Od zamierzchłych czasów znajomość pisma była domeną nielicznej grupy ludzi skupionych wokół dworów władców pełniących rolę wróżbitów, archiwistów, kronikarzy cesarskich, dokonujących zwięzłych zapisów wydarzeń, wydanych edyktów, umów zawartych pomiędzy książętami lennymi. W połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. pojawiły się traktaty filozoficzne o charakterze historyczno-kronikarskim. Stosunkowo wcześnie spisano utwory poetyckie, które dotychczas powstawały anonimowo i krążyły w tradycji ustnej. Na początku naszej ery język piśmiennictwa chińskiego skostniał stając się wzorcem klasycznego języka chińskiego, w odróżnieniu od języka mówionego ulegającemu dość zasadniczym zmianom. Ponieważ znajomość pisma ograniczała się do warstw uprzywilejowanych, utworów spisanych pismem innym niż klasyczne nie zaliczano do literatury - pomijano wszelkie powieści przekazywane ustnie.
Najstarsze piśmiennictwo chińskie
-
jiaguwen
- napisy na kościach wróżebnych
-
jinwen
- inskrypcje na brązach
- Pięć podstawowych ksiąg klasycznych
-
Shujing
, Shangshu - Księga dokumentów
-
Shijing
- Księga pieśni
-
Yijing
- Księga przemian
- Yili - Ceremonie i obyczaje
-
Chunqiu
- Wiosny i jesienie, Kronika wiosen i jesieni, Roczniki
Poezja
Gatunki
Poeci
-
Qu Yuan
(340-278
p.n.e.
) - pierwszy poeta chiński (znany z imienia)
-
Tao Yuanming
, (Tao Qian; 365 - 427)- największy poeta chiński z okresu pomiędzy epokami Han i Tang
-
Wang Wei
(698 - 759)
-
Du Fu
(712-770)
-
Li Bai
(Li Bo, Li Po, Li T'aipo; 701-762)
-
Li Qingzhao
(1084-1151) – najsławniejsza chińska poetka
Zbiory poezji
-
Shijing
, 詩經 (Księga pieśni)
-
Chuci
, 楚辭
- Yutai xinyong, 玉臺新詠 (Nowe pieśni z jadeitowej ulicy??) - antologia skompilowana przez Xu Ling, 徐陵 (507-583)
Krytyka literacka
Jeden z typów krytyki literackiej w Chinach miał na celu tworzenie komentarzy do ksiąg klasycznych, często wyjaśniając znaczenia niejasnych znaków lub stwierdzeń. Prace tego typu miały charakter historyczny i filologiczny, także filozoficzny. Drugi nurt krytyki literackiej zajmował się regułami tworzenia i oceny nowych dzieł literackich. Do tego nurtu należą m.in.
Cao Pi
i
Liu Xie
.
Powieść klasyczna
W tradycji ustnej przechowywano wiele legend i opowieści. Wraz z rozwojem handlu i miast oraz komunikacji, wiele tych powieści stało się znanych w całym kraju, dzięki ulicznym pieśniarzom i opowiadaczom. Były to jak gdyby powieści w odcinkach połączone wspólnymi bohaterami, wydarzeniami z zapowiedzią ciągu dalszego. Kompozycja taka umożliwiała dodanie nowych wątków fabuły, nowych bohaterów. Pierwsze z tych opowieści zaczęto spisywać już w XI wieku. Tematycznie klasyczną literaturę chińską można podzielić w następujący sposób:
Powieść awanturnicza
Typowym przykładem powieści awanturniczej o szlachetnych rozbójnikach są Opowieści znad brzegów rzek (wydana w wyborze przez S.W. Czytelnik w 1952 roku).
Powieść historyczna
Powieść historyczna chyba najlepiej jest reprezentowana przez Opowieści o Trzech Królestwach pióra Luo Guanchenga, który zebrał liczne ludowe opowieści, rozwinął je przez dodanie dialogów, wyeliminował wydarzenia niewiarygodne i fantastyczne oraz uzupełnił faktami z kronik dynastycznych. Opowieści o Trzech Królestw Sanguo Yanyi opisują w zbeletryzowanej formie wypadki rozgrywające się po upadku dynastii
Han
, opisane w III wieku przez historyka Chan Shou w Kronice Trzech Królestw. Innym przykładem są Dongzhou Lieguo Zhi (Dzieje Królestw Walczących Wschodniej Epoki Zhou), autorstwa
Feng Menglonga
, z XVII w.
Powieść obyczajowa
Typowym przykładem powieści obyczajowej są
Kwiaty śliwy w złotym wazonie
(Jin Ping Mei, od nazwisk trzech bohaterek powieści) (wyd. polskie: tłum. Irena Sławińska, Jerzy Chociłowski, Ryszard Chmielewski, Wyd. Muza SA, Warszawa, 1994).
Powieść mitologiczno-fantastyczna
Typową powieścią tego rodzaju jest powieść
Wędrówka na Zachód
(Xiyouji) oraz Dzieje duchów dobrych i złych. Opowiadania (nie powieści) fantastyczne były popularne od
okresu Tang
, a ich najlepszym przykładem są Liaozhai Zhiyi autorstwa
Pu Songlinga
.
Powieść społeczno - psychologiczna
Najwybitniejszym przykładem jest osiemnastowieczna powieść Sen Czerwonego Pawilonu (Hong Lou Meng), autorstwa
Cao Xueqina
.
Powieść satyryczna
Najbardziej znaną jest Nieoficjalna kronika Konfucjanistów wyśmiewającą warstwę feudalnej biurokracji wychowanej na dziełach
Konfucjusza
i jego następców
Omówienie
Powieści wszystkich wymienionych typów powstały na przestrzeni XIV do XIX wieku mimo niezmienionej formuły i struktury. Stanowiły wzór dla późniejszego powieściopisarstwa. Znane są powszechnie ludziom nie tylko piśmiennym, ale dzięki opowiadaczom ludowym także szerokim masom, stanowią motywy chińskiej opery. W czasie
rewolucji kulturalnej
bohaterem dla
Czerwonej Gwardii
do naśladowania była małpa
Sun Wukong
która ośmieliła wystąpić przeciwko bogom chińskiego
Olimpu
- bohater Wędrówki na Zachód. W czasie okupacji japońskiej wzorem do naśladowania byli niezłomni obrońcy dynastii
Han
z powieści Dzieje trzech królestw. Również przewodniczący Mao powoływał się na przykłady z chińskiej literatury klasycznej. Były to symbole jednoznaczne i powszechnie znane.
Kronikarstwo chińskie
Najważniejszym dziełem historiografii chińskiej, które stało się wzorem dla wszystkich późniejszych kronik dynastycznych, jest dzieło "Zapiski historyka" (tytuł oryginału "Shiji") kronikarza i archiwisty chińskiego
Sima Qiana
opisującego dzieje Chin od czasów legendarnych do II w p.n.e.
Zapiski historyka
Składają się z następujących części :
- Annały - dwanaście rozdziałów to kroniki historyczne ułożone chronologicznie. Trzy pierwsze obejmują czasy Pięciu Cesarzy oraz czasy dynastii
Xia
i
Shang-Yin
. Następny rozdział opisuje czasy dynastii
Zhou
. Od rozdziału piątego relacja staje się bardziej szczegółowa omawiając rządy królów
Zhaoxianga
i
Zhuangxianga
księstwa
Qin
a potem rządy Pierwszego Cesarza z dynastii Qin i jego następców. Kolejny rozdział poświęcony jest walkom Xiang Yu (choć nie był władcą całego państwa), a następne cesarzom z dynastii
Han
kończąc na czasach współczesnych historykowi.
- Tablice - zawierają w różnych rubrykach umieszczone wydarzenia historyczne umiejscowione w względnej chronologii zdarzeń.
- Traktaty - To rozprawy tematyczne poświęcone takim zagadnieniom jak prawo, rytuał, pismo, irygacja, astronomia, muzyka i gospodarka rolna w ich historycznym rozwoju.
- Domy dziedziczne - to dzieje rodów panujących w poszczególnych księstwach o okresie dynastii Zhou a poprzez nie pokazanie dziejów większości głównych państw okresu rozbicia feudalnego. Prócz tego w tej części umieszczony jest rozdział poświęcony
Konfucjuszowi
oraz
Chen Shengowi
i Wu Guangowi, przywódcom powstania przeciwko dynastii
Qin
.
- Biografie - to ostatnia część poświęcona biografiom wybitnych osobistości jak również biografiom zbiorowym zbiorowym np. okrutnym urzędnikom lub obcym plemionom.
Kroniki dynastyczne
