Kościoły wschodnie – zbiorcza nazwa Kościołów chrześcijańskich mających swoje korzenie na terenach starożytnych patriarchatów : Konstantynopola , Aleksandrii , Antiochii i Jerozolimy . Właściwe Kościoły wschodnie zwane ortodoksyjnymi dzielą się na trzy grupy powstałe na skutek różnych interpretacji dogmatów chrystologicznych .

Ortodoksyjne Kościoły wschodnie

I. Kościoły asyryjskie

Kościoły asyryjskie wyznają doktrynę przedefeską. Nie przyjęły kanonów soboru w Efezie ( 431 ). Wyznawcy Kościołów asyryjskich popularnie zwani są nestorianami .

Ryt chaldejski (wschodniosyryjski)

• Kościół nestoriański
• Kościół malabarski
• Kościół chaldejski
• Kościół starożytny

II. Kościoły orientalne

Kościoły orientalne wyznają doktrynę przedchalcedońską^[1]. Nie przyjęły uchwał soboru chalcedońskiego ( 451 ). Wierni tych Kościołów znani są pod nazwą monofizytów .

Ryt antiocheński (zachodniosyryjski)

• Kościół jakobicki
• Kościół malankarski

Ryt aleksandryjski

• Kościół koptyjski
• Kościół etiopski
• Kościół erytrejski

Ryt ormiański

• Apostolski Kościół Ormiański

III. Kościoły prawosławne

Chrześcijanie prawosławni przyjmują postanowienia siedmiu pierwszych soborów powszechnych ( 325 - 787 ). Stanowią największy odsetek wyznawców wśród wszystkich grup Kościołów wschodnich.

Na Kościół prawosławny składają się Cerkwie kanoniczne pozostające we wzajemnej łączności oraz łączności z Patriarchą Ekumenicznym Konstantynopola . Pełnoprawnymi członkami wspólnoty są Kościoły autokefaliczne , natomiast wyodrębnione organizacyjnie, ale podległe im jurysdykcyjnie są Kościoły autonomiczne .

Obok Kościołów kanonicznych istnieją również Cerkwie prawosławne o nieuregulowanym lub niejasnym statusie zwane niekanonicznymi. Kościoły te z różnych przyczyn nie posiadają wszystkich przymiotów kanoniczności i w związku z tym nie są uznawane przez wszystkie Kościoły autokefaliczne.

Ryt bizantyjski

Kościoły prawosławne - kanoniczne

• Patriarchat konstantynopolitański
  • Autonomiczny Fiński Kościół Prawosławny
  • Autonomiczny Estoński Apostolski Kościół Prawosławny ^[2]
  • Samorządny Kościół Prawosławny Krety
  • Samorządna Wspólnota Mnisza z Athos
  • Ukraiński Kościół Prawosławny USA i Diaspory
  • Ukraiński Kościół Prawosławny Kanady
  • Amerykańska Karpacko-Rosyjska Diecezja Ameryki
  • Patriarszy Egzarchat Prawosławnych Parafii Rosyjskiej Tradycji w Europie Zachodniej
  • Albańska Prawosławna Diecezja Ameryki
• Patriarchat aleksandryjski
• Patriarchat antiocheński
  • Samorządna Antiocheńska Prawosławna Archidiecezja Północnej Ameryki
• Patriarchat jerozolimski
  • Autonomiczna cerkiew Góry Synaj
• Patriarchat moskiewski
  • Autonomiczny Japoński Kościół Prawosławny
  • Autonomiczny Chiński Kościół Prawosławny
  • Autonomiczny Ukraiński Kościół Prawosławny
  • Samorządny Mołdawski Kościół Prawosławny
  • Samorządny Łotewski Kościół Prawosławny
  • Samorządny Estoński Kościół Prawosławny
  • Samorządna Rosyjska Cerkiew Prawosławna poza granicami Rosji
  • Egzarchat Białoruski Patriarchatu Moskiewskiego
• Patriarchat gruziński
• Patriarchat serbski
  • Autonomiczna Archidiecezja Ochrydzka
• Patriarchat rumuński
  • Samorządna Metropolia Bessarabi^[3]
• Patriarchat bułgarski
• Autokefaliczny Cypryjski Kościół Prawosławny
• Grecki Kościół Prawosławny
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
• Albański Autokefaliczny Kościół Prawosławny
• Autokefaliczny Kościół Prawosławny Czech i Słowacji
• Autokefaliczny Kościół Prawosławny w Ameryce^[4]

Kościoły prawosławne - niekanoniczne

• Ukraińska Cerkiew Prawosławna Patriarchatu Kijowskiego
• Ukraińska Autokefaliczna Cerkiew Prawosławna
• Białoruska Autokefaliczna Cerkiew Prawosławna
• Macedońska Cerkiew Prawosławna

• Staroobrzędowcy
  • bezpopowcy
  • popowcy
    • Cerkiew białokrynicka
    • Cerkiew nowozybkowska
• Starokalendarzowcy

Katolickie Kościoły wschodnie

Katolickie Kościoły Wschodnie pozostają w jedności ze Stolicą Apostolską i uznają władzę oraz autorytet papieża . Po przyjęciu doktryny katolickiej Kościoły te zachowały liturgie Kościołów wschodnich, z których się wyodrębniły. Wyznawców tych Kościołów nazywa się katolikami wschodnimi lub unitami .

Ryt chaldejski (wschodniosyryjski)

• Kościół chaldejski
• Katolicki Kościół malabarski

Ryt antiocheński (zachodniosyryjski)

• Kościół syryjskokatolicki
• Katolicki Kościół Malankarski
• Kościół maronicki ^[5]

Ryt aleksandryjski

• Kościół katolicki obrządku koptyjskiego
• Kościół katolicki obrządku etiopskiego

Ryt ormiański

• Kościół katolicki obrządku ormiańskiego

Ryt bizantyjski

• Kościoły greckokatolickie
  • Kościół melchicki
  • Grecki Kościół katolicki
  • Albański Kościół katolicki
  • Białoruski Kościół katolicki
  • Bułgarski Kościół katolicki
  • Węgierski Kościół katolicki
  • Italo-albański Kościół katolicki ^[6]
  • Rumuński Kościół greckokatolicki
  • Rosyjski Kościół katolicki
  • Neounicka Cerkiew greckokatolicka
  • Rusińska Cerkiew greckokatolicka
  • Słowacka cerkiew greckokatolicka
  • Ukraińska cerkiew greckokatolicka

Protestanckie Kościoły wschodnie

Kościoły wschodnie doktryny anglikańskiej

Kościóły wschodnie, wywodzące się z tradycji chrześcijaństwa indyjskiego. Wyłoniły się z Kościoła malankarskiego. Zostały zreformowane pod wpływem misjonarzy brytyjskich i przyjęły doktrynę anglikańską . Pozostają w pełnej komunii ze Wspólnotą Anglikańską .

Ryt antiocheński (zachodniosyryjski)

• Indyjski Kościół Mar Thoma
• Niezależny Syriacki Kościół Malabaru w Thozhiyoor

Kościoły wschodnie doktryny ewangelickiej

Kościoły wschodnie wywodzące się z różnych tradycji liturgicznych, które przyjmując naukę i zasady ewangelickie pozostawiły własną liturgię. Zostały utworzone przez grupy reformatorsko nastawionych wyznawców Kościołów wschodnich lub pod wpływem działalności misjonarzy protestanckich .

Ryt bizantyjski

• Ukraiński Kościół Luterański

Ryt ormiański

• Ormiański Kościół Ewangelicki
  • Unia Ormiańskich Kościołów Ewangelickich Bliskiego Wschodu
  • Ormiańska Unia Ewangelicka Ameryki Północnej
  • Ormiańska Unia Ewangelicka Francji
  • Unia Ewangelickich Kościołów w Armenii
  • Ormiańska Unia Ewangelicka Eurazji
  • Ormiańskie Ewangelickie Stowarzyszenie Europy
  • Unia Ormiańskich Ewangelickich Stowarzyszeń w Bułgarii

Przypisy

Bibliografia

• Społeczeństwo i polityka. Zarys wykładu. Warszawa 2001.