Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Matematyka

Matematyka

Kość z Ishango. Liczący co najmniej 20 tys. lat najstarszy znany przykład zapisu liczb, być może wskazujący też na znajomość prostych koncepcji arytmetycznych[1]

Matematyka ( gr. mathēmatik z máthēma – poznanie, umiejętność) – nauka dostarczająca narzędzi do otrzymywania ścisłych wniosków z przyjętych założeń[2]. Ponieważ ścisłe założenia mogą dotyczyć najróżniejszych dziedzin myśli ludzkiej, a muszą być czynione w naukach ścisłych , technice a nawet w naukach humanistycznych , zakres matematyki jest szeroki i stale się powiększa.

Wiele dziedzin nauki i technologii, w pewnym momencie zaczyna definiować swoje pojęcia z dostatecznie dużą precyzją, aby można było stosować do nich metody matematyczne, co często zapoczątkowuje kolejny dział matematyki teoretycznej lub stosowanej . Tak stało się np. z mechaniką klasyczną , mechaniką statystyczną , ekonomią ( ekonometria ), lingwistyką ( lingwistyka matematyczna ), teorią gier , a nawet niektórymi działami politologii (teoria głosowań). Obecnie standardem w naukach eksperymentalnych jest potwierdzanie istnienia obserwowanych zależności za pomocą metod statystyki , będącej działem matematyki. Pozwala to odróżnić rzeczywiste wyniki od przypadkowej zbieżności. Leonardo da Vinci stwierdził w Traktacie o malarstwie : "Żadne ludzkie badania nie mogą być nazywane prawdziwą nauką, jeśli nie mogą być zademonstrowane matematycznie."

Matematyka teoretyczna (nazywana czasami matematyką czystą ) jest często rozwijana bez wyraźnego związku z konkretnymi zastosowaniami. W tej odmianie jest ona przez niektórych matematyków uważana za formę sztuki [3]. Jednak niektóre działy matematyki teoretycznej znalazły swoje praktyczne zastosowanie, kiedy okazało się, że potrzebuje ich nowoczesna fizyka lub informatyka . Szkolne rozumienie matematyki, jako nauki wyłącznie o liczbach i pojęciach geometrycznych, zdezaktualizowało się już w XIX wieku wraz z postępami algebry i teorii mnogości . Częścią nieodzowną matematyki jest logika .

Spis treści

Definicje i wizje matematyki

  • Paul Dirac stwierdził "Matematyka jest narzędziem stworzonym specjalnie do wszelkich abstrakcyjnych koncepcji, i nie ma ograniczeń dla jej potęgi w tym zakresie"[4]
  • Benjamin Peirce nazwał ją "nauką, która wyciąga właściwe wnioski"[5]
  • Henri Poincaré określił matematykę jako "sztukę nadawania takich samych nazw różnym rzeczom"[6]. Oddaje to jedną z piękniejszych cech matematyki, zdolnej uogólniać właściwości i czynić analogie między bardzo odległymi i wydawałoby się mało ze sobą związanymi obiektami.
  • David Hilbert uznał, że "sztuka uprawiania matematyki zawiera się w znajdowaniu szczególnych przypadków, które zawierają w sobie zalążki uogólnień"[7]
  • Poeta William Wordsworth stwierdził: "Matematyka jest niezależnym światem stworzonym przez czystą inteligencję"[8].
  • Z czasem niektóre działy matematyki stały się odrębnymi światami, uprawianymi wyłącznie dla ich piękna, bez jakiegokolwiek związku z rzeczywistością. Henry John Stephen Smith stwierdził wprost "Czysta matematyko, obyś nigdy nie była przez nikogo używana"[9]
  • Z drugiej strony Nikołaj Łobaczewski uznał, że "Nie ma gałęzi matematyki, choćby nie wiem jak abstrakcyjnej, która pewnego dnia nie zostałaby zastosowana do zjawisk realnego świata"[10] Wyprzedził tą wypowiedzią o pół wieku postępy fizyki, która stosuje w praktyce działy matematyki, przed jej epoką uważane za domenę czystej myśli, niezbrukanej zastosowaniami.
  • Immanuel Kant stwierdził "Matematyka jest najjaskrawszym przykładem, jak czysty rozum może skutecznie rozszerzać swoją domenę bez jakiejkolwiek pomocy doświadczenia"[11]

Główne działy matematyki

Matematyka jest dynamiczną symbiozą dziedzin, działów czy teorii, które przenikają się oraz zależą jedne od drugich. Powstają wciąż nowe teorie, stare obumierają, a czasem znowu wracają do życia[12]. Matematyka wymyka się klasyfikacji lub zmusza do tworzenia klasyfikacji wciąż na nowo.

Amerykańskie Towarzystwo Matematyczne prowadzi klasyfikację gałęzi matematyki, w których prowadzone są aktywne badania naukowe. Ta klasyfikacja jest uaktualniana co pewien czas aby odzwierciedlić zmiany w zainteresowaniach matematyków, a dzisiaj obowiązująca jej wersja jest określana jako MSC 2000 (Mathematical Subject Classification 2000)[13]. MSC jest używane przez wiele czasopism matematycznych oraz baz danych w rodzaju Mathematical Reviews . Klasyfikacja ta obejmuje opisane poniżej główne gałęzie matematyki, z których każda jest dalej dzielona. Łącznie zawiera ona ponad 5000 szczegółowych dziedzin matematyki i dziedzin z matematyką związanych. Każda dziedzina ma przypisany pięcioznakowy kod.

Logika i podstawy matematyki

Podstawy matematyki definiują język matematyki, sposoby przeprowadzania dowodów matematycznych, metody budowania jej struktur i teorii oraz określają własności jej podstawowych obiektów, takich jak zbiór .

Algebra

Algebra to dział matematyki zajmujący się strukturami algebraicznymi , porządkowymi, relacjami i uogólniający rozmaite własności działań wspólne dla różnych zbiorów, w których działania takie mogą być przeprowadzane.

Analiza matematyczna

Analiza matematyczna bada pochodne , całki , miary , sumy szeregów , równania różniczkowe i inne pojęcia związane najogólniej mówiąc z przechodzeniem do granicy .

Geometria

Geometria zajmowała się kolejno przestrzeniami euklidesowymi , sferycznymi , afinicznymi i rzutowymi , hiperbolicznymi , ogólniej rozmaitościami Riemanna i w końcu stałą się dziedziną badającą dla wybranych przekształceń ich niezmienniki , od najprostszych, takich jak odległość , pole powierzchni , miara kąta , przez bardziej zaawansowane, jak krzywizna , punkt stały , czy wymiar .

Topologia

Topologia (zwana początkowo "geometrią położenia") w elementarnej wersji jest nauką badającą te właściwości geometryczne, które nie zmieniają się przy przekształceniach takich jak rozciąganie, skręcanie albo obroty. Do własności takich należy na przykład liczba otworów , jakie znajdują się w danej bryle geometrycznej.

Matematyka dyskretna

Często (choć nie w MSC) wyróżnia się oddzielnie grupę dziedzin, które badają struktury nieciągłe, sprowadzające się do zbiorów przeliczalnych . Do matematyki dyskretnej zalicza się m.in. (wymienione także w odpowiednich miejscach klasyfikacji MSC)

Statystyka i rachunek prawdopodobieństwa

Statystyka zajmuje się wnioskowaniem o całej populacji nieco różniących się obiektów (np. ludzi) na podstawie obserwacji części tej populacji (tzw. próby statystycznej ).

Matematyka stosowana

Matematyka stosowana jest nauką rozwijającą aparat matematyczny na potrzeby innych nauk i techniki.

Badania okołomatematyczne

MSC wyróżnia także dziedziny, które zajmują się samą matematyką jako przedmiotem swojego zainteresowania.

Formalna struktura matematyki

Matematyka jest sztuką wyciągania wniosków z założeń. Jeśli rozumowanie matematyczne jest poprawne, to przy poprawnych założeniach istnieje pewność otrzymania poprawnych wniosków. Jeśli w rozumowaniu jest jakakolwiek nieścisłość, takiej gwarancji nie ma. Stąd wynika olbrzymi nacisk, kładziony w matematyce na ścisłość rozumowania. W utrzymaniu tej ścisłości pomaga omawiany dalej formalizm logiczny oraz zapis matematyczny.

Nie znaczy to, że w matematyce wyobraźnia, głębia, czy intuicja nie są ważne. Matematyka nie może sensownie istnieć bez aparatu formalnego, ale formalizm tworzy tylko ramy dla inwencji i twórczego myślenia matematyka, podobnie jak gramatyka języka tworzy ramy dla inwencji pisarza. Formalizm, choćby w praktyce tylko przybliżony, jest metodą obiektywnego porozumiewania się matematyków. Można używać do omawiania pojęć matematycznych zwykłego języka naturalnego, jednak ma to sens tylko tak długo, jak długo da się taki opis jednoznacznie przetłumaczyć na formalizm (nawet jeśli to tłumaczenie nie jest w praktyce wykonane).

Formalna struktura matematyki wygląda następująco:

  • Wybierany jest tzw. alfabet złożony ze skończonej liczby rozróżnialnych znaków (np. liter, cyfr, znaków matematycznych, itp.).
  • Tworzony jest język formalny , na który składają się słowa złożone ze znaków alfabetu.
  • Słowa tworzą wyrażenia, w tym zdania . Praktyczne teorie powinny pozwalać na mechaniczne (algorytmiczne) sprawdzanie, które ciągi symboli tworzą poprawnie zbudowane zdania oraz mieć jednoznaczną, dającą się algorytmicznie rozpoznać składnię[16].
  • Formalne języki służą za podstawę teoriom formalnym (wciąż ogólniejszym od matematycznych). Teoria formalna oprócz języka wprowadza pojęcie twierdzenia (specjalny rodzaj zdań poprawnie zbudowanych) i reguł dowodzenia.
  • Jedną z teorii formalnych jest logika matematyczna . Te z formalnych teorii, które zawierają logikę matematyczną, nazywane są teoriami matematycznymi. Większość teorii matematycznych zawiera też teorię mnogości . Wraz z logiką matematyczną (klasyczną) przychodzi formalne pojęcie prawdy, które można zdefiniować na wiele sposobów.
  • Teorią matematyczną nazywany jest formalnie dowolny niesprzeczny zbiór zdań. W praktyce z symboli języka formalnego wydziela się tzw. pojęcia pierwotne [17]. Na tym etapie o pojęciach pierwotnych nic jeszcze nie wiadomo. Na przykład pojęciami pierwotnymi dwuwymiarowej geometrii euklidesowejpunkt , prosta i relacja "punkt leży na prostej".
  • Zwykle budowana jest tzw. aksjomatyka , czyli wyróżniany jest zestaw zdań zwanych aksjomatami , mówiących o relacjach między pojęciami pierwotnymi[18]. Dla geometrii euklidesowej jednym z aksjomatów jest: "Przez każde dwa punkty można przeprowadzić prostą".
  • Używając reguł wnioskowania, można rozpoczynając od aksjomatów dowodzić rozmaitych twierdzeń danej teorii.
  • Teoria nie musi (i nie może) w żaden sposób odnosić się do innych cech pojęć pierwotnych niż te, które zostały wyrażone przez aksjomaty lub z nich wynikają. Jeśli jakieś pojęcia zostaną zdefiniowane w taki sposób, aby podstawione w miejsce pojęć pierwotnych teorii spełniały jej aksjomaty (operacja ta nazywa się interpretacją), twierdzenia teorii będą prawdziwe także dla tych nowo zdefiniowanych pojęć. Taki zestaw interpretacji pojęć pierwotnych nazywany jest modelem danej teorii. Modelem płaskiej geometrii euklidesowej jest np. kartezjański układ współrzędnych (ściślej tzw. przestrzeń kartezjańska ), gdzie punkt interpretowany jest jako para liczb (zwanych współrzędnymi), prosta - jako zbiór punktów (x,y) spełniających równanie (yAyB)(xxB) − (xAxB)(yyB) = 0, natomiast relację "punkt leży na prostej" interpretuje się jako relację przynależności do tego zbioru.
  • Powyżej teoria matematyczna była opisywana z bardzo formalnego punktu widzenia, tzn. przez pryzmat operacji na symbolach matematycznych. Matematycy jednak zwykle nie wyobrażają sobie matematyki w ten sposób. Rozumują raczej w kategoriach przestrzeni i struktur, składających się z pewnego zbioru elementów (np. liczb) oraz działań i relacji między nimi (np. relacje porządku i działania algebraiczne ). Zbiory wraz z różnego rodzaju powiązaniami pomiędzy ich elementami zwane są właśnie strukturami lub przestrzeniami . Na poziomie formalnym pojęcia te to synonimy pojęcia modelu, jednak koncepcyjnie podejście to pozwala skoncentrować się na bardziej uchwytnych obiektach (elementach przestrzeni), zamiast na formalnych manipulacjach symbolami.

W praktyce matematycy niewiele wiedzą lub niewiele się przejmują powyższym formalizmem i daną teorię rozszerzają (czyli tworzą, formalnie mówiąc, nową teorię). Poprawne (w sensie praktycznym) dowody matematyczne muszą być jednak w odczuciu matematyków sprowadzalne do dowodów formalnych. Obecnie rozwija się skomputeryzowana formalizacja matematyki, pozwalająca na pełny formalny zapis dowodów dający się stosować w praktyce[19].

Chociaż działalność matematyczna polega na tworzeniu nowych pojęć matematycznych i dowodzeniu twierdzeń na temat pojęć już istniejących, to taka definicja nie oddałaby wszelakich niuansów uprawiania matematyki. Jak stwierdził Gian-Carlo Rota : "Często słyszymy, że matematyka sprowadza się głównie do 'dowodzenia twierdzeń'. Czy praca pisarza sprowadza się głównie do 'pisania zdań'?"[20]

Historia

Filozofia matematyki

Matematyka jako sztuka

Zobacz też

Przypisy

  1. Vladimir Pletser, Dirk Huylebrouck. The Ishango Artefact: the Missing Base 12 Link . „Forma”. 14, ss. 339-345 (1999). Scipress. [dostęp 2010-02-27]. 
  2. źródło: Encyklopedia PWN . [dostęp 9 lutego 2009]. 
  3. patrz cytaty w sekcji Definicje i wizje matematyki
  4. Mathematics is the tool specially suited for dealing with abstract concepts of any kind and there is no limit to its power in this field. R. Hersh: The Mathematical Experience. Boston: Birkhäuser, 1981. 
  5. "the science that draws necessary conclusions". Peirce, p.97
  6. "Mathematics is the art of giving the same name to different things." źródło: E.T. Bell: Men of Mathematics 2. Pelican Books, 1965, s. 609. 
  7. "The art of doing mathematics consists in finding that special case which contains all the germs of generality." źródło: N. Rose: Mathematical Maxims and Minims. Raleigh N C: 1988. 
  8. "[Mathematics] is an independent world created out of pure intelligence." źródło: William Wordsworth: Prelude; VI. Cambridge and the Alps; Oxford Anthology of English Literature, tomy I-II. Frank Kermode i John Hollander (red.). Oxford University Press, 1973. 
  9. "Pure mathematics, may it never be of any use to anyone." źródło: H. Eves: Mathematical Circles Squared. Boston: Prindle, Weber and Schmidt, 1972. 
  10. źródło: N. Rose: Mathematical Maxims and Minims. Raleigh N C: 1988. 
  11. źródło: The Mathematical Intelligencer, v. 13, no. 1, Winter 1991
  12. Bogate teorie matematyczne są w stanie modelować w zasadzie całą matematykę. Bywa, że pewne działy nawzajem zawierają się w sposób całkiem naturalny. W geometrii można definiować, geometrycznie, algebrę, a w algebrze, algebraicznie, geometrię. To powoduje pewną dowolność każdej klasyfikacji. Są też działy będące pomostami, jak algebra topologiczna (nie mylić z topologią algebraiczną ), która, formalnie mówiąc, zawiera zarówno topologię jak i algebrę.
  13. źródło ( ang. )
  14. Tradycyjnie, teoria zbiorów uporządkowanych była (już u Cantora ) działem teorii mnogości; w szczególności monografia Sierpińskiego , Cardinal and ordinal numbers, w połowie o uporządkowaniach (liniowych), należy do teorii mnogości, a nie do algebry, mimo pewnych algebraicznych akcentów.
  15. Robert Goldblatt, Topoi, the Categorical Analysis of Logic., © 1984 - Elsevier Science Publishers B.V., nowy materiał © Robert Goldblatt, Dover edition,
  16. Metamatematyka zajmuje się jednak także niealgorytmicznymi językami, a nawet językami z nieskończoną liczbą symboli.
  17. formalnie, są one słowami czyli ciągami symboli (bez przerywników)
  18. Zbiór twierdzeń może być bogaty nawet, gdy zbiór aksjomatów jest pusty. (Istnieje wymiana pomiędzy bogactwem aksjomatów i reguł dowodzenia; dwie teorie w pewnym sensie mogą być równoważne, gdy jedna ma silniejsze aksjomaty, a druga silniejsze reguły dowodzenia).
  19. Krok w tym kierunku uczynił Andrzej Trybulec, twórca systemu komputerowego sprawdzającego dowody formalne; patrz Mizar
  20. Przedmowa do P. Davis, R. Hersh: The Mathematical Experience. Boston: Birkhäuser: 1981. 

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Matematyka":

Iloczyn Matematyka:iloczyn – wynik mnożenia , iloczyn nieskończony – uogólnienie powyższego, iloczyn logiczny , iloczyn zbiorów , iloczyn kartezjański , iloczyny grup , iloczyn ...

Uniwersytet Witolda Wielkiego ...

Widmo ...

Wskaźnik ...

Grupa ...

Wojciech Brudzewski ...

Metalimnion ...

Hydrobiologia ...

Interpolacja interpolacja (grafika komputerowa) interpolacja (kartografia) interpolacja (Matematyka) interpolacja (paleografia) interpolacja (automatyka) ...

Klaudiusz Ptolemeusz ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Matematyka":

Potęgi (plansza 2) e align='center' style='height: 470px; width: 604px;'> POTĘGI Matematyka ma ułatwiać życie a nie utrudniać. Często wprowadzamy skrócony zapis pewnych ...

Pierwiastki (plansza 1) e align='center' height='450' width='600'> „Matematyka nie posiada symboli na mętne myśli.” Henri Poincaré ...

Rozwinięcia dziesiętne (plansza 1) e align='center' height='450' width='600'> p { margin: 0cm 5mm } „Matematyka jest to królowa wszystkich nauk, jej ulubieńcem jest prawda, a prostota i oczywistość ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie