Krzyżówka (Anas platyrhynchos) — gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny
kaczkowatych
. Zasiedla ona większość półkuli północnej, ale została introdukowana do południowo-wschodniej
Australii
oraz na
Nową Zelandię
. Nie jest zagrożona, wyróżnia się 7 podgatunków. Gatunek łowny w okresie od 15 sierpnia do 21 grudnia. Od krzyżówki pochodzą
kaczki domowe
.
Charakterystyka
Występuje bardzo wyraźny
dymorfizm płciowy
. W locie ujawniają się granatowe, biało obrzeżone na górze i krawędzi skrzydła lusterka. Poza tym obie płcie mają pomarańczowe nogi. Wspólną cechą są też białe z szaro-czarnym środkiem sterówki. W szacie spoczynkowej samiec wyróżnia się jedynie żółtym dziobem i nieco rudą piersią.
Samiec w szacie godowej ma zielono opalizującą głowę, odgraniczoną od reszty ciała białą obrożą. Przez cały rok ma żółty
dziób
z czarnym końcem oraz rudą pierś, co jest ważne przy odróżnianiu go od samicy, gdy krzyżówki są w szacie spoczynkowej. Pierś jest cała brązowa, opalizująca, grzbiet również, ale matowy. Złożone skrzydła brązowe, gdzieniegdzie nieco szare. Pokrywy nad i podogonowe czarne, przy czym na tych pierwszych para zakręconych piór. Na początku są normalne, dalej zwężają się i zawijają. Niektóre są całkowicie zawinięte, inne tylko zagięte. Białe sterówki z szarym środkiem, pomarańczowe nogi.
Samica ma mniej kontrastowe ubarwienie. Pomarańczowy dziób z czarnym wierzchem, u poszczególnych osobników różnej wielkości. Biało-kremowo-beżowa głowa, charakterystyczna, ciemna przepaska przez oko. Ogólnie pióra przypominają nałożone na siebie łuski, pomarańczowo-brązowe. Na spodzie ciała „łuski” są drobniejsze, w okolicach tyłu również. Białe sterówki. Pisklęta żółtokremowe z czarnym wierzchem ciała i przepaską przez oko.
Najstarszy, potwierdzony wiek krzyżówki wynosi 29 lat.
- Wymiary
- długość ciała: 60-65 cm
- rozpiętość skrzydeł: 80-100 cm
- masa ciała: 0,7-1,5 kg
Mieszańce
W wyniku gwałcenia kaczek przez kaczory często powstają międzygatunkowe mieszańce, nawet spoza rodzaju Anas. Nierzadko zdarza się tak też z
kaczkami domowymi
. Wtedy powstałe hybrydy mają część upierzenia białą, nie jest określone gdzie. Za wyjątkiem rodzaju Anas krzyżować się może z gatunkami z rodzajów Aix, Alopochen, Anser, Branta, Tadorna, Cairina, Aythya oraz Somateria[3].
Systematyka
Opisana w roku 1758 przez
Karola Linneusza
. Pierwotnie, w dziele Systema Naturae, samiec i samica zostały opisane jako dwa odrębne gatunki. Samiec otrzymał nazwę naukową Anas boschas (kaczka hodowana), a samica Anas platyrhynchos. Kilkadziesiąt lat później zauważono ten błąd, a gatunek otrzymał nazwę samicy, ponieważ została opisana kilka stron wcześniej.
Nazwa naukowa oznacza dokładnie „kaczka płaskonosa”, chociaż w Polsce płaskonos to inny gatunek. Rosjanie nazywają krzyżówkę „Kriakwa”, co w języku polskim oznacza jeszcze inny gatunek (
krakwa
).
Występowanie
Przeloty w II – IV i VIII – XII. Zasiedla większość półkuli północnej, wyłączając zimniejsze obszary Ameryki Północnej oraz południową część Azji Wschodniej. Jest to ptak wędrowny, ale coraz więcej osobników w miastach prowadzi osiadły tryb życia. W
Europie
Środkowej i Południowej spotykana cały rok, w
Azji
i północnej Europie jedynie wyprowadza lęgi. Na małym, południowym obszarze Grenlandii przebywa cały rok, dalej na północ jedynie gniazduje.
Jest najprawdopodobniej najliczniejszym gatunkiem kaczki. Z badań wynika, że w 1991 roku w Ameryce Północnej zimowało około 18 milionów osobników. Rozprzestrzeniła się, np. w latach 70. ubiegłego wieku w Warszawie gniazdowało tylko kilka par.
Zasiedla wszelkiego rodzaju środowiska wodne, najczęściej na stawach i jeziorach. Unika rzek o bystrym nurcie oraz zbiorników wodnych ubogich w składniki odżywcze. Często spotykana także w miastach, gdzie jest bardzo ufna.
Zachowania
Należy do kaczek właściwych – nie nurkuje. W poszukiwaniu pożywienia zanurza tylko przednią część ciała. Często przebywa w grupach z innymi ptakami wodnymi. Bardzo dobrze lata, w locie poziomym może osiągać nawet 90km/h. Mieszańce międzygatunkowe są płodne, mogą więc tworzyć dalsze hybrydy. Niekiedy bardzo ufna, daje się karmić z ręki. Ma charakterystyczny krok ze stopami skierowanymi do wewnątrz. Jest ptakiem wędrownym, poza okresem lęgowym tworzy duże stada.
Pierzy się od lipca do września, młode dłużej, w okresie czerwiec-październik. Kaczory robią to w gęsto porośniętych, spokojnych zatokach jezior, grupowo. Tracą wtedy lotność.
Głos
Samiec i samica mają inne głosy. Kaczor odzywa się miękkim, nosowym, nieco chrapliwym „kłek-kłek-kłek”, podczas toków wdaje dźwięczne gwizdy. Kaczka kwacze tak jak kaczka domowa, dość głośno.
Pożywienie
Ogólnie jest wszystkożerna, ale w większości są to rośliny; w większości jest to roślinność wodna. Na lądzie pożywia się np. bukwią. Żeruje na powierzchni wody; charakterystycznie, z tylną częścią ciała wystającą ponad taflę. Ponadto zjada pokarm zwierzęcy, np. larwy komarów, chrząszcze, skorupiaki i inne zwierzęta związane ze środowiskiem wodnym Niektóre ptaki próbują także zjadać śmieci, np. pływające po stawie kawałki folii.
Tak duża zmienność masy ciała ma związek z otłuszczaniem się jesienią i gromadzenia rezerw tłuszczu m. in. w wątrobie, która znacznie się wtedy powiększa.
Lęgi
Jaja krzyżówki w gnieździe
Wyprowadza lęgi w okresie od kwietnia do lipca. Wyprowadza tylko jeden lęg. Toki mogą trwać aż do lutego. Kaczory mogą gwałcić samice spoza swojej pary. Gniazdo buduje w trawie, ale często szuka miejsc do budowy na drzewie – jest tam bezpieczniej.
Toki mają miejsce na wodzie. Na początku samice jedynie obserwują popisujące się kaczory. Z głośnym gwizdem, bez wybierania konkretnej kaczki, podnoszą głowę, wyginają kuper i mają widoczne z boku zaokrąglone sterówki. Gdy kaczka wybierze już partnera, płynie za nim, ale ogląda się jeszcze na inne kaczory. Kiedy samiec przyjmie, że ta kaczka go wybrała, wygina skrzydła aby pokazać niebieskie lusterka. Jednak już po wykluciu kaczor zostawia kaczkę i sama wychowuje ona pisklęta.
Gniazdo ma formę dużej, płytkiej miseczki. Głównym budulcem jest trawa, wyściółkę stanowią delikatne piórka. Składa 8-12 jaj, sporadycznie 4 lub więcej niż 14. Zazwyczaj pochodzą wtedy od dwóch samic. Mają barwę jasnokremową i długość około 6cm. Inkubacja trwa 27 lub 28 dni. Pisklęta tuż po wykluciu podążają za kaczką; uzyskują lotność w wieku 50-60 dni. Mogą się rozmnażać już po roku.
Podgatunki
- A. platyrhynchos platyrhynchos -
Eurazja
oraz północna część
Ameryki Północnej
.
- A. platyrhynchos oustaleti -
Mariany
. W rzeczywistości jest naturalną krzyżówką A. platyrhynchos i A. superciliosa lub innego wymarłego gatunku z rodzaju Anas.
- A. platyrhynchos conboschas -
Grenlandia
. Obie płci podobne do samicy A. p. platyrhynchos, lecz ciemniejsze.
- krzyżówka meksykańska A. platyrhynchos diazi - południowo-zachodnie stany
USA
i
Meksyk
. Ubarwiona jak A. p. platyrhynchos, lecz jaśniejsza.
Pomimo tak szerokiego obszaru występowania dziwić może jej niewielkie zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe. Wynika ono jednak z wędrownego trybu życia, które warunkuje mieszanie się populacji. Pary tworzą się już na zimowiskach, a nie po powrocie na tereny lęgowe rozsiane na wielu kontynentach. Dochodzi w ten sposób do takich sytuacji, gdy kaczor z Syberii tworzy stadło z kaczką z Wielkiej Brytanii lub kaczka z Czech łączy się i odlatuje za samcem z Finlandii.
Bibliografia
- D. Chandler, D. Couzens, E. Dunn, J. Elphic, R. Hume i inni: Fakty o zwierzętach świata: Ptaki. MULTICO, 2008. .
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. .
- Helga Hofmann: Ptaki w ogrodzie. Ożarów Mazowiecki: Olesiejuk, 2009. .
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy. Przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007. .
- Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki w twoim ogrodzie: przegląd gatunków, dobór roślin, karmniki, pojniki, skrzynki lęgowe, kąpieliska: praktyczny przewodnik. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2008. .
- Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. T. 1. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 2005. .
- John Gooders: Ptaki Polski i Europy: Wydanie pierwsze. Warszawa: 2003. .
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zobacz też
