Kremacja hinduistyczna na wyspie Bali

Kremacja ( łac. cremare – spalić) – forma pogrzebu zwłok zmarłego, polegająca na spaleniu ciała, znana i uznawana przez wiele religii .

Techniczne aspekty kremacji

Proces kremacji

Nowoczesna kremacja przeprowadzana jest w piecu kremacyjnym – przynajmniej dwukomorowym, którego konstrukcja oparta jest na zasadzie wielokrotnej rekuperacji ciepła, tak usytuowanym i zorganizowanym urządzeniem wprowadzającym, aby rodzina i osoby bliskie miały możliwość, na swoje życzenie, bezpośrednio obserwować wprowadzenie zwłok.

Piec może być zasilany olejem opałowym , gazem ziemnym lub LPG , proces spalenia odbywa się w pełni automatycznie i nad jego przebiegiem, czasem trwania, związaną z nim emisją spalin czuwa zintegrowany komputer PLC – jedynie w starszych modelach operator steruje manualnie pracą pieca za pomocą panelu sterowniczego – nowe piece są wyposażone w ciekłokrystaliczny ekran dotykowy zamontowany bezpośrednio na piecu – dzięki czemu nie jest potrzebne dodatkowe centrum sterownicze dla pieca i filtrów spalin.

Spaliny z procesu kremacji przed wydostaniem się do środowiska są dopalane w specjalnej komorze i przez odpowiedni ceramiczny kanał spalinowy, w którym utrzymywana jest temperatura 850 °C i do którego dostarczane są właściwe proporcje tlenu . Tak dopalone spaliny są przekazywane do komina, lub opcjonalnie do odpowiednich filtrów.

Prochy osoby skremowanej po spaleniu są jeszcze rozdrabniane w odrębnym urządzeniu, przed umieszczeniem ich w urnie. W starszych piecach granulator był zintegrowany z piecem, jednak ze względu na bezpieczeństwo operatorów jak i ochronę środowiska, ustawodawcy wielu państw europejskich żądają rozdzielenia tych funkcji. Piec podczas przeprowadzenia kremacji zużywa do 12 kg oleju opałowego, lub 10 m³ gazu ziemnego.

W Europie nie są stosowane piece zasilane prądem elektrycznym, mimo iż pierwsze urządzenie tego typu w czasach nowożytnych wyprodukowane przez Siemens było elektryczne. Jest to spowodowane tym, że piece elektryczne są bardzo mało efektywne, a co za tym idzie czas trwania kremacji jest bardzo długi, ale przede wszystkim emitują do środowiska bardzo dużą ilość spalin.

Piece kremacyjne a krematoryjne

Przyjęte jest rozgraniczenie terminów "kremacyjne" i "krematoryjne", sprowadzające się do tego, że mówiąc o akceptowanych w naszej kulturze urządzeniach służących do spopielania ciała ludzkiego, czyli takich, w których przeprowadzana była lub jest kremacja wyłącznie jednej osoby, używane jest pojęcie pieca lub urządzenia "kremacyjnego", w odróżnieniu od urządzeń lub pieców "krematoryjnych" – stosowanych chociażby przez hitlerowców w czasie II wojny światowej – gdzie spalano zwłoki wielu osób równocześnie.

Piecem krematoryjnym jest więc każdy piec, w którym możliwe jest równoczesne spalenie więcej niż jednych zwłok. Również współcześnie w niektórych krajach dopuszczalne jest stosowanie pieców krematoryjnych – gdzie równocześnie spalane są ciała kilku osób umarłych – ze względów kulturowych jest to akceptowane jedynie w niektórych krajach azjatyckich, wyjątkowo w Niemczech , ale w piecach o specjalnej trójkomorowej konstrukcji.

Niemniej jednak piece amerykańskie produkowane na rynki wschodnie (stosowane w niektórych krematoriach w Polsce: w Łodzi , Rudzie Śląskiej i Głogowie ) również dają taką możliwość, przy czym trumny ze zwłokami nie są wprowadzane do pieca równocześnie, a w odstępie kilkunastu lub kilkudziesięciu minut – o czym decyduje samodzielnie operator. W takiej sytuacji obydwie kremacje odbywają tuż się obok siebie – bez żadnej przegrody zabezpieczającej przed mieszaniem prochów. Inaczej jest to rozwiązane w niektórych niemieckich piecach, gdzie również równocześnie w jednym piecu mogą znajdować się zwłoki dwóch osób, ale są one oddzielone od siebie specjalnym rusztem – rozgraniczającym komory pieca.

Poza Niemcami żaden inny naród w Europie nie akceptuje wykorzystania pieców krematoryjnych, ale również przepisy dotyczące ochrony środowiska nie pozwalają na montaż amerykańskich lub azjatyckich pieców krematoryjnych na terenie Europy – z wyjątkiem obszaru Polski, Ukrainy , Bułgarii i dwóch republik bałtyckich – gdzie kwestia ta nie została jeszcze uregulowana przez ustawodawcę.

Aspekt prawny

Rozsypywanie prochów zmarłych w Polsce jest nielegalne^[1]. Według ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. 1959 nr 11 poz. 62), zmarłego można pochować jedynie na cmentarzu , w katakumbach lub w szczególnych wypadkach, gdy zgon nastąpił podczas rejsu – zatopić w morzu, natomiast prochy osoby skremowanej mogą być pochowane na cmentarzu lub wsypane do morza. W 2005 r. przygotowywane były przynajmniej trzy projekty nowej ustawy o cmentarzach^[2].

Obecnie nie jest dopuszczalne w Polsce rozsypywanie prochów osoby zmarłej, czy to na "polach pamięci" usytuowanych na cmentarzach, czy poza nimi, oraz przechowywanie urny z prochami w innym miejscu niż na cmentarzu (czy to w niszy urnowej, pochowanej w grobie urnowym, czy przypochowanej do tradycyjnego grobu).

Nie jest uregulowana jeszcze kwestia tworzenia biżuterii z prochów osoby zmarłej, jednak z formalnego punktu widzenia, zgodnie z polskim ustawodawstwem zwłoki ludzkie mogą być pogrzebane na cmentarzu, zatopione w morzu, lub skremowane i pochowane na cmentarzu – jest to zamknięty katalog, który nie zawiera chociażby przetwarzania ich na syntetyczne kamienie szlachetne lub noszenia ich jako biżuterii.

Kremacja w poszczególnych systemach religijnych

Rekonstrukcja średniowiecznego pochówku ciałopalnego – Wolin, 2009

Religie pierwotne

Kremacja była powszechną forma pochówku w większości systemów wierzeń pierwotnych , etnicznych . W Europie pochówek ciałopalny był m.in. dominującym w okresie środkowolateńskim 300 l. p.n.e. do 100 l. p.n.e. (regionalnie do ok. 150 l. p.n.e.). Wśród pochówków ciałopalnych, w których zastosowano kremację można wyróżnić groby popielnicowe z pochowanymi spopielonymi szczątkami ludzkimi w urnie (glinianym naczyniu – popielnicy) i groby jamowe z bezpośrednio wsypanymi spopielonymi szczątkami do jamy grobowej^[3].

Słowianie

W okresie przedchrześcijańskim zmarły odziany w najlepsze szaty, ozdabiany biżuterią, nierzadko wyposażany w różnego rodzaju przedmioty codziennego użytku (czasem nawet w broń), podlegał spaleniu na stosie. Prochy umieszczano w glinianych naczyniach (tzw. popielnicach) i zakopywano w grobach (zwykłych, płaskich lub kurhanach )^[4]. Współcześnie, za tą formą pochówku opowiadają się słowiańskie, rodzimowiercze związki wyznaniowe, takie jak Rodzimy Kościół Polski .

Judaizm

Współczesny judaizm reformowany zgłasza niewielkie zastrzeżenia przeciwko kremacji. Natomiast ortodoksja wysuwa już dużo więcej argumentów przeciwko tej formie pochówku (m.in. kremacja jest pogańską praktyką, której judaizm zawsze się przeciwstawiał; kremacja narusza zakaz uszkodzenia zwłok w jakiejkolwiek formie). Ponadto dyskutuje się nad kwestią czy skremowane prochy można chować na żydowskich cmentarzach – ortodoksi się temu sprzeciwiają, liberałowie pozwalają, a niektóre gminy żydowskie (np: w Anglii) starają się łączyć oba podejścia i zezwalają na pochówek jeśli popioły zostaną złożone w trumnie.

Chrześcijaństwo

Tradycyjnie chrześcijaństwo nie pochwalało kremacji zwłok z kilku powodów: 1) ciało było uważane za uświęcone przez przyjęcie sakramentów ^[5], 2) ciało stanowiło jedność z zamieszkującą je za życia duszą, 3) kremacja była praktyką rozpowszechnioną w religiach pogańskich , a więc odrzucaną, 4) Jezus został pochowany, a nie skremowany.

Tym niemniej, kremacja była niekiedy praktykowana w krajach chrześcijańskich już we wczesnym średniowieczu i to na masową skalę w sytuacjach "wyższej konieczności", np. nagromadzenia dużej ilości zwłok z powodu wojny, zarazy lub klęski głodu. Zwłoki palono, aby uniknąć rozprzestrzeniania się "złego powietrza" (tak określano zagrożenie chorobami).

Katolicyzm

W XVIII w. nasiliły się żądania ze strony racjonalistów , aby pozwolić na kremację. Spowodowało to tylko podkreślenie zakazu kremacji przez Kościół rzymskokatolicki .

W latach 60. XX w. nastąpiło złagodzenie tego zakazu, a obecnie Kościół katolicki pozwala na kremację zwłok pod warunkiem, że nie jest ona traktowana jako manifestacja braku wiary w zmartwychwstanie zmarłych^[6] W katolicyzmie nadal jest preferowane grzebanie nieskremowanych zwłok. Od 1997 pozwala się (za zgodą miejscowego biskupa ) na odprawianie mszy pogrzebowej nad urną z prochami zmarłego. Współcześnie wiele cmentarzy katolickich posiada specjalnie wydzielone miejsca do pochówku urn z prochami (tzw. kolumbaria ).

Protestantyzm

Kościoły protestanckie zaakceptowały kremację znacznie wcześniej niż katolicyzm, ale nie zawsze jednomyślnie. Pierwsze krematoria w krajach protestanckich powstały w latach 70. XIX w., a w 1908 anglikańskie Opactwo Westminsterskie zarządziło przymusową kremację zwłok, grzebanych na swoim terenie^[7]. Obecnie większość Kościołów protestanckich akceptuje kremację i nawet rozsypywanie prochów w specjalnych "ogrodach pamięci". Takie praktyki stosują również Świadkowie Jehowy .

Do przeciwników kremacji zaliczają się m.in. mormoni .

Prawosławie

Prawosławie stanowczo zakazuje kremacji (którą uważa za znak niewiary w zmartwychwstanie), ale dopuszcza wyjątki od tej reguły np. zarządzenie władz państwowych lub masowa epidemia . Nie odprawia się żadnych obrzędów religijnych nad zwłokami skremowanymi.

Islam

W świecie muzułmańskim nie dyskutuje się o spopielaniu zwłok, Islam jest przeciwny kremacji, m.in. dlatego, że po niej ciała nie można ułożyć tak, by było zwrócone w kierunku Mekki , jak nakazuje rytuał.

Buddyzm

Buddyzm traktuje spopielenie jako okazję do ukazania człowiekowi z całą wyrazistością przemijalności, nietrwałości i bezsubstancjalności egzystencji. Każda cielesna i duchowa egzystencja podlega przymusowi wędrówki w kręgu narodzin i śmierci. Świadomość tego pomaga człowiekowi nie przywiązywać się do rzeczy i okazywać współczucie wszystkim istotom.

Hinduizm

Dla hindusów spopielenie ciała na stosie jest zwykłą formą pochówku. Wynika to z przekonania, że ciało jest tylko chwilowym i pełnym cierpienia miejscem przebywania wiecznej duszy ( atmana ). Zwłoki należy spalić, aby ułatwić duszy osiągnięcie wyzwolenia ( moksza ). Od tej reguły istnieją wyjątki: nie pali się zwłok dzieci poniżej 5 lat, zwłok sannjasinów oraz zwłok transseksualistów (tzw. hidźra ). Popioły oraz zwłoki dzieci z reguły wrzuca się do świętej rzeki lub jeziora, a niespalone ciała sannjasinów i hidźrów są zakopywane w ziemi.

Przypisy

Zobacz też

• Pogrzeb
• Obrzędy pogrzebowe Słowian