Motet ( franc. le mot - słowo) – forma muzyczna , wokalna a cappella lub wokalno-instrumentalna, trwale obecna w muzyce od XIII do XIX wieku, pomimo zmian stylistycznych. Największą rolę odegrała w okresach średniowiecza i renesansu , gdy była głównym polem rozwoju polifonii . W wiekach późniejszych wchłaniała techniki wykształcone w innych formach, lub była używana jako archaizm.

Powstanie motetu – średniowiecze

Powstanie gatunku wiąże się z organum melizmatycznym okresu Ars antiqua i zwyczajem dopisywania tekstu do melizmatycznych fragmentów wielogłosowego organum , a zwłaszcza tropowaniem głosu duplum w kompozycjach pisanych techniką discantową. Głos z dodanym tekstem nazywano motetus (od le mot), a z czasem zaczęto tak nazywać całe powstałe w ten sposób utwory.

Najważniejsi twórcy motetów okresu Ars nova to: Philippe de Vitry i Guillaume de Machaut . Ich kompozycje wywarły znaczny wpływ na rozwój techniki izorytmii , uważanej za jedno z największych osiągnięć XIV-wiecznej polifonii .

Dalszy rozwój – renesans

W tej epoce powstało kilka typów motetów:

• Motet z cantus firmus w długich wartościach rytmicznych i gęstą polifonią w pozostałych głosach ( Johannes Ockeghem , Jacob Obrecht ).
• Motet oparty na przeciwstawnych odcinkach dwugłosowych, które w dalszym toku łączyły się w większą konstrukcję ( Josquin des Prés ).
• Motet przeimitowany – stanowi kulminację franko-flamandzkiej polifonii wokalnej. Nie ma cantus firmus, wszystkie głosy rozwijają się równorzędnie na podstawie materiału motywicznego kolejno wprowadzanych tematów soggetto. W klasycznej postaci zapoczątkowany przez Nicolasa Gomberta . U Orlando di Lasso i Palestriny między fragmentami imitacyjnymi pojawiają się odcinki homofoniczne (nota contra notam), co nadaje formie większą plastyczność.

Kompozytorzy szkoły weneckiej ( Adrian Willaert , Giovanni Gabrieli ) wprowadzili do motetu technikę polichóralną oraz instrumenty , początkowo jedynie w celu wspomagania wokalistów.

Barok

W okresie baroku partie instrumentalne nabrały większego znaczenia i usamodzielniły się. W warstwie wokalnej pojawiły się popisowe partie solo , dzięki czemu powstał motet koncertujący (Lodovico Grossi da Viadana). Motet koncertujący większych rozmiarów nazywany był symfonią (G. Gabrieli lub Heinrich Schütz : Symphoniae sacrae), aler w znaczeniu innym niż symfonia . Szczególnie rozwijał się w Niemczech , gdzie stał się zaczątkiem kantaty chóralnej . W Niemczech ponadto powstał motet pieśniowy – jako cantus firmus wykorzystujący chorał protestancki , przeprowadzony w tenorze bądź sopranie , na wzór pieśni tenorowej.

Klasycyzm i wieki późniejsze

W Klasycyzmie motet występuje sporadycznie i nie ma ustalonej budowy, może przyjmować formę zbliżoną do pieśni lirycznej lub arii (przykłady: odpowiednio Ave verum corpus KV 618 i Exsultate, Jubilate KV 165 W. A. Mozarta ).

W romantyzmie na fali nowego zainteresowania muzyką dawną , formę imitacyjnego motetu a capella stosowało wielu kompozytorów, m. in. Felix Mendelssohn-Bartholdy , Robert Schumann , Johannes Brahms , Camille Saint-Saëns i Max Reger . Forma służyła również do zabiegu archaizacji (np. u F. Liszta i V. d'Indy'ego).

W XX wieku forma motetu jako taka nie jest używana, zdarzają się jednak kompozycje o budowie nawiązującej do motetu, np. Friede auf Erden op. 13 Arnolda Schönberga .

Źródła/Bibliografia

• Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN , Warszawa 1981,

Ciekawostki

Wg XVI-wiecznej definicji Tinctorisa , motet jest to wszelka kompozycja, której tekst nie jest ani częścią ordinarium missae , ani kantyleną . Teksty motetów najczęściej podejmowały tematykę religijną, ale według powyższej definicji do motetów można zaliczyć także kompozycje do tekstów świeckich. Mogły one dotyczyć także proprium missae .

Najstarszy dokument, który wspomina motety, to traktat Johannesa de Grocheo . Motety cytuje także Robertsbridge Codex (manuskrypt 28550), pochodzący z opactwa Robertsbridge , datowany na lata ( 1320 – 1400 ). Obecnie znajduje się w Narodowej Bibliotece (British Library) w Londynie . Wymienione są w nim 3 estampie i 3 motety, z których dwa pochodzą z Roman de Fauvel.