Kościół katolicki w Polsce – katolicka wspólnota wyznaniowa w Polsce , będąca obecnie pod zwierzchnictwem biskupów należących do Konferencji Episkopatu Polski .

Kościoły katolickie w Polsce to również: Kościół Polskokatolicki w RP , Kościół Starokatolicki w RP , Kościół Starokatolicki Mariawitów , Kościół Katolicki Mariawitów i Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP , które nie uznają prymatu papieża (są one opisane w odrębnych artykułach).

Chrzest Polski

Prawdopodobnie jako pierwsze, wraz z południowymi wpływami, na tereny obecnej południowej Polski przybyło chrześcijaństwo w obrządku wschodnim propagowanym m.in. przez braci Cyryla i Metodego (istnieje przypuszczenie, iż wówczas ochrzczony został Książę Wiślan). Podporządkowanie Wiślan i innych południowych plemion Państwu wielkomorawskiemu , a potem, prawdopodobnie, na krótko Czechom spowodowało, że Polanom , najsilniejszemu i niezależnemu ośrodkowi przypadła rola zjednoczenia ziem polskich.

Mieszko , pierwszy z historycznych Piastów , przyjął 14 kwietnia 966 chrzest z rąk duchownego obrządku łacińskiego, ( biskupa Jordana . Od tego momentu mówimy o Kościele katolickim w Polsce. W 968 ustanowiono w Poznaniu siedzibę diecezji . Bolesław I Chrobry , syn Mieszka, utwierdzał wedle kronikarzy wiarę chrześcijańską wśród poddanych, nawet przy użyciu środków siłowych.

Podczas zjazdu gnieźnieńskiego roku 1000, cesarz rzymski Otton III zwołał synod, który zatwierdził pierwszą metropolię dla całej Polski (z siedzibą w Gnieźnie ). Pierwszy podział administracyjny Kościoła wyglądał zatem następująco:

• archidiecezja gnieźnieńska
  • diecezja krakowska
  • diecezja wrocławska
  • diecezja kołobrzeska
• diecezja poznańska , podległa Stolicy Apostolskiej , prawdopodobnie do śmierci Jordana .

W latach 30. XI wieku nastąpił jednak zwrot ludności ku pogaństwu , zwany reakcją pogańską ), którego kulminacją był wybuch powstania w 1037 r., skierowanego przeciwko rozwijającym się stosunkom feudalnym i wprowadzaniu chrześcijaństwa. Powstanie ostatecznie zdławione zostało w latach 40. XI wieku przez Kazimierza Odnowiciela przy pomocy rycerzy cesarza niemieckiego. Przystąpiono wówczas do wzmożonego zwalczania pogańskich ośrodków i kultów, niszczenia powstałych wówczas pogańskich świątyń i posągów oraz rozbudowy administracji kościelnej i odbudowy zniszczonych lub porzuconych wcześniej kościołów.

Rozwój chrześcijaństwa

Kościół w Polsce w XII - XIII wieku

Do czasów Władysława II Kościół w Polsce miał następującą strukturę:

• metropolia gnieźnieńska
  • archidiecezja gnieźnieńska
  • diecezja chełmska ( łacińska i rusińska )
  • diecezja kamieniecka
  • diecezja kamieńska - biskup Jan Saski, który umarł w roku 1373 , wyłamał się spod władzy arcybiskupów gnieźnieńskich. Odtąd biskupi kamieńscy podlegali bezpośrednio papieżowi.
  • diecezja kołobrzeska (biskupstwo zanikło ok. 1015 , przeniesione do Wolina , a w 1176 do Kamienia - diecezja kamieńska)
  • diecezja krakowska
  • diecezja kujawska
  • diecezja lubuska
  • diecezja łucka (łacińska i rusińska)
  • diecezja miśnieńska
  • diecezja płocka
  • diecezja poznańska - niezależna od Gniezna
  • diecezja przemyska (łacińska i rusińska)
  • diecezja turowska
  • diecezja włodzimierska (łacińska i rusińska; diecezja łacińska przeniesiona później do Łucka )
  • diecezja wrocławska

W 1376 utworzono drugą metropolię w Haliczu (od 1414 we Lwowie ) z diecezjami łacińskimi na Rusi ( Białoruś i Ukraina ). W 1783 r. utworzono metropolię w Mohylewie dla diecezji zabranych Polsce. W 1818 utworzono czwartą metropolię w Warszawie dla Królestwa Polskiego .

Reformacja w Polsce

Reformacja pojawiła się na ziemiach polskich w latach 20. XVI w. i trwała do połowy XVII w., kiedy ostatecznie zwyciężyła kontrreformacja . W odróżnieniu od reformacji zachodnioeuropejskiej, polska reformacja nie wywarła niemal żadnego wpływu na ludność chłopską, ograniczając się do szlachty i magnatów (te grupy wyznawały głównie kalwinizm i arianizm ) oraz mieszczaństwa (wyznającego głównie luteranizm ). Polska stała się jednym z najważniejszych ośrodków antytrynitaryzmu . Należący do tego nurtu bracia polscy wyróżnili się nowatorskimi poglądami społecznymi i filozoficznymi.

II Rzeczpospolita

Kościół katolicki w II Rzeczypospolitej był reprezentowany przez cztery obrządki (ryty). Według urzędowych wykazów diecezjalnych (schematyzmów) w 1931 roku wiernych Kościoła było 23 mln 175 tys. osób, w tym:

Ogólna liczba ludności Polski w 1931 r. wynosiła 31 mln 915 tys. osób.

• konkordat polski z 1925 r.
• podział administracyjny Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce (1918-1939)
• podział administracyjny Kościoła greckokatolickiego w Polsce (1918-1939)

Okupacja hitlerowsko-sowiecka

Lata 1939-1944 były czasem silnych prześladowań duchowieństwa Kościoła katolickiego przez okupanta niemieckiego i sowieckiego. Z dotychczasowych ustaleń wynika, że hitlerowcy zamordowali 1832 księży i kleryków diecezjalnych, 357 księży i kleryków zakonnych, 205 braci zakonnych oraz 289 zakonnic polskiego pochodzenia. Na terenie samego Generalnego Gubernatorstwa zginęło ogółem 466 księży, z czego 117 zostało rozstrzelanych, a pozostali zmarli w obozach koncentracyjnych . Polskich księży więziono w Stutthof , Oranienburgu , Sachsenhausen , Nordhausen , Buchenwaldzie , Gross-Rosen i innych. W samym Oświęcimiu zabito 167 duchownych z 416 tam przebywających.

Strat osobowych kościoła katolickiego pod okupacją radziecką do dziś nie udało się jednoznacznie oszacować. Wynika to ze złożoności problemu, braku źródeł. Przypuszcza się, że były procentowo większe, a wielu księży i duchowieństwa zakonnego zostało zesłanych w głąb Rosji – zwłaszcza do syberyjskich gułagów .

W rezultacie wojny i okupacji ziem polskich w niektórych diecezjach brakowało do 49% duchownych. Tak właśnie sytuacja prezentowała się w diecezji włocławskiej , gnieźnieńskiej i chełmińskiej . Pozostałe placówki również odczuły podobne efekty.

Wraz z rządem II RP, kraj opuścił prymas – kard. August Hlond . Początkowo przebywał w Rzymie . Następnie udał się do Francji gdzie został aresztowany przez Gestapo i internowany w jednym z klasztorów. Pod jego nieobecność w okupowanym kraju na terenie GG kościołem zarządzał kard. Adam Stefan Sapieha – metropolita krakowski . Natomiast na obszarach bezpośrednio wcielonych do III Rzeszy , biskup pomocniczy diecezji poznańskiej i administrator apostolski metropolii poznańskiej oraz gnieźnieńskiej – Walenty Dymek .

Spośród wielu ówczesnych osobowości Kościoła katolickiego w Polsce na kartach historii zapisali się: św. Maksymilian Maria Kolbe – założyciel Niepokalanowa oraz duchowny, który poświęcił swoje życie za innego więźnia; bł. Stefan Wincenty Frelichowski – patron harcerstwa Rzeczypospolitej ; bł. Michał Kozal – biskup zamordowany w Dachau i 108 błogosławionych męczenników .

Duchowni Kościoła katolickiego w Polsce brali również czynny udział w tworzeniu podziemnego oporu przeciwko okupantom. Ich najważniejszą rolą była posługa kapłańska w oddziałach partyzanckich, pomoc Żydom, pomoc w zorganizowaniu żywności jak również pełnili funkcje łączników i informatorów. Hierarchowie jak kard. Adam Stefan Sapieha byli łącznikami krajowych placówek AK z rządem na uchodźstwie .

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W 1945 roku władze komunistyczne uznały, że konkordat z 1925 roku nie obowiązuje w związku z dokonanymi przez Watykan zmianami granic diecezji w 1939 r. Stopniowo ograniczano uprawnienia Kościoła w sferze społecznej. Likwidowano prasę i wydawnictwa katolickie, zlikwidowano główną organizację charytatywną Caritas , dokonano nacjonalizacji kościelnych majątków ziemskich. Władzom komunistycznym nie udało się zlikwidować, ani przejąć Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego .

Rozbijaniu jedności Kościoła posłużyło powołanie do istnienia Komisji Księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację , którego członków popularnie nazywano księżmi patriotami. Należeli do nich duchowni dyspozycyjni wobec władzy komunistycznej. Władze komunistyczne założyły też całkowicie zależne od siebie Stowarzyszenie PAX , którego przewodniczącym był Bolesław Piasecki . PAX wydawał prasę określającą się jako "katolicka": Słowo Powszechne oraz Dziś i Jutro .

Początkowo na czele Kościoła w Polsce stał prymas kard. August Hlond . Po jego śmierci w 1948 prymasem został abp Stefan Wyszyński . W 1950 r. doprowadził on do czasowego unormowania stosunków między rządem komunistycznym a Episkopatem zawierając porozumienie.

Kościół katolicki był inwigilowany przez UB , a następnie przez SB . Przy SB funkcjonował specjalny Departament IV zajmujący się zwalczaniem Kościoła.

Każdy kleryk wstępując na I rok seminarium duchownego miał zakładaną teczkę w SB . Część z kandydatów do stanu duchownego była zmuszona odbyć dwuletnią służbę wojskową w specjalnych jednostkach dla kleryków. Próbowano ich tam indoktrynować w duchu marksistowsko-leninowskim , nasyłano prostytutki i szykanowano za prowadzenie praktyk religijnych.

Lata 1952-1953 przyniosły aresztowanie i trzyletnie internowanie prymasa Wyszyńskiego , procesy m.in. proces bpa Czesława Kaczmarka , i proces Kurii Krakowskiej , w których padały wyroki śmierci i długoletniego więzienia. Wypędzono z diecezji katowickiej trzech biskupów: Stanisława Adamskiego , Juliusza Bieńka , Herberta Bednorza . Z archidiecezji krakowskiej wypędzono bpa Eugeniusza Baziaka . Osłabionemu tymi działaniami Episkopatowi władze narzuciły nowego przewodniczącego - bpa Michała Klepacza .

Osłabienie działań przeciw Kościołowi przyszło wraz z odwilżą roku 1956. Rozpoczęto realizację programu duszpasterskiego określanego jako Wielka Nowenna poprzedzającego uroczyste obchody milenium chrztu Polski w 1966 roku. W 1964 r. zmarł na skutek prześladowań ze strony władz komunistycznych Władysław Findysz .

W latach 70. i 80. XX wieku nie zmieniło się nastawienie władz komunistycznych do Kościoła. Wciąż istniały problemy z uzyskiwaniem zgody na budowy kościołów, zdobywaniem materiałów budowlanych i przydziału papieru dla istniejących wydawnictw katolickich. Prasa katolicka była poddana silnej cenzurze . W tym czasie funkcjonariusze SB doprowadzali do śmierci lub dokonywali głośnych morderstw na księżach: w 1976 na ks. Romanie Kotlarzu , w 1984 na ks. Jerzym Popiełuszce , w 1989 na ks. Stanisławie Suchowolcu , ks. Stefanie Niedzielaku , ks. Sylwestrze Zychu .

16 października 1978 kard. Karol Wojtyła został wybrany papieżem. Odbył on 3 kolejne pielgrzymki do Polski: pierwszą w 1979 roku, drugą w 1983 roku i trzecią w 1987 r.

W 1981 zmarł prymas Wyszyński . Jego następcą został abp Józef Glemp .^[]

Część duchowieństwa współpracowała z aparatem bezpieczeństwa PRL-u. W 1976 z SB współpracowało 2309 duchownych^[1]. Za to obecność duchownych w strukturach SB według stanu na 1 stycznia 1983 była następująca: 3934 tajnych współpracowników rekrutujących się spośród duchowieństwa diecezjalnego oraz 625 spośród zakonników^[2].

III Rzeczpospolita

Podział administracyjny Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w Polsce od 2004

Obecnie Prymasem Polski jest abp Józef Kowalczyk (od dnia 26 czerwca 2010).

Według Głównego Urzędu Statystycznego pod koniec 2008 roku w Polsce było 33 693 390 osób ochrzczonych w Kościele łacińskim ^[3].

Kościół Rzymskokatolicki w RP funkcjonuje w czterech obrządkach (rytach): łacińskim, bizantyjsko-ukraińskim (55 tys. wyznawców), ormiańskim (5 tys. wyznawców) oraz neounickim (195 wyznawców)^[4].

Kościół w Polsce składa się z 10114 parafii, w których posługuje duszpastersko 133 biskupów, 22,2 tys. księży diecezjalnych, 6,3 tys. księży zakonnych, 23,3 tys. sióstr zakonnych, 1,5 tys. braci zakonnych oraz 7 diakonów stałych. Do kapłaństwa przygotowywało się 6,4 tys. kleryków^[5].

Kościół prowadzi 1240 przedszkoli i szkół podstawowych (133 tys. uczniów), 417 szkół ponadpodstawowych (83 tys. uczniów) oraz 69 szkół wyższych i uniwersytetów (100 tys. słuchaczy), 33 szpitale, 244 ambulatoria, 267 domów starców i zakładów opieki i 538 sierocińców oraz domów opieki dla dzieci^[5].

Według statystyk watykańskich, ponad 20% porzucających w Europie kapłaństwo księży pochodzi z Polski. Jak podają oficjalne dane z Polski ze stanu duchownego odchodzi około 60 księży rocznie, zaś w całej Europie - prawie 250. W rzeczywistości statystyki nie ujmują wszystkich, dlatego duchownych porzucających kapłaństwo może być kilkakrotnie więcej^[6].

Zobacz też

• podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
• dotacje państwa dla kościołów i związków wyznaniowych w Polsce
• Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (1925)
• Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (1993)
• arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski
• Jan Paweł II
• polscy święci i błogosławieni

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Konferencja Episkopatu Polski
• Średniowieczny Kościół Polski