Stroje kurpiowskie

Chata kurpiowska

Ołtarzyk przyozdobiony wycinankami

Mieszkanka Rząśnika w kurpiowskiej sukni, ok. 1950

Kapela Kurpiowska z Kadzidła

Kurpie – grupa etnograficzna Polski, zamieszkująca tereny dwóch puszcz mazowieckich: Puszczy Zielonej (zwanej też: Puszczą Kurpiowską lub Zagajnicą) i Puszczy Białej , funkcjonująca również jako określenie regionu kurpiowskiego (inaczej: Kurpiowszczyzna). Granica oddzielająca obie puszcze dzieli region na Kurpie Zielone i Kurpie Białe.

Nazwa Kurp wywodzi się od noszonych przez miejscową ludność butów (kurpsi) wyrabianych z lipowego łyka . Początkowo była przezwiskiem nadanym przez okoliczną ludność (sami Kurpie nazywali się Puszczakami). Głównymi ośrodkami regionu kurpiowskiego w Puszczy Zielonej są Kadzidło , Łyse i Myszyniec .

Mieszkańcy puszczy

Błotniste ziemie i lasy nie sprzyjały osadnictwu rolniczemu, stąd pierwotnie główne źródło utrzymania dla Kurpiów stanowiła puszcza. Pierwsi osadnicy pojawili się w XV wieku , wioski powstały sto lat później. Do puszczy napływała ludność ze wschodniego Mazowsza, szukając schronienia przed napadami, a także chłopi zbiegli przed pańszczyzną oraz inni ścigani przez prawo. Pierwsi mieszkańcy Kurpiowszczyzny zajmowali się rybołówstwem , myślistwem oraz bartnictwem na podstawie królewskich przywilejów ( prawo bartne , przywilej trwał do 1801 roku), wydobyciem oraz obróbką bursztynu, rzemiosłami drzewnymi i tkactwem . Pracowali też jako smolarze, węglarze i flisacy . Rozwój rolnictwa nastąpił w okresie XVII-XIX wieku. Osady kurpiowskie początkowo oddalone od siebie później, z wytrzebieniem la­sów, zaczęły się skupiać w większe wioski.

Kurpie nie odrabiali pańszczyzny , pozostając czynszownikami królewskimi (Puszcza Zielona) lub biskupimi (Puszcza Biała). Pierwsi badacze opisujący Kurpiów podkreślali też swoisty "dziki i szorstki" charakter, skłonność do uniesień i mściwość, ale też gościnność, wytrzymałość na trudy i zręczność łowiecką. Specyficzne środowisko i historyczne doświadczenia są przyczyną, dla której kurpiowski charakter utożsamiany jest z uporem, oszczędnością i umiłowaniem wolności.

Kultura materialna i folklor

Naturalna bariera w postaci lasów i bagien wymuszająca samowystarczalność była przyczyną powstania odrębności kulturowej. Charakterystycznymi elementami kultury materialnej są stroje, ozdoby bursztynowe, kurpiowskie chaty , zdobienia w drewnie i rzeźba , wycinanki oraz ozdobne palmy na Niedzielę Palmową . Elementy folkloru , w tym kurpiowska gwara , zachowały się do XXI wieku .

Więcej o kurpiowskich strojach w artykule Polskie stroje ludowe

Kurpie w Puszczy Białej

Kurpie w Puszczy Białej pojawili się w kilku falach osadniczych w XVIII wieku. Akcję osadniczą przeprowadzili biskupi płoccy , którzy do swoich wyludnionych dóbr między Brokiem a Pułtuskiem sprowadzili w latach 1730 - 1790 kilkaset rodzin kurpiowskich. Na tym terenie Kurpie wytworzyli grupę, którą dziś określa się Kurpiami Białymi (inne stroje, podobna architektura , gwara - częściowo), dzieloną przez etnografów na grupy: ostrowską i pułtuską^[1].

Kultura kurpiowska obecnie

Kultywowaniem i zachowaniem kultury kurpiowskiej zajmują się stowarzyszenia prywatne (np. Związek Kurpiów ) oraz samorządowe (Związek Gmin Kurpiowskich). Działają zespoły folklorystyczne i twórcy ludowi. Odbywają się cykliczne imprezy:

• Miodobranie Kurpiowskie ( Myszyniec )
• Mazowiecki Plener Rzeźbiarski - ( Charciabałda )
• Ogólnopolskie Dni Kultury Kurpiowskiej ( Nowogród )
• Na łowy - gmina Czarnia
• Niedziela Palmowa - gmina Łyse
• Kartoflisko - gmina Turośl
• Zorenczynowka - gmina Zbójna
• Kurpiowskie granie - gmina Lelis
• Wesele Kurpiowskie - gmina Kadzidło
• Niedziela Kadzidlańska - gmina Kadzidło
• Śladami Kurpiów - gmina Kadzidło
• Ginące Zawody - gmina Kadzidło
• Święto kukurydzy - Dylewo , gmina Kadzidło
• Dni Kultury Kurpiowskiej (Przyjechał Kurpś do...)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• ekurpie.pl - Regionalny Vortal Turystyczny
• Kurpie w Encyklopedii Tradycji
• kurpie.com.pl - sztuka i kultura kurpiowska
• Związek Kurpiów - Kalendarz imprez, wiadomości z regionu, czasopisma
• Kurpie w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom IV (Kęs – Kutno) z 1883 r.