Karol Radek, właściwie Karol Sobelsohn (ur.
31 października
1885
we
Lwowie
, zm.
19 maja
1939
w Wierchnieuralsku) – działacz
Kominternu
, polskiego, niemieckiego i rosyjskiego ruchu robotniczego, polityk i publicysta
bolszewicki
pochodzenia
żydowskiego
.
Ukończył studia historyczne na
Uniwersytecie Jagiellońskim
. W latach 1903–1904 był członkiem
PPSD
. Przybrał wówczas pseudonim "Radek" – nazwisko bohatera powieści
Stefana Żeromskiego
"Syzyfowe prace". W 1904 przeszedł do
SDKPiL
, gdzie był bliskim współpracownikiem
Róży Luksemburg
; działał także w socjaldemokracjach niemieckiej i rosyjskiej oraz publikował w prasie lewicowej. W latach 1905–1906 był członkiem Centralnej Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych w
Warszawie
. Uczestniczył w wydarzeniach
rewolucji 1905
w Warszawie. Podczas
I wojny światowej
prowadził działalność
pacyfistyczną
w
Szwajcarii
i
Szwecji
. Nawiązał wówczas współpracę z przebywającym na emigracji
Leninem
; był jednym z pośredników między kierownictwem partii bolszewickiej a niemieckim Sztabem Generalnym. Po
rewolucji październikowej
przybył do
Rosji
, gdzie był jednym z organizatorów sowieckiej dyplomacji. W 1917 jako "lewicowy komunista" przeciwnik
pokoju brzeskiego
. W 1918 i 1919 w Niemczech pomagał organizować
Komunistyczną Partię Niemiec
oraz planował rewolucję komunistyczną w Niemczech. Był zwolennikiem utworzenia wspólnej platformy komunistów oraz nacjonalistów niemieckich przeciwko francuskim wojskom okupacyjnym w Nadrenii.
W 1920 Radek powrócił do Rosji, pracując w
Kominternie
oraz jako dziennikarz w prasie radzieckiej, reprezentując półoficjalne stanowisko bolszewickie w sprawach międzynarodowych. Od 1923 zwolennik
Lwa Trockiego
, po umocnieniu się władzy
Józefa Stalina
został w 1927 wykluczony z partii jako trockista. W latach 1927–1929 poza partią, zesłany. W 1929 ogłosił zerwanie z trockizmem, samokrytykę, powrócił do łask. Doradca Stalina ds. polityki międzynarodowej. Jako utalentowany, ale cyniczny dziennikarz gromił swoich dawnych towarzyszy i innych wrogów Stalina, żądając dla nich kary śmierci. Jako autor
panegiryku
"Architekt społeczeństwa socjalistycznego" był jednym z pierwszych głosicieli
kultu jednostki
Stalina. We wrześniu 1936 ponownie aresztowany, osądzony w tzw. procesie siedemnastu ("paralelnego centrum trockistowskiego"). Wypełniał wszelkie polecenia śledczych i "w nagrodę" został skazany tylko na 10 lat łagru, gdzie w 1939 został zabity przez więźniów kryminalnych (tzw. "urków").
