Kolumny wspierające łuki stropu

Kolumna – pionowa podpora architektoniczna o kolistym przekroju trzonu. Jeden z najstarszych i najpowszechniej stosowanych w architekturze elementów podporowo-dźwigowych pełniących funkcje konstrukcyjne, budowany od czasów starożytnych .

Budowa

Kolumna składa się z trzech zasadniczych części: dolna jej część tworzy bazę , środkowa trzon , a wieńczy głowica . Wspiera się na niej belkowanie , a od czasów rzymskich także łuk . Wykonana jest najczęściej z kamienia, czasem z drewna, cegły lub żeliwa. Dwie ustawione blisko siebie kolumny (stykające się bazami i głowicami) zwane są parzystymi lub bliźnimi, kilka kolumn stykających się ze sobą obwodami – wiązką kolumn, natomiast klika lub więcej ustawionych w rzędzie lub kilku rzędach zwane są kolumnadą . Kolumny ustawione bezpośrednio na tle ścian noszą nazwę przyściennych, w wtopione w lico ściany (zależnie od stopnia zagłębienia) – ćwierćkolumnami, półkolumnami lub trzy czwarte kolumnami. Kolumna o przekroju wielobocznym (czworobocznym lub ośmiobocznym) zwana jest filarem .

Wykonywane są z różnych materiałów, kamienia, cegły, drewna, stali, żelbetu, zdarzały się również kolumny kamienno-drewniane. Bardzo często zdobiono je żłobkami, które biegły wzdłuż całego członu (tzw. kanelury) lub płaskorzeźbami (np. na trzonach kolumn egipskich umieszczano zazwyczaj hieroglify wzdłuż kanelur lub łodyg). Trzony kolumn zazwyczaj nie były jedną bryłą, ale składały się z połączonych czopami bębnów (wysokość bębna była równa jego średnicy).

Historia

Historia kolumny sięga czasów starożytnych. Powstała ona przez wyodrębnienie z lizeny lub pilastra , polegające na oderwaniu się od lica ściany. Kolumny wywodzą się z drewnianego pnia podpierającego dach domu. Podpora taka wspierana była na kamiennym cokole. Pomiędzy poziomą belką dachu a słupem umieszczano dość często dodatkową drewnianą deską, która dała początek abakusowi . Były szeroko stosowane w architekturze egipskiej , greckiej , rzymskiej .

Przykładami wykorzystania kolumn w budowlach architektury starożytnej są propyleje , stoa , buleuteriony , łuki triumfalne .

W starożytności stosowane były kolumny następujących porządków architektonicznych :

• doryckiego – o wysokości od 8 do 12 modułów w starożytnej Grecji i 16 modułów w starożytnym Rzymie
• jońskiego – o wysokości od 16 do 20 modułów
• korynckiego – o wysokości jak w porządku jońskim
• kompozytowego – o wysokości 20 modułów
• toskańskiego – o wysokości 14 modułów

Kształty i proporcje kolumn zmieniały się w różnych okresach rozwoju architektury zgodnie z panującymi stylami architektonicznymi, ale stosowano je jako element konstrukcyjny we wszystkich epokach architektonicznych. Wykorzystywano je w różnych rodzajach budowli zarówno w średniowieczu, renesansie, baroku, klasycyzmie, jak i eklektyzmie, historyzmie i tzw. realizmie socjalistycznym. Kolumny stosuje się w architekturze do dzisiaj, w postaci wewnętrznych elementów konstrukcyjnych wielkokubaturowych obiektów budowlanych (np. w kościołach) oraz elementów zewnętrznych: portyków oraz ganków .

Innym zastosowaniem kolumny jest wykorzystanie jej jako części składowej pomnika, na głowicy której umieszcza się posąg. Jednym z najbardziej znanych pomików starożytnych jest Kolumna Trajana znajdująca się w Rzymie, natomiast najbardziej znanym polskim pomnikiem, z wykorzystaniem kolumny, jest barokowy pomnik Zygmunta III Wazy określany jako Kolumna Zygmunta w Warszawie .

Elementy i przykłady kolumn

Przykłady kolumn

Elementy składowe na przykładzie kolumny porządku jońskiego:

• A – głowica (kapitol)
• B – trzon
• C – baza

Przykłady kolumn z różnych stylów architektonicznych:

1. hinduska
2. perska
3. egipska
4. kreteńska
5. romańska parzysta
6. gotycka
7. renesansowa
8. barokowa

Źródła

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, ss. 75, 76. . 

Zobacz też

• Kolumna Trajana
• Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie