Prawo Dwunastu Tablic ( łac. lex duodecim tabularum) – pierwsza kodyfikacja prawa rzymskiego dokonana w latach 451 - 449 p.n.e. Formalnie obowiązywało aż do kodyfikacji justyniańskiej w VI w. n.e.

Do kodyfikacji doszło na fali walk plebejuszy z patrycjuszami o wpływ na rządy państwem. Jednym z postulatów plebejuszy było spisanie prawa zwyczajowego . Jego znajomość i interpretacja zarezerwowane były dla pontyfików wywodzących się z patrycjuszy, co umacniało ich władzę.

Według tradycji rzymskiej w 451 r. p.n.e. zawieszono obowiązywanie prawa i wyznaczono dziesięciu patrycjuszy (Decemviri legibus scribundis - stąd zwanych decemwirami), mających spisać obowiązujące prawa. Komisja działała opieszale, co spowodowało tzw. II secesję plebejuszy. Z obawy o wybuch wojny domowej patrycjusze zgodzili się powołać drugą komisję, do której dopuszczono dwóch plebejuszy. Komisje wybrały się do Grecji, celem zaczerpnięcia z obowiązujących w miastach greckich praw elementów do tworzonej właśnie ustawy i w 449 r. p.n.e. spisane prawo zostało uroczyście proklamowane przez konsulów . Tekst został wyryty na XII tablicach z brązu lub drewna i umieszczony na Forum Romanum , aby mógł być znany wszystkim obywatelom.

Wg znanych rekonstrukcji, ustawa XII tablic miała następujący porządek:

• Tablice I, II, III - prawo procesowe (np. Si in ius vocat est ito = jeśli zostałeś wezwany na sąd, to się staw)
• Tablice IV i część V - organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np. ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy)
• Część tablicy V - spadkobranie (np. zasady dziedziczenia testamentowego)
• Tablica VI stosunki gospodarcze między rodzinami rzymskimi (np. obowiązek wykonywania oświadczeń złożonych uroczyście podczas aktu mancypacji )
• Tablica VII - prawa sąsiedzkie (np. zakaz zmiany biegu wody deszczowej na niekorzyść sąsiada)
• Tablica VIII - przestępstwa naruszające prawa obywatela rzymskiego (np. kara 25 asów za obrazę wolnego obywatela)
• Tablice IX i X - prawa sakralne i publiczne (np. zakaz pochówku i spalania zwłok na terenie Rzymu)
• Tablice XI i XII - różne przepisy

Oryginalne tablice dość szybko zaginęły, a do dzisiejszych czasów nie przetrwała również pierwotna treść prawa – znamy je jedynie z rekonstrukcji na podstawie rzymskiej literatury prawniczej.

Znaczenie "prawa XII tablic" nie ograniczało się do politycznego zwycięstwa plebejuszy. Wprowadziło procedurę sądową (proces legisakcyjny). Zapoczątkowało dynamiczny rozwój prawa rzymskiego .

Ustawa XII tablic była jednym z podstawowych źródeł prawa rzymskiego. Pomimo faktu, że niektóre przepisy z czasem wychodziły z użycia, sama ustawa nigdy nie została uchylona.

Bibliografia

• Kazimierz Kolańczyk , Prawo rzymskie, Warszawa 1978
• Antoni Dębiński, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 2007
• Max Cary, Howard Hayes Scullard , Dzieje Rzymu od czasów najdawniejszych do Konstantyna tom I, Warszawa 1992