku Trybunału w Norymberdze – zbrodnia katyńska (stanowisko prokuratury i Instytutu Pamięci Narodowej , zgodne z wnioskiem prokuratury ZSRR do Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze z 1946, zarzucającym zbrodnię katyńską Niemcom z prawną kwalifikacją zbrodni ludobójstwa).

Przykłady ludobójstw

XVIII wiek

• powstanie kamizardów
• Wojny wandejskie

XIX wiek

• Masakra nad Wounded Knee

XX wiek

• Rzeź Ormian
• Eksterminacja Asyryjczyków
• Gułag
• Kołyma
• Wielki głód na Ukrainie
• Obozy niemieckie 1933-1945 ,
• Masakra nankińska
• Kuropaty
• Bykownia
• Polska operacja NKWD
• Zbrodnia katyńska
• Akcja AB
• Holocaust
• egzekucje w Ponarach
• Auschwitz
• Jasenovac
• Porajmos
• Rzeź wołyńska
• Masakra w Bleiburgu
• Rewolucja kulturalna
• zbrodnie Czerwonych Khmerów
• Masakra w Sabrze i Szatili
• Atak gazowy w Halabdży
• masakra szyitów w Dudżail
• Ludobójstwo w Rwandzie
• Masakra w Srebrenicy

XXI wiek

• Konflikt w Darfurze

Zobacz też

• Międzynarodowy Trybunał Karny
• Masowe morderstwo
• Obóz koncentracyjny

Przypisy