Karol May
Karol May
Imiona i nazwisko	Karl Friedrich May
Data i miejsce urodzenia	25 lutego 1842 Ernstthal , Królestwo Saksonii
Data i miejsce śmierci	30 marca 1912 Radebeul , Cesarstwo Niemieckie   Cesarstwo Niemieckie
Narodowość	niemiecka
Język	niemiecki
Gatunki	western, powieść przygodowa
Ważne dzieła	Winnetou
Strona internetowa

Karl Friedrich May, Karol May (ur. 25 lutego 1842 w Ernstthal , zm. 30 marca 1912 w Radebeul pod Dreznem ) – powieściopisarz niemiecki , znany głównie z powieści przygodowych o " Dzikim Zachodzie ". Jeden z najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy w historii literatury niemieckiej.

Życie

Karol May pochodził z ubogiej rodziny tkackiej . Do piątego roku życia był niewidomy , odzyskał wzrok dzięki operacji. Początkowo pracował jako nauczyciel , jednak ze względu na popełnione wykroczenia został zwolniony z pracy. Po tym fakcie zszedł na złą drogę (hochsztaplerstwo). Popadał w konflikty z prawem, na skutek których kilka razy trafił do więzienia (głównie za drobne kradzieże ). Właśnie w więzieniu odkrył swój talent pisarski. Po wyjściu na wolność ( 1874 ) podejmuje pierwsze poważniejsze próby literackie. W roku 1875 przybywa do Drezna i pracuje tam jako redaktor . W roku 1877 zostaje etatowym pisarzem. Na początku swojej drogi literackiej pisarz tworzył tzw. "powieści brukowe", ukrywając się pod pseudonimami , np. Capitain Ramon Diaz de la Escosura. Najbardziej znaną powieścią z tego wczesnego okresu twórczości jest "Leśna Różyczka". Pracując jeszcze w redakcji poznaje Emmę Pollmer, z którą bierze ślub w 1880 r. Pisarz mieszka najpierw w Hohenstein-Ernstthal, aż w roku 1883 r. przeprowadza się ponownie do Drezna. Przełom w jego karierze literackiej następuje w 1882 r. – wtedy to zaczyna opisywać przygody swoich bohaterów w egzotycznych krainach: na Dzikim Zachodzie i Bliskim Wschodzie . Sławę przynosi mu szczególnie seria powieści dziejących się na Dzikim Zachodzie, których najbardziej znanymi bohaterami byli Winnetou , szlachetny wódz Apaczów , i jego biały przyjaciel Old Shatterhand – alter ego pisarza. Ich sukces polega na tym, że fikcyjne wydarzenia zostały bardzo sugestywnie osadzone w geograficznych, obyczajowych i kulturowych realiach. Z postacią Old Shatterhanda pisarz niemal całkowicie się utożsamia – jako bohater swoich powieści pozuje do zdjęć, odpowiada na listy, na drzwiach swojego domu w Radebeul umieszcza wizytówkę "Karol May zwany Old Shatterhandem". Było to zapewne przejawem tęsknot, które przeżywał w celi więziennej, jak również odskocznią od ponurych lat dzieciństwa. Tak czy inaczej Karol May zyskuje sławę i popularność w Europie.

Na przełomie XX wieku , pisarz staje się ofiarą licznych procesów i dociekań prasowych. Odkrycie kryminalnych czynów w młodości jest powodem ataków krytyków literackich. Karol May musi walczyć przed sądami o swoje dobre imię, prawa autorskie i uznanie jego twórczości. Dużym wstrząsem jest również rozwód w 1903 r. z pierwszą żoną – Emmą. May nie pozostaje jednak długo sam - jeszcze w tym samym roku poślubia drugą żonę: Klarę Plöhn. Przeżyte zdarzenia i osobiste kłopoty, odbijają się na jego zdrowiu. 30 marca 1912 roku pisarz umiera nagle w swojej willi w Radebeul, zaledwie pięć dni po obchodach swoich 70-tych urodzin.

Większą część majątku pozostawił fundacji pod jego imieniem, która w 1928 r. otworzyła muzeum w Radebeul. W początkowej fazie pieczę nad fundacją sprawowała druga żona Maya – Klara.

Co ciekawe, May po raz pierwszy odwiedził USA dopiero w 1908 roku, już po napisaniu swoich dzieł dziejących się na Dzikim Zachodzie. Nieznajomość realiów miejsc akcji kompensował dobrym przygotowaniem teoretycznym, wielką fantazją i kreatywnością.

Ciekawostką jest również to, że May był ulubionym pisarzem przywódcy III Rzeszy – Adolfa Hitlera . Z tego też powodu książki pisarza nie były wydawane tuż po wojnie w Polsce , w Skandynawii i w Niemczech .

Chociaż utwory Karola Maya były wielokrotnie krytykowane jako mało ambitna literatura, to kolejne pokolenia czytelników wciąż, głównie ze względu na wartką akcję , egzotykę i humor, z zafascynowaniem poznają fantastyczne przygody bohaterów tych książek. Również humanitarne tendencje (dużą rolę odgrywa chrześcijański duch powieści) i poparcie uciskanych narodów (przede wszystkim Indian ) gwarantują uniwersalność i zainteresowanie twórczością pisarza.

Książki Maya były tłumaczone na co najmniej 33 języki i wydane w łącznej ilości ponad 200 mln egzemplarzy. Same niemieckie wydania osiągnęły nakład 80 milionów. Karol May należy dzięki temu do grona najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy niemieckich do czasów obecnych.

Twórczość

Głównymi bohaterami powieści, których akcja toczy się na Dzikim Zachodzie, są Old Shatterhand oraz Apacz Winnetou .

Do najbardziej znanych utworów tego cyklu należą:

• Winnetou (Winnetou, der Rote Gentleman 1893, w Polsce 1910)
• Old Surehand (Old Surehand 1894–1896, w Polsce 1910)
• Skarb w Srebrnym Jeziorze (Der Schatz im Silbersee 1894, w Polsce 1925)
• Szatan i Judasz (Satan und Ischariot)
• Boże Narodzenie (Weihnacht!)
• Czarny Mustang (Der schwarze Mustang)
• Upiór z Llano Estacado (Der Geist des Llano estakata)
• Syn Łowcy Niedźwiedzi - znany również pod tytułem: Old Shatterhand (Der Sohn des Bärenjägers)

Główni bohaterowie utworów o akcji toczącej się na Bliskim Wschodzie to Kara ben Nemzi oraz jego służący i przyjaciel Halef. Najbardziej popularne powieści z tej serii tworzą tzw. "Cykl arabski", będący ciągiem jednych przygód. Oto tytuły wchodzące w skład tego cyklu:

• Przez pustynię
• Przez dziki Kurdystan
• Z Bagdadu do Stambułu
• W wąwozach Bałkanów
• Przez krainę Skipetarów
• Szut

Inne cykle wschodnie to: "W kraju Mahdiego" (t. I-III) oraz "W kraju Srebrnego Lwa" (t. I-IV), na który składają się następujące tytuły (trzy pierwsze części polskiego wydania odpowiadają dwóm pierwszym tomom cyklu w oryginale):

• Lew krwawej zemsty
• W lochach Babilonu
• Twierdza w górach
• W kraju Srebrnego Lwa
• Skamieniała modlitwa

a także tworzące jedną całość:

• Most Śmierci
• W podziemiach Mekki (kontynuacja Most Śmierci, napisana przez Franza Kandolfa)

Inne utwory podróżniczo-przygodowe Karola Maya, to powieści rozgrywające się w Ameryce Południowej:

• Nad Rio de La Plata
• W Kordylierach
• Testament Inków

na Dalekim Wschodzie (Chiny):

• Błękitno-purpurowy Matuzalem

w Afryce:

• Karawana niewolników

Cykl Ród Rodrigandów (przeróbka wydawnictwa Karl May Verlag, oparta na słynnym zeszytowym brukowcu Maya pt. Leśna Różyczka). Serię wznowiono po raz pierwszy w Polsce powojennej (wersja skrócona) w latach 1988 - 1991 ( KAW Szczecin , seria: "Biblioteka Podróży, Przygody i Sensacji"). Oto tytuły:

• Tajemnica Miksteków; Rozbójnicy z Maladety (tom 1)
• Cyganie i przemytnicy; La Pendola (tom 2)
• Ku Mapimi; Pantera Południa (tom 3)
• W Hararze; Rapier i tomahawk (tom 4)
• Czarny Gerard; Benito Juarez (tom 5)
• Traper Sępi Dziób; Jego Królewska Mość (tom 6)
• Maskarada w Moguncji; Grobowiec Rodrigandów (tom 7)
• Klasztor della Barbara; Walka o Meksyk (tom 8)
• Zmierzch cesarza (tom 9)

Począwszy od 1910 r., aż do II wojny światowej Karol May był w Polsce bardzo popularny; postacie z jego powieści były powszechnie znanymi "idolami" młodzieży. W czasach Polski Ludowej ukazywały się tylko "Winnetou", "Old Surehand", "Skarb w Srebrnym Jeziorze" oraz "W Kordylierach". Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydano w Polsce większość jego utworów – niestety, nowe tytuły tłumaczone były z niemieckich przeróbek Karl May Verlag, a przedwojenne wznowienia – skrócone. Wydawnictwami były przeważnie małe, prywatne spółki, przez co książki zawierały bardzo dużą liczbę błędów^[]. Takie wydania bardzo wypaczyły obraz pisarza w Polsce, dlatego polscy fani Maya wciąż czekają na porządną edycję jego książek, opartą na autentycznych, pierwotnych tekstach.

Na motywach powieści Karola Maya stworzono (głównie w latach sześćdziesiątych) cykl filmów o przygodach Winnetou. Główne role grali w nich Pierre Brice jako Winnetou, Lex Barker jako Old Shatterhand oraz Stewart Granger jako Old Surehand.

Bibliografia

• Norbert Honsza, Wojciech Kunicki Karol May – anatomia sukcesu

Linki zewnętrzne

• http://www.kirjasto.sci.fi/karlmay.htm
• Stowarzyszenie Karla Maya (po niemiecku), także jego książki
• Karl May linki