Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

praska wiosna

praska wiosna (czes. Pražské jaro, słow.: Pražská jar)) – okres politycznej liberalizacji w Czechosłowacji w roku 1968, trwającej od 5 stycznia do momentu, gdy ZSRR i inni członkowie Układu Warszawskiego (Polska, Węgry NRD i Bułgaria) dokonali inwazji w nocy 20 sierpnia na 21 sierpnia tego roku.

Sytuacja społeczno-polityczna w Czechosłowacji przed 1968 r.

Od śmierci Klementa Gottwalda w 1953 r. pierwszym sekretarzem Komunistycznej Partii Czechosłowacji był Antonín Novotný, który w 1957 r. objął też urząd prezydenta kraju. W przeciwieństwie do Polski, po referacie Nikity Chruszczowa w 1956 r. w Czechosłowacji nie było wyraźnego okresu odwilży, destalinizacja przebiegała wolno, w KPCz dominowali starzy działacze.

Pierwsze nawoływania do reform

W latach 60. zaczęły jednak stopniowo narastać głosy krytyczne wobec Novotnego i kierownictwa, nawet w obrębie rządzącej partii komunistycznej. Ich powodem był przede wszystkim kryzys społeczny i gospodarczy, który coraz bardziej ogarniał Czechosłowację na skutek zniszczenia gospodarki rynkowej po 1948 r. Grupy te, nawołujące do zastąpienia centralnego planowania „socjalistyczną gospodarką rynkową”, w partii komunistycznej skupiały się wokół Oty Šika, członka KC i kierownika Instytutu Gospodarki przy Praskiej Akademii Nauk.

Na Słowacji dochodziły do tego napięcia na tle narodowościowym, spowodowane centralistyczną polityką Novotnego i zawężaniem uprawnień organów słowackich. Wśród słowackich komunistów dużą popularnością cieszył się Gustáv Husák, który w latach 50., podobnie jak Władysław Gomułka, był oskarżony o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne i więziony.

Ideologia komunistyczna coraz bardziej nie przystawała też do zmian społecznych – bujnego rozwoju życia kulturalnego, zwłaszcza nowego kina czeskiego i importowanych z Zachodu nowych prądów w kulturze młodzieżowej (muzyki bigbitowej, ruchu hippisowskiego itp.).

Opozycja w środowisku literackim

W coraz większej opozycji do rządu byli pisarze. Już na początku lat 60. na kongresie pisarzy wezwano do uznania znaczenia twórczości Franza Kafki, to tej pory wyklętego przez ideologów komunistycznych. Tubą nowych prądów stało się czasopismo literackie Literární Noviny o dużym jak na Czechosłowację nakładzie 140.000 egzemplarzy, którego trzej delegaci na IV zjeździe Związku Pisarzy Czechosłowackich w czerwcu 1967 r. skrytykowali nie tylko osobę Novotnego, ale cały okres 20 lat od przejęcia władzy przez komunistów. Novotný zareagował poleceniem wyrzucenia wymienionych trzech redaktorów z partii i poddania czasopisma pod nadzór Ministra Kultury, nie doprowadziło to jednak do uspokojenia nastrojów wśród inteligencji i studentów.

Kolejnym polem konfrontacji stały się stłumione przez policję demonstracje studentów z akademików dzielnicy Pragi Strahova dnia 31 października 1967 r., którzy żądali poprawy warunków zakwaterowania. Brutalność policji wywołała falę krytyki w społeczeństwie, a kiedy Novotný zwrócił się od Moskwy, ta dała mu do zrozumienia, że nie może liczyć na pomoc, lecz musi sam uporać się z problemami.

Praska wiosna

Objęcie władzy przez Dubčeka


Wszystkie te wydarzenia i zaostrzająca się walka pomiędzy dogmatycznymi i reformatorskimi kręgami w partii doprowadziły wreszcie do zmiany na stanowisku I sekretarza KC KPCz, do której doszło na posiedzeniu KC KPCz 4 stycznia 1968 r. Od 5 stycznia 1968 r. nowym przywódcą KPCz został ( z poparciem Breżniewa) dotychczasowy pierwszy sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Słowacji Alexander Dubček. Novotný na razie zachował mniej ważne stanowisko prezydenta państwa.

Początek praskiej wiosny

Już po kilku tygodniach stało się jasne, że rezultatem tych wewnątrzpartyjnych walk będą głębokie zmiany nie tylko w partii, lecz w całym społeczeństwie. W przemówieniu wygłoszonym w lutym w 20. rocznicę przewrotu komunistycznego Dubček ogłosił konieczność zmian w życiu społecznym i gospodarczym kraju i przyznał, że w rządach partii komunistycznej dochodziło do wypaczeń. Również inni czołowi działacze komunistyczni i ludzie kultury (m. in. Josef Smrkovský, Gustáv Husák, Zdenĕk Młyn, Edouard Goldstücker) zaczęli publicznie krytykować swoich poprzedników. Doprowadziło to do coraz śmielszego poruszania tematów białych plam w powojennej historii Czechosłowacji a także problemów współczesności w mediach, (chociaż cenzurę formalnie zniesiono dopiero 26 czerwca). 22 marca pod naciskiem opinii publicznej Novotný ustąpił ze stanowiska prezydenta Czechosłowacji, w jego miejsce 30 marca Zgromadzenie Narodowe wybrało bohatera wojennego Ludvíka Svobodę.

Reorganizacja rządu. Reformy

Zaraz potem na początku kwietnia dokonano zmian w rządzie. Premierem został Oldřich Černík. Gorącymi zwolennikami reform byli też wspomniany Ota Šik, mianowany teraz wicepremierem odpowiedzialnym za zmiany gospodarcze, i Josef Pavel, minister spraw wewnętrznych. W partii komunistycznej opracowano zatwierdzony przez KC KPCz „Program działania”, który wytyczał główne kierunki zmian. Nie zamierzano zlikwidować gospodarki socjalistycznej, lecz wprowadzić do niej elementy rynkowe, z liberalizacją cen, daniem większej samodzielności przedsiębiorstwom i umożliwieniem samorządom pracowniczym współudział w podejmowaniu decyzji w zarządzaniu zakładami pracy. Pod względem gospodarczym zmiany te mogły upodobnić Czechosłowację do Jugosławii.

W dziedzinie polityki w zamierzeniach reformatorów Komunistyczna Partia Czechosłowacji miała zachować swoją kierowniczą rolę, miała przy tym jednak zrezygnować z wszechwładnego kierowania wszystkimi aspektami życia gospodarczego i społecznego, które powinny przejść do zakresu kompetencji rządu poddanemu kontroli przez parlament. Sama partia miała stać się bardziej pluralistyczną i oddziaływać w społeczeństwie jako "naturalny autorytet". Koncepcje te określano ogólnie jako "socjalizm z ludzką twarzą".

Odrodzenie społeczeństwa obywatelskiego

Chociaż reformy praskiej wiosny zostały zainicjowane przez warstwę rządzącą, zostały szybko podchwycone przez ogół społeczeństwa. Organizowano demonstracje i spotkania, domagano się większej wolności dla wyznań religijnych i partii niekomunistycznych, pod naciskiem społeczeństwa otwarto granice, zrehabilitowano też osoby bezprawnie skazane po 1948 r.

Pod koniec marca w Pradze założono Klub 231 (K 231), którego nazwa pochodziła od pozycji, pod którą w Dzienniku Ustaw w 1948 r. opublikowano ustawę o ochronie państwa, w oparciu o którą wytaczano procesy przeciwnikom politycznym. Klub stawiał sobie za zadanie obronę interesów byłych więźniów politycznych i dążenie do ich jak najszybszej rehabilitacji. Komitety Klubu działały w całej Czechosłowacji, chęć członkostwa w nim zgłosiło 80.000 osób.

5 kwietnia założono też Klub Zaangażowanych Bezpartyjnych skupiający osoby zainteresowane rozwojem demokracji, a nienależące do KPCz i innych partii. Klub ten zamierzał wystawić swoich kandydatów w wyborach samorządowych i do Zgromadzenia Narodowego.

Cechą charakterystyczną praskiej wiosny było jednak to, że, w przeciwieństwie do Węgier w 1956 r. i Polski w latach 70. i 80. ogół społeczeństwa czechosłowackiego nie pragnął przywrócenia kapitalizmu, lecz akceptował socjalizm, w odpowiednio zreformowanej i niezależnej od Moskwy postaci. Tylko nieliczni wykraczali poza dogmaty kierowniczej roli partii komunistycznej, jak późniejszy prezydent Czech Václav Havel, który w artykule opublikowanym 4 kwietnia 1968 r. na łamach pisma Literárni listy odrzucał koncepcję opozycji jako partnerstwa i domagał się utworzenia niezależnej partii chadeckiej. Próbowano też odtwarzać dawne partie. W innym artykule w czasopiśmie „Student” Ivan Sviták, postulował wskrzeszenie partii socjaldemokratycznej, która po lutym 1948 r. została połączona z partią komunistyczną.

Działania te stawały się coraz bardziej kłopotliwe i niebezpieczne dla rządzącej KPCz. Coraz wyraźniej było widoczne, że zapoczątkowana budowa "socjalizmu z ludzką twarzą" może zakończyć się obaleniem ustroju socjalistycznego i coraz jaśniejsze stawało się, że z taką perspektywą nie pogodzi się Związek Radziecki.

Szczególnie kłopotliwa okazała się petycja Dwa tysiące słów, napisana przez Ludvíka Vaculíka z inicjatywy pracowników Czechosłowackiej Akademii Nauk i później podpisana przez wiele znaczących osobistości ze świata polityki i kultury. Petycja, która po raz pierwszy została opublikowana 27 czerwca w czasopiśmie Literárni listy, wyrażała zaniepokojenie utrzymującą się obecnością "betonu partyjnego" w KPCz i nawoływała do jeszcze większego pogłębienia reform poprzez aktywne uczestnictwo społeczeństwa, wyrażające się nawet poprzez strajki i demonstracje. Kierownictwo KPCz odrzuciło petycję, pogłębiła ona jednak zaniepokojenie Związku Radzieckiego rozwojem sytuacji.

Reakcja Związku Radzieckiego

Pierwsze reakcje krajów Układu Warszawskiego


Początkowe poparcie Moskwy dla Dubčeka znikło bardzo szybko, kiedy zorientowano się, w jakim kierunku zmierzają reformy w Czechosłowacji. Już 23 marca w Dreźnie na spotkaniu przedstawicieli partii komunistycznych i rządów Czechosłowacji, ZSRR, NRD, Węgier, Bułgarii i Polski na określenie sytuacji w CSRS padło słowo "kontrrewolucja". Przeciwko reformom szczególnie ostro występowali Walter Ulbricht, przywódca Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności z NRD i Władysław Gomułka, który w tym czasie musiał zmagać się z protestami studenckimi i ogólnym kryzysem politycznym podczas marca 1968 we własnym kraju. Powszechne wtedy w Polsce hasła "Polska czeka na Dubčeka" czy "Czekamy na swego Dubčeka" stanowiły bezpośrednie zagrożenie dla rządzącej komunistycznej nomenklatury.

Kolejne spotkania tych krajów (tak zwanej "warszawskiej piątki"), tym razem już bez udziału Czechosłowacji, miały miejsce w maju i czerwcu. Od 18 czerwca do 2 lipca na terenie Czechosłowacji przeprowadzono ćwiczenia wojsk Układu Warszawskiego pod kryptonimem "Szumawa", które były elementem nacisku na przywódców KPCz, a jednocześnie stanowiły przygotowanie do późniejszej inwazji.

Ostatnie próby politycznego rozwiązania konfliktu

W dniach 29 lipca – 2 sierpnia doszło do kolejnej próby politycznego rozwiązania konfliktu. Z inicjatywy Leonida Breżniewa w miejscowości Čierna nad Tisou odbyły się rozmowy radziecko-czechosłowackie, zaraz potem 3 sierpnia w Bratysławie doszło do krótkiego spotkania, na którym dołączyli pozostali członkowie "warszawskiej piątki": Bułgarii, NRD, Polski i Węgier.

Rezultatem obu spotkań był kompromis, na który zgodził się Breżniew, i tak zwana Deklaracja Bratysławska. Władze czechosłowackie zadeklarowały swoją wierność wobec socjalizmu i wolę pozostania w Układzie Warszawskim, obiecały również poskromić tendencje "antysocjalistyczne" i dążenia do odrodzenia socjaldemokracji oraz skuteczniej kontrolować treści publikowane w prasie. W Deklaracji ponownie zobowiązały się do wierności zasadom marksizmu-leninizmu i zwalczania sił "burżuazyjnych" i "antysocjalistycznych". Praktycznie rozmowy w Čiernej nad Tisou i Bratysławie niczego jednak nie zmieniły w sytuacji wewnętrznej Czechosłowacji, rosła za to determinacja w społeczeństwie. 27 lipca Literárni listy opublikowały Orędzie obywateli do władz KPCz pisarza Pavla Kohouta, w którym nawoływano władze do przyjęcia stanowczej postawy wobec żądań radzieckich. Pod orędziem w krótkim czasie podpisało się ponad milion osób.

Interwencja wojsk Układu Warszawskiego

Wkroczenie wojsk do Czechosłowacji


Wreszcie władze radzieckie postanowiły rozwiązać problem siłą. Ostateczna decyzja o wprowadzeniu wojsk pięciu państw Układu Warszawskiego na terytorium Czechosłowacji zapadła podczas posiedzenia ścisłego kierownictwa KC KPZR w dniach 15-17 sierpnia 1968 r. W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 r. rozpoczęła się operacja Dunaj – ponad 600.000 żołnierzy radzieckich, polskich, węgierskich i bułgarskich i wschodnioniemieckich wkroczyło do Czechosłowacji (udział armii NRD ograniczył się do ok. 30 żołnierzy jednostki łączności w sztabie armii inwazyjnej).

Pretekstem do inwazji był niepodpisany list opublikowany w radzieckiej prasie, w którym rzekomo czechosłowaccy przywódcy zwracali się do Kremla o niezwłoczną pomoc, łącznie z użyciem sił zbrojnych. List ten początkowo uważano za fałszerstwo, na początku lat 90. władze Rosji przekazały jednak prezydentowi Václavovi Havlovi kopię listu, który, jak się okazało, został podpisany przez Vasyla Bilaka, Oldřicha Švestkę, Drahomíra Koldera, Aloisa Indrę i Antonina Kapkę, reprezentujących stalinowskie skrzydło w KPCz.


Inne hasła zawierające informacje o "praska wiosna":

Dziady (zwyczaj) ...

Adwentyzm ...

1848 ...

Andrzej Lam ...

Małopolska Droga św. Jakuba ...

Włodzimierz Tetmajer ...

Bazylika mniejsza ...

Ziemia ...

Język czeski ...

Literatura – przegląd chronologiczny ...


Inne lekcje zawierające informacje o "praska wiosna":

Groza gór wysokich w poezji Kazimierza Przerwy - Tetmajera (plansza 29) ...

Obraz Boga i jego dzieła w hymnie Kochanowskiego (plansza 11) ...

032. Przyimki z biernikiem i z celownikiem. (plansza 19) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie