|
kolegiata w Kruszwicy
kolegiata w Kruszwicy -
Kolegiata św. Piotra i Pawła - jeden z najlepiej zachowanych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Budowla zachowała prawie nienaruszony układ przestrzenny i bryłę, poza przebudowaną w XVI wieku fasadą zachodnią. Wnętrze w całej swej surowości i prostocie form w wysokim stopniu nosi cechy autentycznej bazyliki romańskiej.
Czas budowy kolegiaty w Kruszwicy to lata 1120-1140. Pierwotnie była prawdopodobnie siedzibą biskupstwa, które ok. 1148 roku przeniesiono do Włocławka. Kolegiata jest trójnawową, filarową bazyliką zbudowaną na planie krzyża łacińskiego. Wzniesioną ją z granitu i piaskowca. Posiada pięć absyd o różnej wielkości i jedną ceglaną wieżę.
Opis, historia, badania
Kolegiata jest orientowaną, trójnawową bazyliką filarową z transeptem. Prezbiterium jest wyodrębnione, kwadratowe, jednoprzęsłowe zakończone półkolistą absydą. Po obu jego stronach znajdują się prostokątne aneksy od wschodu zamknięte absydami, powstałe jeszcze w XII wieku. Absydy znajdują się również na wschodniej ścianie transeptu. Od zachodu pierwotnie wznosiła się dwuwieżowa fasada z emporą w przestrzeni międzywieżowej. Część zachodnia posiadała układ dwuwieżowy z wieżami na przedłużeniu naw bocznych. W XVI wieku zniekształcono pierwotną bryłę kościoła, obniżając wieże do poziomu nieco wyższego od ścian naw bocznych a na osi kościoła wznosząc jedną, ceglaną wieżę.
W przyziemiu między wieżami zachowało się sklepione pomieszczenie o trudnym do identyfikacji przeznaczeniu. Na piętrze znajduje się zrekonstruowana zapewne w XIX wieku, otwarta na nawę empora, do której przylega w wieży północnej niewielka salka, której rola mogła się zmieniać wraz z losami budowli. Badania M. Wiewióry pod kierunkiem J. Chudziakowej w latach 1995-98 ujawniły dwa odcinki fundamentowych ław przy absydach prezbiterium i płd. ramienia transeptu, równoległe do fundamentów istniejących murów, ale z nimi nieprzewiązane, założone na identycznej głębokości. Zapewne więc jeszcze w trakcie budowy nastąpiła zmiana pierwotnej koncepcji układu. Właśnie w jej wyniku między prezbiterium a ramiona transeptu wbudowano aneksy. Korpus nawowy i prezbiterium od początku były przekryte drewnianym stopem. W przyziemiu wieży północnej i przestrzeni międzywieżowej zachowały się sklepienia rozpięte na skrzyżowanych gurtach. Para nadwieszonych pilastrów na ścianie tęczowej wskazuje na pierwotną obecność gurtów między ramionami transeptu a skrzyżowaniem.
Kolegiata jest murowana z ciosów piaskowcowych i granitowych natomiast detal architektoniczno – rzeźbiarskie wykonano z piaskowca i granitu. Ściany kolegiaty wykonano ze starannie opracowanych głazów eratycznych, absydy kaplic przyprezbiterialnych z ciosów piaskowcowych bardzo starannie opracowanych, natomiast sklepienie absyd transeptu z drobnych, nieobrobionych kamieni i okrzesków obficie zalanych zaprawą. Z dekoracji rzeźbiarskiej zachowały się cztery portale. Dwa osadzone w płd. ścianie nawy są dwuskokowe, zamknięte półkoliście reprezentują tym dwukolumnowy. Portal bliżej transeptu posiada archiwoltę o prostokątnym przekroju i głowice kolumn z motywem bardzo uproszczonych liści. Portal bliżej wieży ma archiwoltę w kształcie wałka i proste głowice kostkowe. Portal znajdujący się w płd. ramieniu transeptu nie jest osadzony w niszy, co może sugerować jego wcześniejsze obramowanie. Na tympanonie widnieje relief równoramiennego krzyża. Bazy wszystkich kolumn są ozdobione szponami. Portal w płn. ramieniu transeptu ma najprostszą formę prostokątnego ościeża z nadprożem w postaci półkolistego tympanonu otoczonego płaską archiwoltą. Pierwotnie pełnił zapewne rolę porta mortuorum. Otwory okienne uległy poszerzeniu, z wyjątkiem okien w absydach kaplic przyprezbiterialnych i absydach transeptu. Istnieją dodatkowe otwory okienne wybite w różnych okresach.
W 1945 roku w absydach transeptu natrafiono na dolne partie pierwotnych ołtarzy murowanych z ciosów. W tym czasie na obramieniu arkad międzynawowych zostały też odsłonięte fragmenty polichromii o motywach geometrycznych i alternacji kolorów: czerwonego, białego i niebieskiego. Wspomniane już prace archeologiczne z lat 1995 – 98 definitywnie wykazały, że do kościoła nie przylegały nigdy zabudowania klasztorne, chociaż istniejące rozmieszczenie portali, charakterystyczne dla kościołów powiązanych z klasztorem, sugerowało taką możliwość.
Skrócone kalendarium -
1120 - rozpoczęcie budowy kościoła
-
ok. 1125 - przerwa w budowie, a następnie odnowa budowy
-
1140 - zakończenie budowy
-
XI/XII - Bazylika pełni funkcję katedry
-
XVI - nadbudowanie ceglanej wieży
-
XVII/XVIII - barokizacja wnętrza kościoła
-
1856-1859 - restauracja kościoła wg projektu architekta Hussnera. Zniszczenie charakteru romańskiej świątyni
-
1954-1956 - usunięcie pseudoromańsko-gotyckiej innowacji i nadanie budynkowi dawnego kształtu
Inne hasła zawierające informacje o "kolegiata w Kruszwicy":
Małopolska Droga św. Jakuba
...
Jan Konarski
...
Zbigniew Oleśnicki (kardynał)
...
Jan Bodzanta (biskup krakowski)
...
Jarosław Bogoria
...
Bazylika mniejsza
...
Świątynia
...
Wejherowo
...
Obwód wołyński
...
Diecezja
...
Inne lekcje zawierające informacje o "kolegiata w Kruszwicy":
Średniowiecze (plansza 10)
...
237. Charakterystyka regionów geograficznych. Pojezierze Gnieźnieńskie. (plansza 5)
...
237. Charakterystyka regionów geograficznych. Pojezierze Gnieźnieńskie. (plansza 7)
...
|
