Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Hypatia z Aleksandrii

Hypatia z Aleksandrii

Hypatia, detal ze Szkoły ateńskiej Rafaela

Hypatia z Aleksandrii ( gr. Ὑπατία, ur. ok. 355 lub 370 r., zm. w marcu 415 r. w Aleksandrii ) – aleksandryjska filozofka neoplatońska , matematyczka ; córka Teona z Aleksandrii . Zwana również "męczennicą nauki"[1]. Legenda przypisuje Hypatii wynalezienie astrolabium i rodzaju areometru .

Spis treści

Życie i działalność

Córka matematyka, astronoma i filozofa Teona z Aleksandrii , wykształcenie matematyczne odebrała najpewniej pod jego kierunkiem. Była aktywna na polu nauki i filozofii. Całe życie spędziła w Aleksandrii.

Nie zachowały się żadne jej pisma, ale można jej hipotetycznie przypisać współpracę z ojcem przy redakcji pism Ptolemeusza i Euklidesa . Wiadomo, że pracowała nad komentarzami i wydaniem traktatów "Arytmetyka" Diofantosa i "Stożkowe" Apoloniusza z Pergi . Nie można wykluczyć, że ostateczny kształt tych dzieł, jaki dotarł do naszych czasów, jak również " Almagestu " i "Tablic podręcznych" Ptolemeusza, jest dziełem Hypatii[2][3].

Nieco więcej wiadomo o jej działalności jako filozofa, szczególnie dzięki listom jej ucznia Synezjusza z Cyreny , biskupa Ptolemaidy . Utworzyła wokół siebie krąg oddanych uczniów, wspólnotę dążącą do wiedzy i poznania natury rzeczywistości, w oparciu o filozofię pitagorejsko-platońską. Hypatia wymagała od siebie i swych uczniów wysiłku umysłu, woli i wyrzeczeń. Jednocześnie jej postawa była tolerancyjna i odznaczała się otwartym spojrzeniem na problemy filozoficzne. Wśród jej uczniów byli obecni chrześcijanie i poganie, pochodzący nie tylko z Aleksandrii i Egiptu, ale z Syrii, Cylicji czy Konstantynopola. Jej uczniowie odpłacali jej przywiązaniem i miłością długo po osiągnięciu samodzielności, a nawet wysokich godności kościelnych.

Choć filozoficzny krąg jej uczniów miał charakter elitarny, Hypatia wykładała również publicznie matematykę i astronomię[] Wykłady prowadziła w swym domu, przed którym zbierały się tłumy entuzjastów i w miejskich salach wykładowych. Często jeździła powozem, zatrzymując się po drodze w instytucjach publicznych, rozmawiając z urzędnikami i dostojnikami. Była niezwykle szanowana wśród swoich zwolenników i uchodziła za autorytet moralny. Ceniono jej wiedzę, logikę i inne zalety intelektualne oraz cechy jej charakteru: umiar, dystynkcję w obejściu, prostotę ubioru, wstrzemięźliwość seksualną (do końca życia pozostała dziewicą), miłość do Aleksandrii, w której sprawy się angażowała.

Hypatia a chrześcijaństwo

Hypatia nie była praktykującą poganką. Nie chcąc dostarczać pretekstu chrześcijańskiej administracji miasta do ataku na siebie i swoich uczniów[4], respektowała prawodawstwo antypogańskie, nie uczęszczała do świątyń, nie uczestniczyła w protestach przeciwko burzeniu świątyń pogańskich, lub zamienianiu ich na chrześcijańskie kościoły. Nic nie wiadomo na temat jej postawy podczas burzenia Serapejonu w 391. Nie czyniła różnicy między swymi pogańskimi a chrześcijańskimi uczniami. Wyznawana wiara nie stanowiła dla niej żadnego problemu. Opiekowała się wszystkimi studentami, niezależnie od ich światopoglądu. Utrzymywała kontakty z urzędnikami cesarskimi i miejskimi, z których większość była chrześcijanami. Był nim również Orestes, cesarski prefekt. Dzięki temu cieszyła się powszechnym szacunkiem. Za czasów biskupa Teofila, odpowiedzialnego za zniszczenie Serapejonu, nie spotykały jej żadne szykany.

Śmierć

Sytuacja zmieniła się po objęciu biskupstwa w 412 r. przez bratanka Teofila, św. Cyryla z Aleksandrii , który szybko popadł w konflikt z cesarskim prefektem i namiestnikiem Egiptu – Orestesem, przyjacielem Hypatii. Cyryl i inni księża zaczęli atakować aleksandryjską filozof i matematyczkę, oskarżając ją z ambon aleksandryjskich kościołów o czary i uprawianie satanizmu. Jednak przyczyny religijno-polityczne były tylko jednym z powodów ataku Cyryla na Hypatię. Cyryl zazdrościł aleksandryjskiej matematyczce popularności wśród mieszkańców Aleksandrii. Według najnowszych badań profesor Marii Dzielskiej , żywił do niej głęboką, patologiczną nienawiść:

...zarzuty stawiane Cyrylowi dotyczą ponadto głębszego aspektu sprawy niż tylko udziału w zewnętrznych manifestacjach wrogości i kłamstwa. Dotykają sfery jego psychologii i moralności. Cyryl uczynił coś, co można by określić naruszeniem zasad chrześcijańskiego porządku moralnego, któremu miał służyć. Stało się tak dlatego, że nie umiał pogodzić się z przegraną. Chciał być liderem społeczności aleksandryjskiej, a tymczasem to miejsce w kręgach elity zajmowała Hypatia... Pobudzało to jego ambicje, prowadziło do frustracji i patologicznej zawiści. Cyryl stawał się niebezpieczny. Aż trzy źródła mówią nam o zawiści Cyryla jako przyczynie śmierci Hypatii. Chodzi tutaj o Sokratesa, Hezychiusza i Damascjusza. Najcięższe, bezpośrednie, imienne oskarżenia o kierowanie się prymitywną, mroczną zawiścią wobec Hypatii spadają na Cyryla ze strony Damascjusza...[5].

W wyniku tego[6] w 415 r. Hypatia - według niektórych osoba w starszym wieku[7] , według innych źródeł miała wówczas tylko 25 lat (Ch. Kingsley)[8], choć najczęściej w piśmiennictwie podawany jest wiek 45 lat - została zamordowana. Wywleczono ją z powozu przed kościołem Caseareum i zabito ostrakonami . Ponieważ przywódcą tego mordu był chrześcijanin, lektor Piotr, rzuciło to - jak podaje Sokrates [9] - cień na kościół aleksandryjski i na jego biskupa. Zwykle wyważony w swoich ocenach Sokrates jest pełen oburzenia na Cyryla[10]. Oskarża go również późniejszy neo-platoński filozof Damaskios (462-544), który był znany z nieprzyjaźni wobec chrześcijan. Sokrates pisze też, że Hypatia będąc w przyjaźni z Orestesem, w opinii ludzi ze sfer kościelnych przeszkadzała w pojednaniu między nim a biskupem miasta[7]. Orestes pozbawiony cennej sprzymierzeńczyni, w wyniku zabiegów Cyryla stracił swe stanowisko.

Jak twierdzi Maria Dzielska , trudno jest udowodnić bezpośrednie wydanie rozkazu nakazującego zamordować Hypatię w określonym miejscu czy w określony sposób przez biskupa Cyryla, ale jednoznacznie ponosi on odpowiedzialność za to morderstwo[11]. Profesor Tadeusz Zieliński ze śmiercią Hypatii wiąże udział mnichów nitryjskich, których nazywa "czarną gwardią" takich biskupów jak Teofil czy Cyryl. Obciąża ich odpowiedzialnością nie tylko za śmierć Hypatii, ale także za zburzenie Serapejonu [12]. O udziale mnichów nitryjskich w wydarzeniach w Aleksandrii wspomina również Maria Dzielska[13]. Bestialski mord dokonany na aleksandryjskiej uczonej był czymś niespotykanym nawet na ówczesne czasy. Oburzenie obecne również wśród wielu chrześcijan odbiło się głośnym echem w starożytnym świecie. Śledztwo w sprawie śmierci aleksandryjskiej matematyczki oparło się nawet o dwór cesarski, jednak dzięki potędze i wpływom Cyryla nikogo nie ukarano[14][15].

Legenda i historia

Okoliczności śmierci Hypatii znamy przede wszystkim z relacji chrześcijańskiego, mieszkającego w Konstantynopolu historyka Sokratesa Scholastyka , (ok. 380-450).

Późniejsi autorzy starożytni pozostawili sporo wzmianek o Hypatii, a hagiografia chrześcijańska niektóre elementy jej życia powiązała ze św. Katarzyną . Jan z Nikiu w swojej Kronice świata krytykuje aleksandryjską matematyczkę:

Kobieta filozof, poganka imieniem Hypatia, cały czas poświęcała się magii, astrolabiom i instrumentom muzycznym, swymi satanicznymi sztuczkami zwiodła wielu ludzi. Gubernator miasta świadczył jej niezwykłe honory, gdyż go zaczarowała. W wyniku tego przestał chodzić do kościoła, jak miał w zwyczaju[16].

Jan z Damaszku w swoim Żywocie Izydora opublikowanym w bizantyjskiej Księdze Suda tak opisuje przyczyny i okoliczności śmierci Hypatii:

Została rozdarta na kawałki przez Aleksandryjczyków, a jej zwłoki były znieważane i porozciągane po całym mieście. Stało się to z powodu zawiści do jej wybitnej mądrości, w szczególności z dziedziny astronomii.

Okres zainteresowania jej osobą zaczął się w okresie oświecenia, kiedy anglikański duchowny, John Toland (1670-1762) zinterpretował jej śmierć w duchu antykatolickim, czyniąc z niej symbol konfliktu rozumu i religii, wolności i fanatyzmu, nauki i ciemnoty. Podchwycił to Wolter . Odtąd legenda żyła już własnym życiem, obrastając w coraz to nowe, coraz mniej prawdopodobne znaczenia. Czyniono z Hypatii już to symbol swobody seksualnej, już to młodzieńczą i piękną ofiarę sadystycznych, ogarniętych nieczystymi żądzami mnichów. Jej śmierć miała zapoczątkować upadek intelektualny Aleksandrii, koniec nauki i filozofii. Próbowano również czynić z niej chrześcijankę, która porzuciła pogaństwo tuż przed swoją śmiercią[17].

Według Marii Dzielskiej i Pierre Chuvina, Hypatia stała się ofiarą konfliktu politycznego pomiędzy chrześcijanami, z których jedna strona była przedstawicielem władzy świeckiej, druga kościelnej, choć Dzielska dostrzega tu również istotne relacje interpersonalne[18].

Biskupi aleksandryjscy zatrudniali i utrzymywali ze swoich dochodów grupy zbrojnych parabolanów służących do siłowego rozstrzygania doraźnych gier politycznych i religijnych sporów, wzniecania zamieszek, samosądów i likwidacji niewygodnych osób[19], co zostało wykorzystane do zabicia Hypatii[20]. W kolejnych latach, aż do podboju muzułmańskiego, Aleksandria była nadal żywym ośrodkiem życia umysłowego, choć jego poziom ulegał ciągłemu obniżeniu[21][22].

Morderstwo Hypatii a stanowisko historyków

Profesor Maria Dzielska uważa, że morderstwo Hypatii miało głównie podłoże polityczne, choć równie ważnym czynnikiem była osobista zawiść i niechęć, jaką biskup Cyryl żywił do aleksandryjskiej matematyczki[23].Profesor Aleksander Krawczuk jest zdania, iż Hypatię zamordowano z dwóch przyczyn: jako polityczną zwolenniczkę Orestesa oraz niewygodną z punktu widzenia ówczesnej filozofii chrześcijańskiej pogańską, uczoną kobietę[24]. Podobne stanowisko prezentuje dr Andrzej Ćwiek, egiptolog z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Według niego mord na Hypatii wynika bezpośrednio z atmosfery panującej w tamtym czasie w Aleksandrii, nakazującej prześladować pogan i likwidować ich kulturę w imię chrześcijaństwa[25].

Pochodzący z Konstantynopola i żyjący w tym samym okresie co Cyryl i Hypatia Sokrates Scholastyk ( 380 -ok. 450 ) twierdził, że Hypatię zamordowali chrześcijanie, którym przewodził lektor Piotr, z uwagi na jej osobiste przymioty i działalność. Zaś znajomość z Orestesem była tylko pretekstem do zabicia niewygodnej osoby. W swoim dziele "Historia kościoła" tak pisze o Hypatii:

Żyła w Aleksandrii pewna niewiasta imieniem Hypatia, była ona córką filozofa Teona. Udało jej się osiągnąć tak wysoki stopień wykształcenia, że przewyższała współczesnych sobie filozofów, stała się kontynuatorką wznowionej przez Plotyna filozofii platońskiej i potrafiła wykładać na prośbę zainteresowanych wszelkie, jakie by nie były, doktryny filozoficzne. Dlatego też garnęli się do niej zewsząd, ci którzy chcieli się poświęcić nauce filozofii. Ze względu na zmuszającą do szacunku szczerość i swobodę wypowiedzi, którą zapewniło jej posiadane wykształcenie, umiała mądrze występować także i wobec przedstawicieli władzy; i nie potrzebowała się wstydzić, kiedy się pojawiła wśród mężów: wszyscy nie tylko szanowali ją dla nieprzeciętnej roztropności, ale nawet czuli się onieśmieleni. Otóż tym razem przeciwko niej uzbroiła się zawiść. Ponieważ bowiem dość często spotykała się z Orestesem, fakt ten skłonił ludzi ze sfer kościelnych do wysunięcia oszczerczego oskarżenia, że to właśnie ona stoi na zawadzie i sprzeciwia się nawiązaniu przyjaznych stosunków pomiędzy Orestesem a biskupem Cyrylem. Tak więc ludzie porywczego usposobienia, którym przewodził niejaki Piotr, lektor, umówiwszy się między sobą upatrzyli moment, kiedy owa niewiasta wracała skądś do domu, i wyrzuciwszy ją z lektyki zawlekli pod kościół zwany Cezarejon; tu zdarłszy z niej szaty zabili ją odłamkami skorup. Następnie rozszarpawszy ciało na sztuki poznosili poszczególne części na miejsce zwane Kinaron i spalili w ogniu[26].

Pamięć o Hypatii

W wierszu "Traktat moralny" napisanym w 1947 polski poeta Czesław Miłosz wspomina o Hypatii[27]:

Biedna Hypatia, z której zdarli
Suknie na placu Aleksandrii

Na cześć Hypatii została nazwana planetoida ( 238 Hypatia ), krater[28] i grupa rowów na Księżycu oraz rodzaj ciem z rodziny niedźwiedziówkowatych [29].

Hypatia w kulturze popularnej

Przypisy

  1. Encyklopedia PWN, Warszawa 2000; zob. także hasło "Hypatia z Aleksandrii" w wersji on-line
  2. Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s.12. Cytat: Ten, kto pragnie dowiedzieć się czegoś więcej ... musi sięgnąć oczywiście do poświęconych jej naukowych prac monograficznych. Większość opracowań tego typu pochodzi z drugiej połowy XIX wieku i pomimo że można w nich znaleźć i ciekawe analizy i interesujące argumenty, są to prace już przestarzałe... Na specjalną uwagę zasługują badania W.R. Knorra i A. Camerona , którzy dodają nowe, oryginalne spostrzeżenia, do dotychczasowych ustaleń, na temat komentarzy Hypatii (i jej ojca Teona) do Almagestu Ptolemeusza i prac innych matematyków aleksandryjskich. Wiele nowych poglądów i refleksji nad życiem i myślą Hypatii wprowadza Cameron (współautorka J. Long) również do swojej najnowszej książki poświęconej Synezjuszowi z Cyreny pt. "Barbarians and Politics at the Court of Arcadius".
  3. Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 175, 176. Cytat: Gdy ojciec pisał komentarze do Euklidesa i Ptolemeusza, Hypatia pracowała nad dziełami Apolloniusza z Perge, Diofantosa i również Ptolemeusza. Wiemy o tym dzięki wiadomościom przechowanym przez Hezychiusza z Miletu.
  4. Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s.179
  5. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 169
  6. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 159, , 168, 169, 178
  7. 7,0 7,1 Por. J. Chapman, St. Cyril of Alexandria w: Catholic Encyclopedia (1913 ( ang. ) - wraz z bibliografią.
  8. Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 130
  9. Por. Historia Kościoła, V,22; przekład polski: Historia Kościoła. S. J. Kazikowski (przekład), E. Wipszycka (wstęp), A. Ziółkowski (komentarz). Warszawa: IW "PAX", 1986, s. 612. . 
  10. Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 170. Cytat: Ostrożny w swych sądach i oskarżeniach Sokrates nie może jednak, w konkluzji swego opowiadania o tych tragicznych wydarzeniach, oprzeć się uczuciu oburzenia na Cyryla i jego Kościół i pisze: "Zbrodnia ta ściągnęła na Cyryla i na Kościół w Aleksandrii niemało hańbiących zarzutów.
  11. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 168, 169
  12. Chrześcijaństwo antyczne, Tadeusz Zieliński , Toruń 1999, s.303
  13. Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 154
  14. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 164, 165
  15. Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Ossolineum, Wrocław 1988, str.92
  16. Jan z Nikiu, Historia świata, 84.87-103
  17. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 174
  18. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s.169
  19. Władysław Dziewulski, Zwycięstwo chrześcijaństwa w świecie starożytnym, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969, s.164
  20. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 168
  21. Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Ossolineum, Wrocław 1988, str.90
  22. Adam Łukaszewicz, Egipt Greków i Rzymian, KiW, Warszawa 2006, s. 378
  23. Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, Universitas, Kraków 2010, wyd. III poprawione, s. 169
  24. Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Ossolineum, Wrocław 1988, str.91
  25. Religie starożytne Bliskiego Wschodu, praca zbiorowa pod red. Krzysztofa Pilarczyka, WAM, Kraków 2008, s.59
  26. Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Pax, Warszawa 1986, s. nn
  27. "Traktat moralny" w Serwisie Humanistycznym Hamlet
  28. Lunar Topographic Orthophotomap (LTO) Series - LTO-78B4 Hypatia . Lunar and Planetary Institute, 2010. [dostęp 2010-06-11].
  29. Hypatia - Butterflies and Moths of the World ( ang. ). The Natural History Museum, 2007. [dostęp 2010-06-11].

Bibliografia

  • Sokrates Scholastyk "Historia Kościoła", Pax, Warszawa 1986
  • Pierre Chuvin "Ostatni poganie", Czytelnik, Warszawa 2008
  • Maria Dzielska , Hypatia z Aleksandrii, wyd. II popr., Universitas, Kraków 2006
  • Khan Amore "Hypatia", Authorhouse, 2001
  • Charles Kingsley "Hypatia", New Foes with an Old Face. Kessinger Publishing, 1997
  • Maria Dzielska "Hypatia of Alexandria", (Revealing Antiquity, No. 8). Harvard University Press; Reprint edition, 1996
  • Margaret Alic "Hypatia's Heritage", Beacon Press, 1986
  • Aleksander Krawczuk "Ostatnia Olimpiada", Warszawa 1976

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Hypatia z Aleksandrii":

I wiek ...

1408 ...

Klaudiusz Ptolemeusz ...

Neoplatonizm ...

Almagest ...

Archetyp (psychologia) ...

Nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary ...

List do Hebrajczyków ...

Teodozjusz I Wielki ...

Ambroży z Mediolanu ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Hypatia z Aleksandrii":

008b. Grecja (plansza 18) ...

012 Macedonia Filipa II i Aleksandra Wielkiego (plansza 13) ...

012 Macedonia Filipa II i Aleksandra Wielkiego (plansza 14) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie