Bystrzyca Kłodzka
Panorama miasta Panorama Bystrzycy Kłodzkiej
Herb Herb Bystrzycy Kłodzkiej
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina • rodzaj	Bystrzyca Kłodzka miejsko-wiejska
Założono	XI
Prawa miejskie	1319 r. (XIV)
Burmistrz	Renata Lucyna Surma
Powierzchnia	10,74 km²
Wysokość	330-385 m n.p.m.
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość	10 501 988 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 74
Kod pocztowy	57-500
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie Polski Bystrzyca Kłodzka
50°18'N 16°39'E / 50.3, 16.65 Na mapach: 50°18'N 16°39'E / 50.3, 16.65
TERC ( TERYT )	5020108064
Miasta partnerskie	Uście nad Orlicą Alcaniz Amberg Kaźmierz Laissey Massa Martana
Urząd miejski ul. Sienkiewicza 6 57-500 Bystrzyca Kłodzka
Strona internetowa miasta

Bystrzyca Kłodzka ( niem. Habelschwerdt, czes. Kladská Bystřice) - miasto w województwie dolnośląskim , w powiecie kłodzkim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bystrzyca Kłodzka . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego .

Bystrzyca Kłodzka leży w Rowie Górnej Nysy , przy ujściu Bystrzycy do Nysy Kłodzkiej . Jedno z najważniejszych miast krainy historycznej zwanej ziemią kłodzką .^[1]

Według danych GUS z 30 czerwca 2008, miasto liczyło 10 501 mieszkańców^[2].

Środowisko naturalne

Geografia

Bystrzyca Kłodzka (przy współrzędnych 50°17'N 16°38'E / 50.283, 16.633 ) leży w południowej części województwa dolnośląskiego , w południowej części powiatu kłodzkiego , w środkowej części gminy Bystrzyca Kłodzka .

Trzecie co do liczby ludności miasto powiatu kłodzkiego , leży w południowej części historycznego hrabstwa kłodzkiego , u ujścia rzeki Bystrzycy do Nysy Kłodzkiej , na wysokości ok. 340-370 m n.p.m., w Obniżeniu Bystrzycy Kłodzkiej , stanowiącym oś Rowu Górnej Nysy , pomiędzy Górami Bystrzyckimi na zachodzie, a Wysoczyzną Idzikowską na wschodzie.^[3]

Od Kłodzka , stolicy powiatu miasto jest oddalone o 17,6 km.^[4] Bystrzyca Kłodzka na północy graniczy z Zabłociem i Starym Waliszowem , Starą Bystrzycą na zachodzie, Długopolem Dolnym i Wilkanowem na południu i Pławnicą na wschodzie.^[3]

Warunki naturalne

Bystrzyckie stare miasto znajdujące się w centrum miasta znajduje się na wąskiej ostrodze umiejscowionej w widłach obu rzek przepływających przez Bystrzycę Kłodzką. Na niej na wysokości ok. 360 m n.p.m. rozplanowano miasto średniowieczne . Zbocza jej opadają bardzo stromo w kierunku południowym i wschodnim, miejscami skalnymi urwiskami. Są to pozostałości po plejstoceńskiej terasie nadrzecznej o wysokości do 20 m. Przeciwległy brzeg, tzw. Góra Parkowa jest ukształtowana w podobny sposób. Sprawia to, że Bystrzyca Kłodzka posiada jedną z najpiękniejszych panoram miejskich, prezentującą ciekawy styl zabudowy tarasowej, szczególnie oglądaną z prawego brzegu Nysy Kłodzkiej.^[5]

Bystrzyca Kłodzka leży na klimatycznej strefie przejściowej, z niewielką przewagą klimatu kontynentalnego.^[6] Średnia temperatura roku wynosi 7,4° C, z kolei roczna amplituda sięga 19,3° C.^[7] Opady atmosferyczne zamykają się w graniach 790 mm.^[8]

Przyroda

Flora

Roślinność naturalna Bystrzycy Kłodzkiej należy do Działu Sudeckiej Krainy Podgórza Okręgu Środkowosudeckiego. Jest ona typowa dla pogórza Sudeckiego . W lasach występują elementy środkowoeuropejskie takie jak buk , klon zwyczajny , i lipa szerokolistna . Obecnie większość lasów grądowych przekształcono w łąki , pola i parki , zaś lasy mieszane tworzą zadrzewienie izolowanych wzniesień lub obrzeży obniżeń. Do najbardziej charakterystycznych okazów pierwotnej flory ziemi bystrzyckiej należy pełnik europejski .^[9]

Fauna

Fauna nie różni się w znacznie od innych regionów pozagórskich. Przeważają na tym terenie gatunki środkowoeuropejskie. Występują również gatunki górskie takie jak: traszka górska i salamandra plamista . Pospolite są gatunki drobniejsze, zwłaszcza gryzoni, jak nornik zwyczajny , ryjówka aksamitna , czy kret . Można także spotkać koszatkę oraz jeża europejskiego i zająca szaraka . Z ptaków do najczęściej występujących w mieście gatunków należą: wróble , gołębie , kosy i szpaki .^[10]

Toponimia nazwy Bystrzyca Kłodzka

Miejscowość w Kotlinie Kłodzkiej otrzymała swoją nazwę w nawiązaniu do położenia nad "bystrą" wodą, ponieważ słowo Bystrzyca oznacza rwący górski potok.^[11] Nazwa ta sugeruje na ścisły związek osady z rzeką, szczególnie często występujący w nazwach miejscowości w Czechach i na Słowacji , stąd pojawiła się teoria, że założycielami miasta byli osadnicy pochodzący zza Przełęczy Międzyleskiej . Poglądu tego nie można jednak zweryfikować dlatego, że jeszcze w XII w. Polacy i Czesi posługiwali się wspólnym językiem.^[12]

Obecna nazwa miejscowości wprowadzona po II wojnie światowej nawiązuje do czeskiej nazwy Bystrice obowiązującej w późnym średniowieczu. Niemiecka nazwa Bystrzycy Kłodzkiej - Habelschwerdt pojawia się po raz pierwszy w dokumentach z 1319 r. Nazwę niemiecką tłumaczy się na dwa sposoby, co wynika z braku źródeł dotyczących jego początków:^[13]:

• Pierwszy nawiązuje do położenia miasta na tarasowym wzgórzu, znajdującym się u zbiegu dwóch rzek, w związku z tym wywodzić by się ona miała od słów: hügel, co oznacza wzgórze, pagórek oraz werder, co jest określeniem kępy na podmokłym terenie albo rzecze ( ostrów ).
• Z kolei druga teoria ma odnosić pochodzenie nazwy od konkretnej osoby:
  • Habel - według starej legendy żył w czasach przedchrześcijańskich i miał być wartownikiem strzegącym bezpieczeństwa drogi biegnącej wzdłuż Nysy Kłodzkiej. Jego potomkami miał być jeden z bystrzyckich rodów mieszczańskich.^[14]
  • Gaweł z Lamberku - pochodził z Lwówka Śląskiego i w XII w. był czeskich zarządcą ziemi kłodzkiej , któremu miało się przypisywać założenie miasta.^[15]

Symbole miasta

Jedynym symbolem miasta jest herb , przedstawiający srebrnego lwa wspiętego w prawo, ze złotą koroną na głowie, z otwartym pyskiem, z podniesionym i rozwidlonym ogonem, ze złotymi pazurami, umieszczonego w czerwonym polu tarczy.^[16]

Historia

W XI wieku osada czeska, na miejscu lub obok której rycerz Havel (Gaweł) z Lemberka założył w XIII wieku miejscowość dla kolonistów niemieckich o nazwie Hawelswerde ("Kępa Gawłowa"). W 1319 r. występuje już ona jako miasto. Ok. 1514 r. pozostające pod zwierzchnictwem Czech miasto posiadało już wodociągi. W XVI wieku ośrodek sukiennictwa, w okresie reformacji ruch anabaptystów . Od 1567 r. miasto znalazło się pod panowaniem Habsburgów , a od 1742 r. należało do Prus . W latach 1818 - 1975 siedziba powiatu bystrzyckiego . W 1945 miasto zostało włączone do Polski - polską nazwę miasta oparto na przedlokacyjnej nazwie czeskiej. Dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W maju 2008 roku, na patrona miasta przyjęto Świętego Floriana.^[17]

Status Bystrzycy Kłodzkiej

Przynależność polityczno-administracyjna miasta Bystrzycy Kłodzkiej

Okres		Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XI w. - 1093		Państwo Czeskie		ziemia kłodzka	osada Bystrzyca
1093 - 1102		Państwo Polskie		ziemia kłodzka	osada Bystrzyca
1102 - 1198		Państwo Czeskie		ziemia kłodzka	osada Bystrzyca
1198 - 1253 / 1278		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	osada Bystrzyca
1278 - 1290		Księstwo Wrocławskie		ziemia kłodzka	osada Bystrzyca
1290 - 1319		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	osada Bystrzyca
1319 - 1327		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1327 - 1335		Księstwo Wrocławskie		ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1335 - 1336		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1336 - 1341		Księstwo Ziębickie	Królestwo Czeskie	ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1341 - 1378		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1378 - 1388		Margrabstwo Moraw	Królestwo Czeskie	ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1388 - 1397		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1397 - 1402		Księstwo Opawsko - Raciborskie	Królestwo Czeskie	ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1402 - 1459		Królestwo Czeskie		ziemia kłodzka	miasto Bystrzyca
1459 - 1567		Hrabstwo Kłodzkie	Królestwo Czeskie		miasto Bystrzyca
1567 - 1742		Monarchia Habsburska		Hrabstwo Kłodzkie	miasto Bystrzyca
1742 - 1816		Królestwo Prus		Kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat kłodzki	miasto Bystrzyca
1816 - 1818		Królestwo Prus		prowincja Śląsk , Rejencja dzierżoniowska , powiat kłodzki	miasto Bystrzyca
1818 - 1820		Królestwo Prus		prowincja Śląsk , Rejencja dzierżoniowska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1820 - 1871		Królestwo Prus		prowincja Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1871 - 1918		Rzesza Niemiecka		Królestwo Prus , prowincja Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1918 - 1919		Rzesza Niemiecka		land Prusy , prowincja Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1918 - 1933		Rzesza Niemiecka		land Prusy , prowincja Dolny Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1933 - 1938		Rzesza Niemiecka		land Prusy , prowincja Dolny Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1938 - 1941		Rzesza Niemiecka		land Prusy , prowincja Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1941 - 1945		Rzesza Niemiecka		land Prusy , prowincja Dolny Śląsk , Rejencja wrocławska , powiat bystrzycki	miasto Bystrzyca
1945 - 1946		Rzeczpospolita Polska		Okręg II (Dolny Śląsk), powiat bystrzycki	miasto powiatowe
1946 - 1950		Rzeczpospolita Polska		województwo wrocławskie , powiat bystrzycki	miasto powiatowe, gmina miejsko-wiejska
1950 - 1952		Rzeczpospolita Polska		województwo wrocławskie , powiat bystrzycki	miasto powiatowe, gmina miejsko-wiejska
1952 - 1954		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo wrocławskie , powiat bystrzycki	miasto powiatowe, gmina miejsko-wiejska
1954 - 1973		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo wrocławskie , powiat bystrzycki	miasto powiatowe
1973 - 1975		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo wrocławskie , powiat bystrzycki	miasto powiatowe, gmina miejsko-wiejska
1975 - 1990		Polska Rzeczpospolita Polska Ludowa		województwo wałbrzyskie	gmina miejsko-wiejska
1990 - 1998		Rzeczpospolita Polska		województwo wałbrzyskie, rejon bystrzycki	gmina miejsko-wiejska
od 1999		Rzeczpospolita Polska		województwo dolnośląskie , powiat kłodzki	gmina miejsko-wiejska

Architektura i urbanistyka

Układ urbanistyczny

Mały Rynek w Bystrzycy Kłodzkiej

Bystrzyca Kłodzka w pełni zachowała swój układ urbanistyczny wywodzący się z czasów średniowiecznych , który należy do jednych z najciekawszych zespołów na Śląsku .^[18] Wynika to z faktu, że miasto lokowano na surowym korzeniu oraz na specyficznym terenie przez co od samego początku uzyskało ostateczne, optymalne rozplanowanie. Miasto zajmuje spłaszczenie na ostrodze stromo opadającej w kierunku zakola Nysy Kłodzkiej , u jej spływu z Bystrzycą Łomnicką . Kształt miasta zbliżony był do zniekształconego owalu . O oryginalności układu przesądza kilka czynników^[19]:

• miasto posiada aż 3 place: Rynek, Mały Rynek, Plac Świętego Ducha, przy czym każdy z nich pełnił osobną funkcję targową,
• w najwyżej położonym punkcie miasta zlokalizowano kościół parafialny , a nie jak kazała tradycja w pobliżu rynku, jednocześnie jego dzwonnica była basztą w murach miejskich ,
• w najniższej części osady, ale za to na cyplu ostrogi zbudowano obronne wójtostwo, oddzielone od miasta fosą ,
• rynek uzyskał kształt zbliżony do trapezu , a wytyczony został w rozmiarze 62 X 108 m,
• po za obszarem miasta znajdował się szpital z kaplicą i przytułkiem oraz szpital zakaźny, młyny, folwarki, a także kaplica św. Floriana.

Ze względu na usytuowanie miasta na wysokim brzegu jego zabudowa ukształtowała się tarasowo, tworząc niepowtarzalną panoramę, a wiele uliczek i zaułków łączących okolice rynku z dolinami obu rzek zbudowano w postaci stromych przejść, niekiedy wiodących po kamiennych stopniach.^[19]

Zabytki

Kolumna Trójcy Świętej

Miasto pomimo wielu pożarów, zniszczeń wojennych oraz powodzi zachowało po za cennym układem urbanistycznym także liczny i cenny zespół zabytkowych budowli do których zaliczyć można^[20]:

• gotycki kościół pw. św. Michała Archanioła z końca XIII wieku (przebudowywany kilkakrotnie)
• fragmenty murów obronnych z pierwszej poł. XIV wieku (z Brama Wodną, Wieżą Kłodzką i Rycerską)
• renesansowe i barokowe kamienice z XVI i XVII wieku
• kamienny pręgierz z 1556 r.
• ratusz z XIX wieku (z wieżą z 1540 r.)
• kolumna św. Trójcy i kaplica św. Floriana z XVIII wieku
• Muzeum Filumenistyczne w dawnym zborze ewangelickim.
• kościół pw. św. Jana Nepomucena z 1833 r. ( 436 z 17.12.1958 )
• kaplica pw. św. Floriana z 1648 r. ( 1968 z 22.12.1971 )

Gospodarka

Prowadząca do ratusza ul. Kościelna przy której ulokowanych jest wiele punktów handlowych i usługowych.

Bystrzyca Kłodzka jest ośrodkiem przemysłu drzewnego, papierniczego, zapałczanego, spożywczego. W mieście istnieje kilka zakładów przemysłowych, które dają zatrudnienie mieszkańcom miasta i okolic.

Od 2007 roku na terenie miasta istnieje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "INVEST-PARK" .Podstrefa Bystrzyca Kłodzka obejmuje obszar o powierzchni 2,7 ha. Teren podstrefy jest w całości terenem niezabudowanym, co stwarza dogodne warunki do kształtowania zabudowy.

Przedsiębiorcy inwestujący na proponowanych terenach należących do WSSE mają możliwość uzyskania zwolnienia z podatku od nieruchomości.

Oprócz tego w mieście istnieje wiele sklepów, punktów usługowych, serwisowych, stacje benzynowe, serwisy samochodowe, hurtownie, kilka restauracji, hotel, posterunek policji, szpital i urząd pocztowy.

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• Droga krajowa nr 33 ( Kłodzko – Boboszów )
• Droga wojewódzka nr 392 (Bystrzyca Kłodzka – Lądek-Zdrój )
• Droga wojewódzka nr 388 ( Radków - Bystrzyca Kłodzka)

Przez miasto przebiega też linia kolejowa Kłodzko - Międzylesie. Istnieją dwie stacje kolejowe: Bystrzyca Kłodzka i Bystrzyca Kłodzka Przedmieście .

Komunikację autobusową w mieście i okolicach zapewnia lokalny oddział PKS Kłodzko. Zapewnia on połączenia z: Kłodzkiem, Wrocławiem, Lądkiem, Stroniem Śląskim, Polanicą, Kudową, Nową Rudą oraz Międzylesiem.

Kultura

W 1960 roku Kazimierz Kutz realizował tutaj plenerowe zdjęcia do swego filmu Nikt nie woła .

W Bystrzycy Kłodzkiej kręcono sceny do filmów i seriali tj.

• "Czterej pancerni i pies"
• "Pierwszy dzień wolności"
• "Nikt nie woła"
• "Nowy Jork czwarta rano"
• "Sezon na leszcza"
• "Stacja"
• "Boża podszewka"

W Bystrzycy Kłodzkiej znajduje się także basen ulokowany na pięknej Górze Parkowej. Stamtąd można zobaczyć przepiękną,malowniczą panoramę miasta. W Bystrzycy Kłodzkiej znajduje się jedyne w Polsce i w Europie Muzeum filumenistyczne ( muzeum zapałek ).

Religia

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa

Współpraca zagraniczna

Miasto Bystrzyca Kłodzka współpracuje z pięcioma gminami z Czech , Niemiec , Francji , Hiszpanii oraz Polski . Są to miejscowości:

• Usti nad Orlicą - to miasto położone w Czechach na wysokości 347 m n.p.m. Liczy nieco ponad 16 tysięcy mieszkańców. Umowa partnerska z Usti nad Orlicą została podpisana 18 maja 1994 roku.
• Alcaniz - to miasto położone w Hiszpanii w prowincji Saragossa. Liczy ponad 60 tysięcy mieszkańców. Umowa partnerska pomiędzy Alcaniz a Bystrzycą została podpisana 16 listopada 1999 roku.
• Laissey - to niewielka miejscowość położona w regionie Franche-Comté we Francji . Liczy zaledwie 500 mieszkańców. Umowa pomiędzy Laissey a Bystrzycą zawarta została 1 grudnia 2000 roku.
• Amberg - to miasto położone w Niemczech w landzie Bawaria . Miasto liczy ponad 44 tysiące mieszkańców i jest ważnym ośrodkiem przemysłowym. Umowa partnerska między obydwoma miastami została podpisana 18 października 2001 roku.
• Kaźmierz - to gmina w zachodniej Wielkopolsce, położona 30 km od Poznania. Liczy niespełna 7000 mieszkańców. Umowa pomiędzy Kaźmierzem a Bystrzycą została podpisana 10 listopada 1995 roku.
• Massa Martana - to miejscowość i gmina we Włoszech , w regionie Umbria , w prowincji Perugia . Według danych na rok 2004 gminę zamieszkuje 3 537 osób.

Oprócz umów partnerskich z gminami zagranicznymi miasto Bystrzyca Kłodzka jest członkiem stowarzyszeń o randze ogólnopolskiej. Są to:

• Stowarzyszenie Gmin Ziemi Kłodzkiej
• Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Glacensis
• Związek Gmin Śnieżnickich
• Dolnośląska Organizacja Turystyczna

Zobacz też

• powiat bystrzycki

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Miejski portal internetowy
• Bystrzyckie Forum Internetowe
• Bystrzyca Kłodzka na dawnej i współczesnej fotografii
• Wirtualna Bystrzyca
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi