Kokos właściwy
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Klad :	jednoliścienne
Rząd :	arekowce
Rodzina :	arekowate
Rodzaj :	kokos
Gatunek :	palma kokosowa
Nazwa systematyczna
Cocos nucifera L. Sp.Pl.2 1753

Palma kokosowa na Martynice

Kokos właściwy, palma kokosowa (Cocos nucifera L. ) – jedyny gatunek z monotypowego rodzaju kokos (Cocos L. ), należącego do rodziny arekowatych .

Nazwa palmy kokosowej w sanskrycie to kalpa vriksha, co tłumaczy się jako "drzewo, które zaspokaja wszystkie potrzeby życia". W języku malajskim nazywa się pokok seribu guna, "drzewo o tysiącu zastosowań".

Palma kokosowa pochodzi z południowo-wschodniej Azji lub z północno-zachodniej Ameryki Południowej . Kopalne szczątki z Nowej Zelandii wskazują, że rośliny o małych orzechach kokosowych rosły tam już przed 15 milionami lat. Najstarsze skamieniałości były znajdowane w Radżastanie w Indiach . Jej owoce wyrzucone przez morze i zdolne do kiełkowania znajdowano w Norwegii . Obecnie jest najczęściej występującą palmą, gdyż rośnie wzdłuż wszystkich tropikalnych brzegów morskich.

Systematyka

Pozycja systematyczna wg Angiosperm Phylogeny Website (2001...)^[1]

Należy do rodziny arekowatych (Arecaceae), rzędu arekowce (Arecales), kladu jednoliścienne (monocots) w obrębie kladu okrytonasiennych . W obrębie arekowatych należy do podrodziny Arecoideae, plemienia Cocoeae i podplemienia Butiinae^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)"

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), podklasa arekowe (Arecidae Takht.), nadrząd Arecanae Takht., rząd arekowce (Arecales Bromhead), rodzina arekowate (Arecaceae Schultz Sch.), podrodzina Cocosoideae Beilschm., plemię Cocoseae Mart. ex Dumort., podplemię Cocosinae Benth. & Hook.f., rodzaj kokos (Cocos L.)^[3].

Morfologia

Pień

Dorasta do 30 m wysokości.

Liście

Pierzaste, 4-6 m długości i szerokości 60-90 cm.

Owoce

Owoc palmy kokosowej jest jednonasiennym pestkowcem , zrośniętym z trzech owocolistków . Owocnia składa się ze stosunkowo cienkiego egzokarpu (skórki), mezokarpu stanowiącego grubą warstwę brązowych włókien (tzw. koira) i zdrewniałego endokarpu tworzącego pestkę (tzw. orzech kokosowy), w której znajduje się pojedyncze nasiono. U podstawy owocu znajdują się trzy otwory kiełkowe, ale tylko jeden pokryty jest tak miękką skorupą, że może się przez nią przebić kiełkujący pęd. Wewnętrzną ścianę nasienia wyścieła gruba warstwa stałego bielma , po wysuszeniu nazywana koprą . Kopra zawiera do 70% tłuszczu, 14% cukrów i 7% białka. Wnętrze nasienia wypełnia płynna postać bielma – mleko kokosowe . Owoc zawiera dużo nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów oraz stanowi bogate źródło żelaza i witaminy C jak i potasu.

Biologia

• Owoce palmy kokosowej mogą ważyć do 2.5 kg. Mają zdolność utrzymywania się na powierzchni wody i są łatwo przenoszone przez morskie prądy ( hydrochoria ) na znaczne odległości.
• Wymagania: Piaszczyste, słone plaże. Roślina światłolubna. Regularne opady (75-100 cm rocznie).

Zastosowanie

1. Wszystkie części palmy kokosowej są użyteczne. Z jednego drzewa można uzyskać do 75 "orzechów" rocznie, co stanowi znaczącą wartość ekonomiczną.
2. Miąższ – biały i mięsisty jest jadalny na świeżo lub wysuszony po ugotowaniu. Starty na wiórki używany jest w cukiernictwie. Używa się go również przy produkcji kosmetyków – wygładza i rozjaśnia skórę.
3. Wnętrze orzecha kokosowego wypełnia płyn, tzw. " mleko kokosowe " lub "mleko palmowe"^[4], zawierające cukry, używane jako napój chłodzący i do wyrobu galaretowatego deseru Nata de Kokos. Dojrzałe owoce mają znacznie mniej płynu niż młode okazy. Mleko orzecha kokosowego jest sterylne aż do chwili kiedy orzech kokosowy zostanie otwarty (chyba, że jest popsuty). Mleko kokosowe, często prosto z kokosa, jest popularnym napojem w klimacie tropikalnym. Doskonale gasi pragnienie i jest izotoniczna – uzupełnia sole mineralne, które organizm wypaca. Podaje się ją także w przypadkach biegunki, wymiotów i problemów żołądkowych.
4. Mleko orzecha kokosowego, zawierające w przybliżeniu 17% tłuszczu, robi się przecierając utarty miąższ orzechów kokosowych z gorącą wodą albo gorącym mlekiem, które wyciąga olej i aromatyczne związki z włókien. Używa się go do drinków, jest też składnikiem kuchni tajskiej.
5. Śmietanka orzecha kokosowego zbiera się na powierzchni ochłodzonego mleka orzecha kokosowego. Można z niej uzyskać wysokiej jakości olej kokosowy.
6. Pozostałe po ekstrakcji oleju włókniste wytłoki zawierają około 20% białka i stanowią doskonałą paszę dla zwierząt hodowlanych.
7. Z soku z naciętych kwiatostanów orzecha kokosowego robi się wino palmowe, zwane na Filipinach tuba
8. Młode listki są jadane na surowo, gotowane lub marynowane jako jarzyna (tzw. kapusta palmowa).
9. Pąk szczytowy kłodziny zwany sercem palmy – białawy pęd o długości 30-40 cm, jest rzadkim delikatnym przysmakiem. (bez niego roślina ginie). Serca palmy są zjadane w sałatce, zwanej czasami "sałatką milionera".
10. Z włókna kokosowego wytwarza się liny, pędzle, szczotki, maty zastępujące dywany, uszczelnia się nim łodzie. Jest też używane szeroko w ogrodnictwie do robienia kompostu jako substytut torfu .
11. Kopra jest wysuszonym miąższem, stosowanym jako składnik ciast. Można z niego wytłoczyć gorszej jakości olej kokosowy
12. Kłodzinę palmy kokosowej wykorzystuje się w budownictwie i rzeźbiarstwie.
13. Liście służą do wyrobu koszy i przykrywania dachów, budowy płotów czy ścian budynków .
14. Skorupy mogą być używane jako paliwo i są dobrym źródłem węgla drzewnego.
15. Mieszkańcy Hawajów wydrążali pnie aby robić bębny, pojemniki, lub nawet małe kajaki.
16. Drewna używa się do budowy mebli i, z uwagi na wytrzymałość, kładek.
17. Woda orzecha kokosowego jest zbliżona do osocza krwi i jest używana w awaryjnych przypadkach jako dożylne uwodnienie płynne, kiedy brak innego płynu. Jest bogata w potas , wapń i chlorki .
18. Z korzeni przyrządza się farbę, płyn do płukania ust i lek przeciw dezynterii. Zgniecionych w miotełkę używa się do mycia zębów.
19. Połówki skorupy orzecha kokosowego są używane w teatrach i przy udźwiękowieniach filmów. Uderzanie ich o siebie imituje tętent końskich kopyt.
20. Wysuszone połówki skorupy orzecha kokosowego są używane do polerowania podłóg.
21. Wydrążone skorupy orzecha kokosowego są używane w domowej hodowli zwierząt jako domki dla gryzoni i małych ptaków, albo elementy ozdobne w akwariach z rybkami.

Znaczenie w kulcie hinduistycznym

Orzechy kokosowe ( hindi नारियल) wykorzystywane są w rytuałach wedyjskich , jak również w nowożytnych postaciach kultu hinduistycznego . Stanowią również, pojedynczo jak i z innym pożywieniem, dary przynoszone dla pobłogosławienia do świątyń. W kultach saptasindhawy stanowią ofiarę, którą Indusi wrzucają w nurt rzeki.

Przykłady wykorzystania owoców orzecha kokosowego w hinduizmie

Orzech umieszczony na tradycyjnym metalowym naczyniu, obwiązany niciami, przygotowany do rytuału wedyjskiego

Orzech umieszczony na tradycyjnym metalowym naczyniu, obwiązany niciami, przygotowany do rytuału wedyjskiego

Żywność ofiarowana na domowym ołtarzu

Żywność ofiarowana na domowym ołtarzu

Domowy ołtarz bogini Saraswati

Domowy ołtarz bogini Saraswati

Prasadam

Prasadam

 

Przypisy