Kodeks (z łac. codex: księga, spis) – akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych. Obecnie kodeksy są wydawane w formie ustaw ; w II RP kilka kodeksów wydano w formie rozporządzenia z mocą ustawy . Kodeks może mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak jest obecnie polskim prawie ), ale w niektórych systemach prawnych jego pozycja może być wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu . Normy kodeksowe, nawet jeśli są równe innym ustawom, mają jednak szczególne znaczenie ze względu na kompleksowość normowanych spraw i proces interpretacji przepisów .

"Kodeks" jest tylko tytułem konkretnego aktu normatywnego. Niektóre ustawy regulujące całościowo daną dziedziną nie mają szczególnych nazw (np. ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Niektóre stosują inne nazwy: "prawo" lub " ordynacja ", np. prawo o ruchu drogowym – tylko potocznie nazywane kodeksem drogowym .

Kodeksy obowiązujące w polskim prawie

• prawo materialne :
  • Kodeks cywilny – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ( Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 , z późn. zm.) – normuje zagadnienia ogólne prawa cywilnego, własność i inne prawa rzeczowe, zobowiązania oraz spadki.
  • Kodeks karny skarbowy – ustawa z dnia 10 września 1999 r. ( Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 , z późn. zm.) – obejmuje prawo karne-skarbowe (sprawy o wykroczenia i przestępstwa skarbowe); jest to pierwsza tego typu kodyfikacja w historii polskiego ustawodawstwa.
  • Kodeks karny – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. ( Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 , z późn. zm.) – reguluje zasady obowiązywania ustawy karnej oraz zasady odpowiedzialności (wina, sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo, przygotowanie, usiłowanie, katalog kar i środków karnych oraz zabezpieczających, jak również przepisy dotyczące ich stosowania); zawiera również katalog przestępstw i ustawowe zagrożenia karą.
  • Kodeks morski – ustawa z dnia 18 września 2001 r. (Dz. U. Nr 138, poz. 1545, z późn. zm.) – reguluje stosunki prawne związane z żeglugą morską; zawiera przepisy z zakresu prawa cywilnego morskiego, normy kolizyjne oraz podstawowe przepisy administracji morskiej.
  • Kodeks pracy – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. ( Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 , z późn. zm.) – reguluje prawa i obowiązki objęte stosunkiem pracy w odniesieniu do wszystkich pracowników, bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia (w niektórych przypadkach tylko w zakresie nie uregulowanym przez ustawodawstwo szczególne).
  • Kodeks rodzinny i opiekuńczy – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. ( Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.) – reguluje zagadnienia małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli.
  • Kodeks spółek handlowych – ustawa z dnia 15 września 2000 r. (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, z późn. zm.) – zawiera regulacje dotyczące spółek handlowych.
  • Kodeks wykroczeń – ustawa z dnia 20 maja 1971 r. ( Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 ) – reguluje podstawowe zasady odpowiedzialności oraz zasady wymiaru kar i środków karnych za czyny zabronione, nie będące jednak przestępstwami; zawiera katalog większości typowych wykroczeń oraz odpowiednich do nich sankcji.
  • Wspólnotowy Kodeks Celny – rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ( Dz. Urz. WE L 302 z 19.10.1992, ze zm.).
  • Wspólnotowy Kodeks Wizowy – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ( Dz. Urz. WE L 243 z 15.09.2009, ze zm.).
• prawo proceduralne :
  • Kodeks karny wykonawczy – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. ( Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 , z późn. zm.) – reguluje zasady i tryb wykonywania kar i środków karnych, aresztu tymczasowego, środków zabezpieczających.
  • Kodeks postępowania administracyjnego – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. ( Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 , z późn. zm.) – reguluje postępowanie przed organami administracyjnymi w związku z wydawaniem decyzji administracyjnych oraz zaświadczeń, jak również rozstrzyganie sporów o właściwość.
  • Kodeks postępowania cywilnego – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. ( Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 , z późn. zm.) – reguluje właściwości sądów oraz tryb postępowania przed nimi w sprawach cywilnych.
  • Kodeks postępowania karnego – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. ( Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 , z późn. zm.) – reguluje właściwości sądów oraz tryb postępowania przed nimi w sprawach karnych.
  • Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. ( Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 , z późn. zm.) – reguluje tryb postępowania przed sądami w sprawach o wykroczenia.
• zielone księgi:
  • Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej^[1] – Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego działająca przy Ministrze Sprawiedliwości, Ministerstwo Sprawiedliwości Warszawa 2006.

Kodeksy obowiązujące w prawie rosyjskim

• Kodeks postępowania arbitrażowego – Арбитражный процессуальный кодекс (reguluje postępowanie arbitrażowe przy państwowych sądach zajmujących się arbitrażem w działalności gospodarczej, przyjęty w 2002 r.),
• Kodeks budżetowy – Бюджетный кодекс (reguluje zasady tworzenia i realizacji budżetów podmiotów i samej Federacji Rosyjskiej, 1998 r.),
• Kodeks wodny – Водный кодекс (reguluje korzystanie z zasobów wody, 2006),
• Kodeks Lotniczy – Воздушный кодекс (1997 r.),
• Kodeks Urbanistyczny – Градостроительный кодекс (reguluje prawo budowlane, 2004),
• Kodeksu cywilny – Гражданский кодекс (przyjęty w częściach w 1994 r., drugiej - w 1996 r., trzeciej - w 2001 r., czwartej - w 2006),
• Kodeks postępowania cywilnego – Гражданский процессуальный кодекс (przyjęte w 2002),
• Kodeks mieszkalnictwa – Жилищный кодекс (reguluje stosunki związane z pomieszczeniami mieszkalnymi, ich użytkowaniem, 2004 r.),
• Kodeks Ziemski – Земельный кодекс (reguluje stosunki w handlu i wykorzystania zasobów ziemi, 2001 r.),
• Kodeks śródlądowego transportu wodnego – (2001 r.),
• Kodeks administracyjny – Кодекс об административных правонарушениях (reguluje odpowiedzialność administracyjną (wykaz przestępstw może być uzupełniony na szczeblu regionalnym) w przypadku jednostek administracji publicznej oraz sprawy sądownictwa administracyjnego, 2001 r.),
• Kodeks Marynarki Handlowej – Кодекс торгового мореплавания (2001 r.),
• Kodeks leśny – Лесной кодекс (przyjęte w 2006),
• Kodeks Podatkowy – Налоговый кодекс (przyjęty w 1998, i 2000 r.),
• Kodeks Rodzinny – Семейный кодекс (1995 r.),
• Kodeks Celny – Таможенный кодекс (2003 r.),
• Kodeks Pracy – Трудовой кодекс (2001),
• Kodeks karny wykonawczy – Уголовно-исполнительный кодекс (reguluje tylko wykonywanie sankcji, 1997 r.),
• Kodeks postępowania karnego – Уголовно-процессуальный кодекс (reguluje procedurę odpowiedzialności karnej 2001),
• Kodeks karny – Уголовный кодекс (regulują przepisy ogólne odpowiedzialności karnej, określa kary, i zawiera wykaz czynów uważanych za przestępstwo, 1996 r.).

Kodeksy obowiązujące w prawie niemieckim

• Kodeks Karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1872 r.)
• Kodeks Prawa Socjalnego – Sozialgesetzbuch (reguluje wszystkie zagadnienia ustawodawstwa socjalnego takie jak ubezpieczenia społeczne, prawo do zasiłków czy dodatków oraz postępowanie przed sądami ubezpieczeń społecznych, 1 stycznia 1976 r.),
• Kodeks cywilny – Bürgerliches Gesetzbuch (1 stycznia 1900),
• Kodeks handlowy – Handelsgesetzbuch (1 stycznia 1900),
• Kodeks prawa budowlanego – Baugesetzbuch (1 lipca 1987)
• Międzynarodowy kodeks karny – Völkerstrafgesetzbuch (reguluje prawo karne z zakresu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości, 30 czerwca 2002 r.),
• Kodeks ochrony środowiska – Umweltgesetzbuch (projektowany z inicjatywy Ministerstwa Środowiska).

Kodeksy obowiązujące w prawie austriackim

• Kodeks cywilny – Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (1 stycznia 1812 r.),
• Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1975 r.),
• Kodeks handlowy – Unternehmensgesetzbuch (1 stycznia 2007 r.).

Kodeksy obowiązujące w prawie szwajcarskim

• Kodeks cywilny – Zivilgesetzbuch (1 stycznia 1912 r.),
• Kodeks karny – Strafgesetzbuch (1 stycznia 1942 r.).

Inne kodeksy

Powszechnie uważa się, że pierwszym zbiorem praw, znanym jako kodeks, był kodeks Hammurabiego . Jednak znane są przynajmniej trzy wcześniejsze kodeksy - kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu (ok. 2060 r. p.n.e.), kodeks Lipit-Isztar, władcy miasta Isin (początek II tysiąclecia p.n.e.) oraz akadyjski Kodeks z Esznunny (jw.)^[2]. Do innych ważnych bądź znanych kodeksów należały: Kodeks Justyniana , Kodeks Napoleona , Kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r., austriacki Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (tzw. ABGB), niemiecki Bürgerliches Gesetzbuch (tzw. BGB) i szwajcarski Zivilgesetzbuch ; kodeks Bushido .

Kościół katolicki posługuje się własnym Kodeksem prawa kanonicznego .

Przypisy

Zobacz też

• etykieta
• etyka i deontologia
• Pierwszy radziecki kodeks pracy