Kultura mustierska – jedna z kultur środkowego paleolitu występujących na terenie Europy , także w Polsce . Nazwa pochodzi od miejscowości Le Moustier w departamencie Dordogne ( Francja ).

Geneza, chronologia, zanik

Kompleks jednostek kulturowych rozwijających się w okresie trwania środkowego paleolitu . Nazwa tego kompleksu pochodzi od eponimicznego stanowiska Le Moustier dep. Dordogne we Francji. Przemysł mustierski charakteryzuje się narzędziami wykonywanymi na odłupkach przy zastosowaniu technologii mustierskiej bądź lewaluaskiej . Kultura ta rozwijała się od ok. 300-200 tys. lat temu do ok. 40 tys. lat temu. Za twórcę tej kultury uznaje się człowieka neandertalskiego . Tradycja mikocka na terenie Półwyspu Iberyjskiego oraz terenów Chorwacji przetrwała do czasów późniejszych niż 30 tys. lat temu.

Klasyfikacja kompleksów mustierskich

Kultury zaliczane do kompleksu mustierskiego w Europie Zachodniej zostały sklasyfikowane ze względu na obecność i częstotliwość różnych typów narzędzi, np. zgrzebeł , narzędzi zębatych , na kilka grup:

Musteriano Kultura mustierska -La Quina – Muséum de Toulouse

1. przemysł szarencki – początek zjawisk kulturowych określanych jako przemysł szarencki wiąże się z datą ok. 170 tys. lat temu. Ze względu na specyficzne cechy typologiczne oraz technikę otrzymywania półsurowca w przemyśle szarenckim wydzielono dwa warianty:
   • La Farrasie – nazwa tej odmiany pochodzi od stanowiska La Farrasie dep. Dordogne, facja znana jest z terenów północnej części Francji – stanowisko Biache-Saint-Vaast, Nadrenii – stanowisko Rheindalen a także Turyngii – stanowisko Ehringsdorf. Przemysł kamienny tej facji charakteryzuje się techniką lewaluaską oraz przewagą zgrzebeł nad wszystkimi innymi typami narzędzi.
   • La Quina – nazwa tego wariantu kultury szarenckiej pochodzi od stanowiska La Quina dep. Charente . Cechą charakterystyczną tego wariantu jest obecność dużej ilości zgrzebeł, brak natomiast śladów użytkowania techniki lewaluaskiej. Zespoły takich narzędzi spotykane są w zachodniej części Europy, m.in. stanowiska Tares i La Chalse (południowo-zachodnia Francja), stanowisko Bolomor – południowa Hiszpania a także w Czechach – stanowisko Becov koło Pragi.
2. klasyczny mustierien – obejmuje okres od ok. 120 do 30 tys. lat temu. Zespół zjawisk utożsamianych jako klasyczny mustierien obejmuje swym zasięgiem Półwysep Iberyjski – jaskinia Lezetxiki, jaskinie Morin , Axlor. Na stanowiskach tych poświadczone są przypadki intensyfikacji facji z narzędziami zębatymi i mustierienu typowego. Obecność klasycznego mustierienu na terenie Francji poświadczone jest na stanowiskach Le Moustier i nawisów Combe Grenal.
3. mustierien z tradycją aszelską – charakterystycznym elementem tego przemysłu jest obecność pięściaków o kształcie sercowatym, cienkich i przeważnie o małych rozmiarach, oraz drapaczy . Formacja ta znana jest z terenów południowej i północnej Francji, jak i z obszarów Półwyspu Iberyjskiego, Bretanii; stanowisko – Kervouster.
4. kultura mustierska typowa – charakteryzuje się średnim występowaniem zgrzebeł z retuszem zwykłym niewielką ilością narzędzi zębatych, brakiem tylców oraz pięściaków. Mustierien typowy znany jest z jaskini Vaufreya dep. Dordogne oraz stanowiska Maastricht-Belbedere w Holandii.

Mustierien we wschodniej części Europy

Tradycja ta nawiązuje do mustierienu typowego z technologią lewaluaską, określana jako mustierien wschodniokrymski. Stanowiska, na których poświadczona jest obecność wschodniej odmiany mustierenu, znane są głównie z obszarów Ukrainy – m.in. Korolewo , Bugłow, datowane na ok. 140 tys. lat temu, a także z terenów Mołdawii .

Specyfiką mustierenu wschodniokrymskiego było wykorzystywanie kości mamutów jako głównego budulca, z którego wykonywano różnego rodzaju osłony od wiatru i zabezpieczeń przed różnego rodzaju drapieżnikami, podobne konstrukcie odkryto na stanowisku Mołodowa I (Ukraina) oraz z terenów Rumunii , stanowisko Ripiceni-Izvor.

Rodzaje stanowisk mustierskich

Stanowiska mustierskie można podzielić na pięć typów:

1. obozowiska podstawowe, np. stanowisko Ariendorf,
2. obozowiska łowieckie – charakteryzujące się dużą ilością kości jednego gatunku, np. stanowisko Wallertheim,
3. miejsca zabijania zwierząt – charakteryzujące się obecnością dużej ilości artefaktów, głównie broni łowieckiej, np., stanowisko Neumark Nord,
4. stanowiska wielokrotnie zasiedlane – są to głównie stanowiska jaskiniowe, na których poświadczona jest obecność kości i ślady ognisk, np. stanowisko Rheidndlen,
5. pracownie obróbki kamienia.

Bibliografia

• Janusz K. Kozłowski . „Wielka Historia Świata”, t. I Świat przed „rewolucją” neolityczną, wyd. Fogra Kraków 2004.
• Janusz K. Kozłowski. „Archeologia Prahistoryczna”, Część I Starsza Epoka Kamienia, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1972.
• Piotr Kaczanowski , Janusz K. Kozłowski , „Wielka Historia Polski” , t. I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), wyd. Fogra Kraków 1998.
• Janusz K. Kozłowski (opracowanie naukowe) „Encyklopedia historyczna świata: tom I Prehistoria”, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
• Bolesław Ginter, Janusz K. Kozłowski. „Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu”, wydanie trzecie. Wyd. PWN Warszawa 1990.
• J.Desmond Clark. „Prahistoria Afryki”, wyd. PWN Warszawa 1978.