Kaplica pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana, zwana Zebrzydowskiego –
rzymskokatolicka
świątynia o charakterze
zabytkowym
, należąca do parafii archikatedralnej św. Stanisława BM i św. Wacława w
Krakowie
[1]. Jest jedną z
kaplic
publicznych
bazyliki archikatedralnej św. Stanisława BM i św. Wacława
w Krakowie na
Wawelu
. Znajduje się przy północnym ramieniu
ambitu
, pomiędzy
kaplicą Skotnickich
(od zachodu), a
zakrystią
(od wschodu). Stanowi
mauzoleum
bpa
Andrzeja Zebrzydowskiego
.
Historia
Obiekt wybudowali w latach
1562
–
1563
egzekutorzy testamentu bpa Andrzeja Zebrzydowskiego na miejscu kaplicy z
1335
r.
Manierystyczne
mauzoleum zmarłego zaprojektował
Jana Michałowicza z Urzędowa
. Wznoszącą się na rzucie kwadratu bryłę budowli tworzyła kondygnacja dolna oraz
kopuła
z
latarnią
. Jan Michałowicz wykonał również nagrobek biskupa. W
1675
r. dodano
epitafium
Zebrzydowskich
, m.in.
Mikołaja Zebrzydowskiego
. Kaplicę przebudowano w
XVIII
w., usuwając wówczas kopułę z latarnią, ołtarz, odrzwia i obramowanie okna. Kolejnej restauracji dokonano w latach
1900
–
1901
według projektu
Sławomira Odrzywolskiego
. Wtedy to wykorzystano fragmenty oryginalnej dekoracji, znalezionej w
XIX
w. i zrekonstruowano arkadę wejściową oraz wejściową, obramienie okna, a także fryz. W
1904
r. powstał nowy ołtarz, wykonany przez Piotra Bazzantiego z
Florencji
. Gen.
Cezaremu Hallerowi
poświęcono natomiast tablicę pamiątkową, dłuta
Konstantego Laszczki
, którą umieszczono w kaplicy
1919
r.
Architektura
Obiekt założony został na rzucie kwadratu. Do kaplicy wiedzie
barokowy
portal
z
marmuru dębnickiego
. Półkolistą, oprofilowaną
arkadę
flankują
pilastry
, ustawione na
cokołach
.
Trzony
kolumn oraz przyłucza arkady
inkrustowane
są różowym
marmurem
paczółtowickim, natomiast na wolutowych
kapitelach
znajduje się ornament, przypominający liście
akantu
. Na pilastrach wspiera się przełamane
belkowanie
z przerywanym segmentowym
przyczółkiem
, zakończonym wolutami. Ponad wyżej opisaną kompozycją widnieje owalne okno z obramieniem, wykonanym z piaskowca. We wnętrzu, przy ścianie wschodniej usytuowany jest w oprofilowanej niszy
neorenesansowy
ołtarz
, z umiejscowionym weń posągiem Serca Pana Jezusa. Przy ścianie zachodniej umieszczony jest natomiast nagrobek bpa Zebrzydowskiego, wykonany z
piaskowca
. Na wysokim, przerywanym i profilowanym
cokole
, pokrytym
boniowaniem
, usytuowano dwa pilastry
toskańskie
. Pomiędzy nimi znajduje się płyta inskrypcyjna z czerwonego
marmuru
i ze złoconymi literami. Wyżej umieszczono przełamane
belkowanie
z wspierającymi się nań kolumnami
kompozytowymi
, flankującymi wykutą z czerwonego marmuru postać zmarłego, ukazaną w pozie sansowinowskiej. Rzeźba ta spoczywa w zamkniętej półkoliście
niszy
. Nad nią dwa aniołki unoszą herb
Radwan
. Całość wieńczy
tempietto
, ujęte po bokach
wolutami
. Dekoracja rzeźbiarska opiera się na elementach
arabeski
,
groteski
,
maszkaronów
, główek anielskich, lwich pysków, kiści owoców, liści
akantu
,
rollwerków
,
wolich oczach
, astragali, rautów, kaboszonów, konsoli, oraz wici roślinnej, oplatającej kolumny. W ścianie północnej oprofilowane okno arkadowe z piaskowca. Z piaskowca jest również
fryz
, obiegający dookoła ściany kaplicy.
Przypisy
Bibliografia
- Czyżewski, Krzysztof J., Królewska Katedra na Wawelu. Przewodnik. Wydanie poprawione. Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej. Kraków 2002.
- Kuczman, Kazimierz. Wzgórze wawelskie. Przewodnik. Wydanie drugie. Kraków 1988.
- Rożek, Michał. Krakowska katedra na Wawelu. Przewodnik dla zwiedzających. Wydanie trzecie. Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej. Kraków 1989.
- Rożek, M., Złoty wiek. Szkice o sztuce renesansowej. Wydanie pierwsze. Krajowa Agencja Wydawnicza. Kraków 1991.
