Krętogłów
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	dzięciołowe
Rodzina	dzięciołowate
Rodzaj	Jynx
Gatunek	krętogłów
Nazwa systematyczna
Jynx torquilla[1]
Linnaeus , 1758
Kategoria zagrożenia ( CzKGZ )[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      zimowiska      siedliska całoroczne

Krętogłów (Jynx torquilla) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny dzięciołowatych .

Występowanie

To jedyny przedstawiciel podrodziny Jynx, który zamieszkuje Europę poza północnym skrajem Wysp Brytyjskich i Półwyspu Skandynawskiego oraz azjatycką tajgę aż po Sachalin i Hokkaido , a także północną Afrykę . Odbywa dalekie wędrówki. Zimuje w tropikalnej Afryce, w dorzeczu Nilu oraz na północ i zachód od Sahary . W północno-zachodnich Himalajach i w północne występują izolowane stanowiska. W Europie Środkowej na wyżynach występują do 1 000 m n.p.m., choć w Alpach do 1700 m n.p.m.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy; lokalnie bywa średnio liczny. Występuje w całym kraju^[3], również w niższych górach. W Polsce przebywa od kwietnia do września (może odlatywać już w sierpniu).

Charakterystyka

Krętogłów po zaobrączkowaniu z widocznymi objawami zaniepokojenia - rozłożonym ogonem i nastroszonymi piórami na głowie

Cechy gatunku

Od dzięciołów krętogłowy różnią się trybem życia i smukłą budową ciała. Brak dymorfizmu płciowego . Wierzch szary, pokryty gęstym brunatnym i rdzawobrunatnym pręgowaniem oraz plamami, co przypomina ubarwienie skrzydeł motyli nocnych. Na karku i grzbiecie ostro odgraniczony brunatny trójkąt ułożony z podłużnych pasków. Ogon szary o czarnym poprzecznym prążkowaniu i długi. Zaokrąglone sterówki . Szyja i pierś żółtoszare z poprzecznym prążkowaniem, ciemnobrązowa brew przechodząca przez oko. Na żółtawobiałym brzuchu strzałkowate plamy. W razie zagrożenia wykonuje łukowate ruchy głową i szyją na lewo i prawo imitujące zachowanie żmii. Od tego sposobu na wystraszenie intruza wzięła się jego nazwa. Może także straszyć napastnika swoistym "syczeniem" i szerokim rozłożeniem z jednoczesnym uniesieniem ogona. Kształt krótkiego zaostrzonego szarobrązowego dzioba jest podobny do tego występującego u ptaków owadożernych. Sprawia to, że nie kuje dziupli i nie wybiera owadów spod korowiny. Ma czarnobrązowe tęczówki, a nogi szarobrązowe.

Ptak jest większy od wróbla, ale mniejszy od szpaka i z wyglądu przypomina ptaka śpiewającego. Maskująca barwa upierzenia ma upodobnić go do wzorów na korze drzewa. Jest przez to często łatwy do przeoczenia. W locie upodabnia się do gąsiorka. W powietrzu przemieszcza się pod osłoną roślinności i drzew.

Wymiary średnie

dł. ciała 

ok. 19 cm

rozpiętość skrzydeł 

30 cm

Waga

ok. 30–45 g.

Zachowanie

Krętogłowa można zauważyć jak wokół mrowiska energicznie i sprawnie podskakuje. Brak specyficznych u dzięciołów twardych sterówek (pióra są miękkie, a ogon zaokrąglony) sprawia, że w odróżnieniu od nich na gałęziach siada w poprzek. Poza tym nie wspina się też pionowo po gałęziach, nie bębni, ani nie kuje dziupli. Inną cechą wyróżniającą go od innych przedstawicieli rodziny dzięciołowatych jest wędrowny tryb życia. Wraz z końcem lata opuszcza tereny lęgowe kierując się do tropikalnej Afryki. Pokrewieństwo jest jednak zauważalne - długi, kleisty język (krętogłowa uważa się za posiadacza najdłuższego języka wśród europejskich ptaków) i nogi z dwoma palcami skierowanymi do przodu i dwoma do tyłu. Sam język może wysunąć na 66 mm poza dziób, od którego jest 5 razy dłuższy. Inne badania dowiodły, że język wraz z nasadą znajdującą się w gardle jest długości kręgosłupa krętogłowa. To ptak samotniczy żyjący przez większość roku pojedynczo, skryty i mało ruchliwy. Wykonuje powolne ruchy i ma małą zwinność jak na ptaka takiej wielkości. Po ziemi najczęściej skacze. W sytuacji przerażanie wydaje odgłosy podobne do "czek czek".

Biotop

Niezbyt gęste lasy liściaste i mieszane, najczęściej ich obrzeża. Spotykane też w innego rodzaju zadrzewieniach - parkach w dużych miastach, alejach, cmentarzach i sadach z dziuplastymi drzewami.

Okres lęgowy

Toki

W przeciwieństwie do większości ptaków w okresie tokowym to samica wykazuje większą aktywność. Gdy wracają z zimowisk oboje partnerzy wydają głuchy, donośny odgłos, słyszane z daleka powtarzane "wiiid" lub "weed" (zwłaszcza w wykonaniu samców siedzących w okolicy gniazda). Zachowanie w tym okresie jest specyficzne - kręcą głowami, stroszą pióra, wyciąga szyję i wachlarzowato otwierają ogon. Pary są monogamiczne.

Gniazdo

Krętogłów jest typowym dziuplakiem. W dziupli w drzewie (nie wykuwa jej), w zagłębieniu w ziemi lub budce lęgowej . Przyszła matka zajmuje zawsze wykończoną już komorę lęgową po dzięciole, a nawet już zamieszkałą przez inny gatunek. W drugim przypadku usuwa obce gniazdo wraz z jajami i składa jaja na niczym niewyścielonym dnie. Samo lęgowisko nieprzyjemnie pachnie, bo rodzice nie usuwają z niego odchodów.

Jaja

Jeden lęg w roku (czasem 2), w maju lub czerwcu składa 7 do 12 czystobiałych jaj (to duża liczba jak na rodzinę do której należą). Mimo dużej ilości jaj piskląt wylęga się zawsze mniej.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadują oboje rodzice przez 13 do 14 dni (krótko jak u dzięciołów). Samica rzadko opuszcza gniazdo. Nawet w przypadku niebezpieczeństwa nie ucieka, ale próbuje odegnać intruza - stroszy pióra na głowie, kręci nią i syczy, jak wąż. Podobnie robią też zaniepokojone młode w gnieździe i takie zachowania zwykle odstrasza na dobre napastników. Świeżo po wykluciu są nagie i kładą się ściśle obok siebie, aby stracić jak najmniej ciepła. Młode przebywają w gnieździe przez 19 do 24 dni.

Pożywienie

Krętogłów na gałęzi

Owady, głównie mrówki (najczęściej kartonówki i wścieklice z poczwarkami) w różnych stadiach rozwoju, chrząszcze, gąsienice, mszyce, pająki i inne drobne bezkręgowce.

W czasie żerowania wyłapuje najczęściej dorosłe mrówki i ich poczwarki. Zbiera je na gałęziach, pniach lub z ziemi, gdzie zwykle występują w większej liczbie. Nierzadko sam rozgrzebuje mrowiska. Z gniazd i korytarzy wyjmuje je za pomocą języka, a pojedynczo samym dziobem. Rozwścieczone błonkówki przyklejają się do lepkiego, pokrytego śliną języka. Ptak jednak nie obawia się użądleń, bo chronią go przed nimi ściśle przywierające do ciała pióra przez które mrówki nie mają dostępu do jego skóry.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą ^[4].
Notowany spadek liczebności krętogłowów wynika ze stosowania nawozów w rolnictwie oraz powiększania się areałów rolnych.

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. . 
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .