Karpatorusini – nazwa powstała jako zbiorcze określenie ruskiej ludności zamieszkującej północne zbocza Karpat ( Łemkowie ), oraz północne regiony Królestwa Węgier – Rusinów z okolic Preszowa ( Szarysz ) na wschodniej Słowacji, Rusinów z Zakarpacia , Rusinów Panońskich .

Przez Węgrów nazywani byli rutének i byli jedną z najbardziej dyskryminowanych mniejszości na terenie Węgier oraz najbardziej zapóźnioną pod względem rozwoju świadomości narodowej, rozwoju gospodarczego i struktury społecznej. W roku 1910 89% ludności utrzymywało się z pracy na roli, a 78% było analfabetami.

Pierwsze działania w kierunku rozwoju rusińskiego ruchu narodowego podjął w latach 1848 - 1849 Adolf Dobrianskyj . Rozpoczął on starania o utworzenie osobnej jednostki administracyjnej na terenach zamieszkanych przez Rusinów. Udało mu się wywalczyć utworzenie osobnego komitatu (Ruskiego Kraju – z połączenia 4 jednostek: Bereg , Máramaros , Ung i Ugocsa ), a on sam został żupanem tego dystryktu. Równocześnie kilkudziesięciu Rusinów zajęło stanowiska urzędnicze. Jednak już w 1850 okręg ten został zlikwidowany.

Po wojnie włosko-austriackiej 1866 roku i przegranej Austrii wzrosło znaczenie Węgier. To z kolei spowodowało ograniczenie autonomii rusińskiej, dlatego inteligencja rusińska skupiła się na obronie kultury i języka. W 1866 powstało Towarzystwo Świętego Bazylego , wspierające rusińską działalność kulturalną.

W 1868 w Austro-Węgrach uchwalono liberalną ustawę narodowościową, jednak nie polepszyło to sytuacji Rusinów. W 1869 zamknięto jedyne gimnazjum rusińskie w Użhorodzie. Na początku lat 70. XIX wieku nowy biskup greckokatolicki w Mukaczewie, István Pankovics, rozwinął akcję zwalczania moskalofilstwa. Wielu nauczycieli-Rusinów przeniesiono w inne rejony Węgier, w 1873 zabroniono kształcenia księży w Wiedniu.

W latach 80. XIX wieku rusiński ruch narodowy podzielił się na dwie grupy: małą, zrzeszającą zwolenników Słowiańszczyzny, oraz dużo większą – zwolenników kultury węgierskiej.

W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Twierdzą oni, że na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka około 1 200 000 społeczność o proweniencji karpatoruskiej^[1].

Współcześnie mieszkający na Ukrainie podkreślają swoją odrębność od Ukraińców m.in. poprzez demonstracyjne ignorowanie obowiązującego w tym kraju czasu wschodnioeuropejskiego i zegarki ustawiają według czasu środkoweuropejskiego, według którego liczono na Zakarpaciu czas przed wojną^[2].

Przypisy

Literatura

• Tadeusz Kopyś – "Stosunki narodowościowe na Rusi Zakarpackiej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku", w:"Węgry i dookoła Węgier",

Linki zewnętrzne

• Karpatorusini

Zobacz też

• Ruska Narodowa Republika Łemków
• Ruś Podkarpacka w latach 1918-1939
• Rada Narodowa Rusinów
• Ruski Krstur
• Światowa Rada Rusinów
• Rusini karpaccy