Brytyjski lotniskowiec HMS Campania, ok. 1914

Współczesny amerykański lotniskowiec atomowy USS Harry S. Truman

Pierwszy lotniskowiec atomowy - amerykański USS "Enterprise" i jeden z najnowszych - francuski "Charles de Gaulle"

Współczesny lotniskowiec uderzeniowy - amerykański USS "John C. Stennis" i lekki lotniskowiec dla samolotów V/STOL – brytyjski HMS „Illustrious”

Przedstawiciele trzech pokoleń amerykańskich lotniskowców uderzeniowych okresu II wojny światowej: od dołu (i od najstarszego): USS "Saratoga", USS "Enterprise" , USS „Hornet” ( typu Essex ) oraz lekki lotniskowiec USS "San-Jacinto"

Start samolotu F/A-18 z katapulty lotniskowca

USS Harry S. Truman

Lotniskowce – klasa okrętów , której głównym zadaniem jest prowadzenie operacji bojowych za pomocą bazujących na nich samolotów i przystosowana do tego celu konstrukcyjnie, przede wszystkim przez posiadanie pokładu startowego . Pierwsze okręty tej klasy powstały pod koniec I wojny światowej , następnie odegrały dużą rolę w walkach II wojny światowej , szczególnie na Pacyfiku. W chwili obecnej tylko USA posiadają większą flotę lotniskowców, ponadto Francja , Rosja i Brazylia mają nieliczne lotniskowce uderzeniowe, a Wielka Brytania , Indie , Hiszpania , Włochy oraz Tajlandia lekkie lotniskowce dla samolotów V/STOL . Lotniskowiec porusza się wraz z tzw. grupą uderzeniową, składającą się z fregat , niszczycieli , okrętów podwodnych. Grupa taka jest w stanie samodzielnie prowadzić działania wojenne na wielkim obszarze.

Historia lotniskowców

Pierwsze lotniskowce powstawały zazwyczaj jako jednostki przebudowywane z innych okrętów – np. krążowników , jak brytyjski "Furious" , lub statków handlowych, jak amerykański USS "Langley" (CV-1) czy japoński " Hōshō ". Przebudowa polegała przede wszystkim na likwidacji dotychczasowych nadbudówek i uzbrojenia oraz nadbudowaniu nowych pomieszczeń i hangarów dla samolotów, przykrytych płaskim pokładem lotniczym. Mimo iż niektóre wczesne lotniskowce miały także dość silne uzbrojenie artyleryjskie do walki z okrętami, z reguły ograniczano je tylko do dział przeciwlotniczych , natomiast za główną siłę uznano samoloty.

Sylwetki lotniskowców z 1936

Początkowo lotniskowce nie zdobyły uznania i uważane były za okręty co najwyżej pomocnicze wobec pancerników i używane do rozpoznania, chociaż w latach międzywojennych spora karierę zrobiła wizja lotniskowca-rajdera zwalczającego żeglugę za pomocą dział i samolotów. Przyczyną takiego podejścia była niska sprawność ówczesnych samolotów. Stan ten trwał aż do początków II wojny światowej . Dopiero brytyjski atak na włoską bazę floty w Tarencie i wzorowany na nim atak na Pearl Harbor dokonany przez japońskie lotnictwo pokładowe , a potem zatopienie dwóch brytyjskich pancerników "Prince of Wales" i "Repulse" , przez lotnictwo japońskie w bitwie pod Kuantanem zaczęło zmieniać sytuację.

Wojna na Pacyfiku , ze względu na ogromne odległości, wykreowała samolot i lotniskowiec na główną siłę uderzeniową floty . Lotniskowce i ich samoloty, na tamtym obszarze, były w stanie dokonać daleko większej projekcji siły i na dalszy dystans niż pancerniki i ich działa. Bitwy: na Morzu Koralowym i pod Midway ostatecznie ustaliły prymat lotniskowca jako głównej siły uderzeniowej we flocie.

W trakcie II wojny światowej ustalił się podział na lotniskowce floty służące jako główna siła oraz lotniskowce lekkie – średniej wielkości, służące do wspierania głównych sił (klasyfikacja ta jednak poza amerykańską flotą nie była oficjalna). Trzecią grupą były lotniskowce eskortowe zwane też pomocniczymi i konwojowymi, w ich budowie specjalizowały się floty amerykańska i brytyjska. Podstawowymi zadaniami tej grupy okrętów była eskorta konwojów i zespołów okrętów nawodnych oraz zwalczanie okrętów podwodnych .

Obecnie ten podział jest nieaktualny i funkcjonuje inny. Według obecnych kryteriów dzieli się lotniskowce na uderzeniowe, najczęściej z napędem atomowym , lotniskowce średniej wielkości i śmigłowcowce przeznaczone głównie do przenoszenia śmigłowców i grup szturmowych.

Budowa

Pokład lotniskowca jest ściśle rozplanowany i podzielony, znajduje się na nim od dwóch do czterech podnośników, używanych do wynoszenia samolotów z hangarów znajdujących się pod pokładem. Początkowo lotniskowce miały pokład lotniczy o obrysie zbliżonym ogólnie do prostokątnego, o rozmiarach takich samych lub niewiele większych od rozmiarów kadłuba (na niektórych konstrukcjach był on nawet krótszy, niż kadłub). Z dziobowej części pokładu samoloty startowały, a na rufowej części lądowały, zawsze w osi podłużnej okrętu. Od lat 50. zaczęto znacznie poszerzać pokład lotniczy poza obrys kadłuba i stosować pokład do lądowania odchylony w lewo. Uzasadnione to było względami bezpieczeństwa, gdyż w razie nie wyhamowania lądującego samolotu, pozwalało to na uniknięcie wpadnięcia go na samoloty przygotowujące się do startu; także w razie nieprawidłowego podejścia do lądowania samolot mógł łatwiej ponowić próbę. Na końcu pokładu w rejonie dziobowym zwykle znajdują się katapulty używane do przyspieszania startu samolotów, nie wszystkie jednak lotniskowce ją mają, nawet w obecnych czasach. W okresie II wojny światowej lotniskowce japońskie nie posiadały katapult gdyż segmentowa konstrukcja okrętu, przypominająca składanie okrętu z niejako modułów, uniemożliwiała ich zabudowę. W obecnych czasach nie stosuje się katapult na śmigłowcowcach i lekkich lotniskowcach – do startu śmigłowców nie są potrzebne, a samoloty na tych okrętach stacjonujące są zazwyczaj samolotami pionowego startu i lądowania ( V/STOL ). Część współczesnych lotniskowców zamiast katapult ma tzw. skocznię (ski jump) – podniesiony pokład w części dziobowej, wspomagający start za pomocą własnych silników samolotu.

Na drugim końcu okrętu znajduje się urządzenie o nazwie aerofinisher . Jest to system poprzecznych w stosunku do drogi lądowania stalowych lin, unoszących się i opuszczających. Samolot lądujący na pokładzie przed operacją wypuszcza hak, którym w momencie zetknięcia się z pokładem zaczepia o te liny i jest wyhamowywany na bardzo krótkim odcinku.

Poniżej pokładu znajduje się hangar, w którym trzymane są i obsługiwane samoloty. Hangar może mieć jeden poziom tak jak na małych lotniskowcach lub, częściej, jest dwupoziomowy. Od wielkości hangaru zależy to ile maszyn jest w stanie zabrać okręt. Lotniskowce z okresu II wojny światowej zabierały w morze od kilkunastu samolotów w przypadku eskortowych do nawet około stu w przypadku największych okrętów.

Na jednej z burt znajduje się mała nadbudówka – wysepka, na której znajdują się centrum dowodzenia i inne ważne dla okrętu miejsca. Były lotniskowce budowane bez wysepki – wówczas centrum dowodzenia znajdowało się pod pokładem.

Lotniskowce mają różną wyporność w zależności od klasy i przeznaczenia, uzbrojenie tak samo jest zmienne. Na przykład lekki lotniskowiec japoński „ Hōshō “, przebudowany ze statku towarowego, miał wyporność standardową 7410 ton, pełną 10000 ton i zabierał w morze kilkanaście maszyn, w późniejszym okresie 8 samolotów używanych do zwalczania okrętów podwodnych. Przebudowany z okrętu liniowego, „ Kaga ” miał wyporność standardową 38200 i pełną 43650 ton, zabierał w morze początkowo 81 maszyn potem liczba ta spadła do 66. Zbudowany w latach trzydziestych od podstaw jako okręt lotniczy „Yorktown“ miał wyporność standardową 19800 ton i pełną 25400, i zabierał w morze do 90 samolotów. Obecnie budowane okręty są jeszcze większe, amerykańskie lotniskowce uderzeniowe o napędzie atomowym typu „Nimitz“ mają wyporność standardową 82320 ton i pełną przekraczającą 92000 ton, cztery podnośniki, cztery katapulty i ponad 90 samolotów i śmigłowców, załogę stanowi 5200 ludzi (razem z personelem lotniczym).

Uzbrojenie

Uzbrojenie lotniskowców jest zmienne, ma jednak jedną wspólną cechę – składa się na nie tylko i wyłącznie uzbrojenie przeciwlotnicze przeznaczone do obrony własnej w wypadku ataku powietrznego. Poza kilkoma próbami uzbrajania pierwszych okrętów w działa o kalibrze 203 mm (maksymalny kaliber dozwolony dla lotniskowców na Konferencji Waszyngtońskiej ), wynikających z chęci posiadania większej ilości okrętów artyleryjskich, nie stosowano dział o kalibrze większym niż 152 mm. Zazwyczaj na artylerię przeciwlotniczą składało się 8-16 dział większego kalibru (102–130 mm) stanowiących ciężką obronę i kilkunastu, do nawet 60, działek małego kalibru (20–40 mm). Obecnie budowane okręty posiadają kilka wyrzutni rakiet przeciwlotniczych i 2 do 5 zestawów szybkostrzelnych działek używanych do niszczenia pocisków manewrujących w bezpośredniej bliskości okrętu.

Opancerzenie nie występowało na każdym okręcie, tylko na większych jednostkach i jest to cienki pancerz ochraniający żywotne miejsca okrętu takie jak maszynownia i magazyny paliwa i broni. Grubość opancerzenia nie przekraczała w zasadzie 200 mm, obecnie stosuje się wysoko wytrzymałe pancerze kevlarowe i kompozytowe o grubości około 70 mm.

Obsługa

Jedną z głównych ról na pokładzie lotniskowca odgrywa obsługa. Obsługa pasa startowego lotniskowców pełni rozmaite funkcje, a każda funkcja oznaczona jest innym kolorem kombinezonu załoganta. Dla przykładu, na lotniskowcach Stanów Zjednoczonych kolory oznaczają:

• różowy - odpowiedzialni za paliwo, uzupełnienie baku
• żółty - organizacja ruchu na pasie, ukierunkowanie pilota samolotu: wyprowadzenie na pas startowy lub postój etc.
• czerwony - uzbrajanie/rozbrajanie samolotu w bomby, broń AG (powietrze-ziemia)
• zielony - obsługa techniczna (uzbrajanie samolotu w pociski rakietowe i karabinki maszynowe; naprawa usterek etc.)

Zobacz też

• Lista lotniskowców w służbie
• Catapult Armed Merchant (CAM)
• Lotniskowiec lekki
• Lotniskowiec eskortowy
• Merchant aircraft carrier (MAC)
• Śmigłowcowiec

Linki zewnętrzne

• Haze Gray & Underway, World Aircraft Carrier Lists ( ang. )
• NavSource Online: Aircraft Carrier Photo Archive ( ang. )