Włodzimierz Lenin ( 1870 - 1924 )

Leninizm, czasem określany jako marksizm-leninizm ( ros. Mарксизм-ленинизм), to doktryna polityczna, religijna i ekonomiczna, powstała na bazie wcześniej istniejącego marksizmu , którego filozoficznym źródłem był materializm dialektyczny opracowany przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa . Wielu marksistów, wśród nich m.in. główny teoretyk II Międzynarodówki , Karl Kautsky , uważało leninizm za odstępstwo od marksizmu, wskazując, że próba budowy socjalizmu w kraju niedorozwiniętym ekonomicznie musi zakończyć się fiaskiem . Wielu teoretyków marksistowskich, m.in. Róża Luksemburg , krytykowało leninizm za jego antydemokratyczną, dyktatorską koncepcję partii i sprawowania władzy.

Leninizm stanowił oficjalną ideologię państwową w ZSRR od dnia jego powstania, aż po jego rozwiązanie. Było on też oficjalną ideologią we wszystkich krajach Układu Warszawskiego .

Pierwotna wersja Leninizmu została rozwinięta i wprowadzona w życie przez bolszewickiego przywódcę Włodzimierza Lenina , skąd pochodzi jej nazwa. Jednak, już za życia Lenina doktryna ta ewoluowała na skutek zderzenia teoretycznych założeń z praktyką rewolucyjną. Po jego śmierci była ona nadal modyfikowana, m.in. przez Józefa Stalina (tzw. "marksizm-leninizm-stalinizm"), a następnie przez jego następców na stanowisku I sekretarza KPZR , z których niemal każdy głosił program "powrotu do wartości leninowskich".

Zarys ideologii

W swojej książce pt. Co robić? ( 1903 ), Lenin stwierdził iż proletariat może osiągnąć rewolucyjną samoświadomość tylko za sprawą działania partii komunistycznych, w skład których wchodzić muszą profesjonalni, etatowi rewolucjoniści. Wskazywał także na to, iż taka partia może osiągnąć swe cele za pomocą zdyscyplinowanej formy organizacyjnej nazywanej centralizmem demokratycznym . Oficjele partii komunistycznej mieliby być zgodnie z tym wybierani w sposób demokratyczny i w każdej chwili odwołani, ale jeśli już zostaną wybrani, wszyscy pozostali członkowie partii muszą wykonywać ich polecenia bez sprzeciwów.

Leninizm twierdził iż kapitalizm może zostać obalony tylko w drodze rewolucyjnej; każdy inny sposób zmiany (np. ewolucyjny jak w fabianizmie czy socjalizmie demokratycznym ) jest skazany na niepowodzenie. Głównym celem partii leninowskiej powinno być więc zatem obalenie istniejącego rządu i zastąpienie go własnym, sprawowanym w imieniu proletariatu, następnie zaś wprowadzenie tzw. dyktatury proletariatu . Partia musi także wykorzystać własną władzę w celu edukowania proletariatu, w celu usunięcia fałszywej świadomości, stworzonej przez burżuazję w celu łatwiejszego panowania nad masami pracującymi i dalszego ich ekonomicznego wyzysku. Formami takiej świadomości fałszywej były m.in. religia czy nacjonalizm .

Dyktatura proletariatu teoretycznie posiadałaby formę zdecentralizowanego systemu demokracji bezpośredniej, w której robotnicy dzierżyliby władzę za sprawą lokalnych rad (ros. sowiety). Rady takie faktycznie powstawały w czasie rewolucji październikowej . Jednak niezwykle trudna sytuacja wewnętrzna Rosji, ogarniętej wojną domową, nie pozwoliła temu systemowi na dłuższe funkcjonowanie.

Imperializm

Jedną z centralnych koncepcji leninizmu był pogląd, iż imperializm jest najwyższym stadium kapitalistycznego systemu ekonomicznego. Lenin twierdził, iż państwa najbardziej zaawansowane przemysłowo, eksportują kapitał w celu zdobycia kolonii . Kiedy im się to uda, eksploatują je w celu pozyskania surowców naturalnych lub też nowych przestrzeni inwestycyjnych. Supereksploatacja biedniejszych krajów umożliwia zaawansowanym kapitalistom utrzymywanie przynajmniej części pracujących na nich robotników w stanie umiarkowanego zadowolenia, poprzez zapewnianie im nieznacznie lepszych warunków bytowych niż pozostałej części proletariatu.

Z powyższych powodów, Lenin twierdził, iż rewolucja proletariacka nie może mieć miejsca w wysoko rozwiniętych krajach tak długo, jak funkcjonuje globalny system imperialistyczny. A więc, jak wskazywał, mniej rozwinięte kraje powinny stać się arenami pierwszych rewolucji proletariackich. Jego zdaniem takim krajem była niewątpliwie Rosja , którą postrzegał jako najsłabsze ogniwo ówczesnego globalnego kapitalizmu. W tym czasie jej gospodarka była w przeważającej części agrarna (poza największymi miastami, takimi jak Sankt Petersburg i Moskwa ), wciąż opierająca się na pracy chłopów i zwierząt, bardzo odmienna od tej z Europy Zachodniej i Północnej Ameryki .

Jednakże, jeżeli rewolucja może wydarzyć się tylko w biednym, niedorozwiniętym gospodarczo kraju, oznaczało to pewien problem: Marks twierdził bowiem, iż w takim otoczeniu nie może rozwinąć się system socjalistyczny , gdyż nie ma ku temu odpowiedniej bazy ekonomicznej (w teorii marksowskiej, socjalizm jest etapem rozwoju, który przyjdzie po kapitalizmie, ale przed komunizmem ), ponieważ kapitalizm nie rozwinął się tam w pełni, a dodatkowo zagraniczne siły będą chciały skruszyć ruch za wszelką cenę. Aby rozwiązać tę sprzeczność, Lenin zaproponował dwa rozwiązania:

• po pierwsze – rewolucję należy rozszerzyć także na kapitalistyczne kraje rozwinięte. Dzięki temu zapanuje w nich socjalizm, a następnie pomogą one krajom biednym w uczynieniu tego samego. Lenin miał nadzieję, iż rewolucja w Rosji rozszerzy się na Niemcy . Tak rzeczywiście się stało, ale tam rozruchy udało się szybko opanować.
• po drugie – wzniecenie rewolucji w wielu krajach mało rozwiniętych na raz. Kraje te mogłyby połączyć się w efekcie tego w jedną federację, która byłaby w stanie podjąć walkę z wielkimi kapitalistycznymi siłami i ustanowić socjalizm. Idea ta była jedną z podstaw utworzenia Związku Radzieckiego . W rzeczywistości jednak ZSRR stał się szybko narzędziem panowania Rosjan nad innymi narodami. Bolszewicy zwalczali elity nierosyjskich narodów ZSRR jako "reakcjonistów" i ograniczali ich autonomię kulturalną (np. alfabet arabski używany do zapisu języków tureckich zastąpiono cyrylicą).

Kontynuatorzy

W związku z powyższych, socjalizm nie może przetrwać w jednym, zacofanym przemysłowo kraju. Z tego też powodu Lenin wzywał do wielkiej, wszechświatowej rewolucji.

Po śmierci Lenina, w Związku Radzieckim rozpoczęła się walka o władzę. Dwoma głównymi kandydatami na jego miejsce byli Józef Stalin i Lew Trocki . Stalin zwyciężył, a Trocki został wygnany z kraju. Z tego powodu w końcu lat 20. XX wieku , ZSRR rozpoczęło odchodzić od założeń myśli Lenina w kierunku ideologii nazywanej stalinizmem , której jednym z głównych założeń było stwierdzenie, iż Związek Radziecki był wystarczająco silny aby zbudować socjalizm samemu. Inną znamienną cechą stalinizmu był ekstremalna centralizacja władzy i ekspansja jej uprawnień, która doprowadziła do powstania bezwzględnego stalinowskiego totalitaryzmu .

Znajdując się za granicą, Trocki w swoich pismach prezentował własną interpretację leninizmu, którą nazwano później trockizmem . Oskarżał on Stalina o zdradę rewolucji. Trocki, jak również niemal wszyscy byli rewolucyjni towarzysze Lenina, nazywani "Starymi Bolszewikami", zostali systematycznie wymordowani z rozkazu Stalina.

W Chińskiej Republice Ludowej , stalinowska struktura organizacyjna została wykorzystana przy tworzeniu Komunistycznej Partii Chin ; później chińscy komuniści utworzyli teorię maoizmu , która obecnie popularna jest pośród wielu rewolucyjnych ruchów Trzeciego Świata . Główną różnicą pomiędzy pomysłami Lenina a maoizmem było to, iż w leninizmie (nawet w niedorozwiniętych przemysłowo krajach), głównym motorem rewolucji miał być miejski proletariat, Mao postawił natomiast na chłopstwo.

Dzisiejsi leniniści postrzegają globalizację jako kontynuację imperializmu, w której kapitaliści zamieszkujący rozwinięte kraje przemysłowe eksploatują klasę pracującą w krajach rozwijających się. Dzięki obniżaniu kosztów produkcji (przez niskie płace, cięższą pracę i dłuższy jej czas), kapitaliści osiągają wyższe dochody.

Linki zewnętrzne

Prace Lenina (wszystkie w języku angielskim z serwisu Marxist.org):

• Co trzeba zrobić?
• Imperializm: Najwyższy Poziom Kapitalizmu
• Państwo i Rewolucja
• Archiwum Lenina
• Pierwsza Konferencja Międzynarodówki Komunistycznej

Inne:

• Lenin i demokracja (Marcel Liebman)
• Wyjątki na temat leninizmu i kapitalizmu państwowego z pracy Noama Chomsky'ego
• Filozofia Lenina (Karl Korsch)
• Cyber-Leninizm