Solid przedstawiający Herakliusza, Konstantyna III i Herakleonasa

flaga cesarzy bizantyjskich

Herakliusz ( łac. Flavius Heraclius, gr. Ηρακλειος - Herakleios)(ur. ok. 574 , zm. 11 lutego 641 ) – cesarz wschodniorzymski (bizantyjski) panujący w latach 610 – 641 . Syn Herakliusza – egzarchy afrykańskiego z Kartaginy , założyciel dynastii heraklijskiej.

Herakliusza często uważa się za pierwszego cesarza bizantyjskiego, a nie wschodniorzymskiego, ponieważ zastąpił on używany dotąd łaciński tytuł cesarski caesar imperator augustus greckim terminem basileus oraz zastąpił łacinę używaną w roli języka urzędowego greką .

Herakliusz miał dwie żony: Eudoksję, którą poślubił w dniu koronacji , i Martynę (swoją siostrzenicę), poślubioną po śmierci pierwszej żony w 612 - małżeństwu temu bezskutecznie sprzeciwiał się patriarcha Konstantynopola Sergiusz . Z pierwszą żoną miał syna - Konstantyn III , a z drugą - Herakleonasa .

Droga do władzy

Herakliusz rozpoczął drogę do korony cesarskiej, kiedy jego ojciec, Herakliusz Starszy, egzarcha Kartaginy , w roku 608 rozpoczął rewoltę przeciw niepopularnemu uzurpatorowi Fokasowi który sześć lat wcześniej obalił prawowitego władcę, Maurycjusza . Młodszy syn Herakliusza Starszego, Niketas, ruszył z wojskami na Egipt i odbił go z rąk sił Fokasa, zaś sam przyszły cesarz Herakliusz ruszył na wschód przez Sycylię i Cypr . W 610 Herakliusz zjawił się w Konstantynopolu i po wejściu w układy z stołeczną arystokracją został koronowany na cesarza, Uzurpator Fokas został obalony, a śmierć prawowitego cesarza Maurycjusza zamordowanego w roku 602 pomszczona.

Wojny

Herakliusz objął rządy cesarstwa w momencie, kiedy państwo stało na granicy upadku. Na skutek rewolty Fokasa granica na Dunaju została pozbawiona obrońców wystawiając prowincje bałkańskie na niełaskę wojsk inwazyjnych Awarów . Król perski Chosroes II już wcześniej wystąpił przeciwko Fokasowi jako mściciel swojego przyjaciela, obalonego cesarza Maurycjusza, chcąc umieścić na tronie jego domniemanego syna, Teodozjusza, który przebywał na dworze perskim i najprawdopodobniej był samozwańcem. Wykorzystując osłabienie państwa w czasie wojny domowej między Herakliuszem i Fokasem, Chosroes zajął część wschodnich prowincji imperium. W 611 Persowie zajęli bizantyjską Antiochię Syryjską , jedno z największych miast cesarstwa. W 614 wódz Chosroesa II – Szachin wkroczył do Chalcedonu , miasta leżącego po drugiej stronie Bosforu, naprzeciw Konstanynopola. W 613 Persowie z pomocą Żydów zdobyli Damaszek , w 614 padła także Jerozolima , a tamtejszy patriarcha Zachariasz wraz z 35 tysiącami chrześcijan został uprowadzony, żołnierze perscy zabrali relikwie Krzyża Świętego. W 615 wojska cesarskie poniosły porażkę z rak króla wizygockiego Sisebuta na Półwyspie Iberyjskim . W latach 617 - 619 Herakliusz zmagał się z uzurpacją egzarchy Rawenny Eleuteriosa . W 619 padła Aleksandria . Żydzi , którzy widzieli w Persach swoich wyzwolicieli, rozpoczęli grabież chrześcijańskich posiadłości, mordowanie i sprzedawanie w niewolę chrześcijan oraz odbudowę Świątyni Heroda w Jerozolimie. Wkrótce jednak Persowie zmienili politykę wobec wyznawców Chrystusa. Wezyrem na dworze perskiego monarchy został chrześcijanin Jazid. Poparto monofizytów , którzy wygnali duchownych uznających kanony soboru chalcedońskiego . W tym samym czasie ( 626 ) cesarstwo zaatakowali także Awarowie . Sytuacja militarna była tak ciężka, że Herakliusz planował przeniesienie stolicy do Kartaginy i zużycie bogactw kościoła na prowadzenie wojny. Patriarcha Sergiusz oddał cesarzowi skarbiec patriarchalny, ale sprzeciwił się przeniesieniu stolicy do Kartaginy .

Zwycięstwo

Po zreformowaniu armii cesarz sam ruszył na czele wyprawy przeciw Persom w roku 621 , będąc pierwszym od czasów Teodozjusza I cesarzem bezpośrednio dowodzącym w polu. Ufny w potęgę murów obronnych Konstantynopola , zostawił miasto, a sam z 50-tysięczną armią przeprawił się przez Azję Mniejszą i ruszył na wschód. W roku 626 Konstantynopol został oblężony przez Awarów którym na pomoc usiłowali przyjść Persowie przekraczając Bosfor . Bizantyjska flota uniemożliwiła przeprawę sił perskich, zaś Awarowie wkrótce wycofali się aby stawić czoła Chorwatom atakującym Dalmację .

Tymczasem Herakliusz w wojskiem dotarł z głąb ziemi perskich. W 627 roku w bitwie pod Niniwą 70-tysięczna armia Herakliusza rozgromiła perską armię pod wodzą Razatesa, który poniósł śmierć z rąk samego cesarza. Ponieważ Chosroes wciąż nie zgadzał się na zawarcie pokoju, wobec czego Herakliusz ruszył na perską stolicę Ktezyfont . Perska arystokracja obaliła Chosroesa. Było to największe zwycięstw jakie odnieśli Rzymianie nad Persami w kilkusetletniej historii konfliktu. Po śmierci Chosroesa II jego następca Kawad II zawarł z Bizancjum pokój. Herakliusz odzyskał zrabowane kilkanaście lat wcześniej relikwie Krzyża Świętego i wraz z żoną Martyną odwiózł je do Jerozolimy.

Ostatnie lata rządów

Wkrótce na cesarstwo spadła inwazja arabska . Osłabione wieloletnią wojną i sporami natury religijno-narodowej państwo nie było w stanie oprzeć się nowym wrogom. W 635 Chalid ibn al-Walid zdobył Damaszek i Emesę , a w 636 wojska cesarskie przegrały bitwę nad rzeką Jarmuk . W 638 , po 7–miesięcznym oblężeniu, patriarcha Jerozolimy Sofroniusz poddał miasto kalifowi Umarowi . W 640 padła Cezarea Nadmorska , a w 640 pod Heliopolis w Egipcie brat cesarski Teodor poniósł klęskę z rąk wodza Amr Ibn al-Asa . W 641 patriarcha Aleksandrii Cyrus wynegocjował, bez zgody cesarza, 11–miesięczny rozejm, w czasie którego wojska bizantyjskie się wycofały. Herakliusz nie dożył tego – zmarł 11 lutego 641 .

Polityka religijna

Cesarz prowadził aktywną politykę religijną – popierał doktrynę monoteletyzmu , stworzoną przez patriarchę Sergiusza, mającą pojednać herezję monofizytów z państwem i Kościołem. W 638 cesarz wydał Ekthesis – edykt narzucający monoteletyzm: zakazał on poglądu o dwóch działaniach w Jezusie , a narzucał (potępioną później) tezę, iż Jezus miał jedną bosko-ludzką wolę i działanie. Idea pojednania ortodoksji i herezji okazała się wkrótce bezprzedmiotowa, gdyż Arabowie odebrali cesarstwu prowincje, które zamieszkiwali heretyccy monofizyci. Nie zrealizowano także edyktu nakazującego żydom chrzest i porzucenie wiary przodków, choć kilka tysięcy żydów wybrało przejście na chrześcijaństwo .

Zobacz też

• Powstanie przeciwko Herakliuszowi

Źródła

• The Oxford Dictionary of Byzantium Oxford University Press, 1991;
• Walter Emil Kaegi Heraclius, Emperor of Byzantium 2003,

Poprzednik Fokas

Cesarz bizantyjski 610 – 641 (od 613 współrządy z Konstantynem III )

Następca Konstantyn III , Herakleonas