Języki afroazjatyckie
Języki afroazjatyckieMapa ukazująca rozpowszechnienie geograficzne języków afroazjatyckich Języki afroazjatyckie (dawniej zwane rodziną semito-chamicką lub chamito-semicką) – wielka rodzina języków, zajmująca olbrzymie obszary od
afrykańskich
wybrzeży
Atlantyku
z językami
hausa
,
arabskim
i
berberyjskimi
na zachodzie aż po
Róg Afryki
(
języki kuszyckie
) i
Bliski Wschód
z językami
hebrajskim
i
arabskim
na wschodzie. Rodzina języków afroazjatyckich dzieli się na sześć
podrodzin językowych
: Języki omockie są jednak przez niektórych językoznawców
klasyfikowane
jako
podrodzina
języków kuszyckich. Niektórzy specjaliści wyłączają z rodziny kuszyckiej
język bedża
, czyniąc go
izolowanym
językiem w obrębie rodziny afroazjatyckiej. Pochodzenie języków afroazjatyckichWszystkie języki z tej rodziny posiadają szereg cech wspólnych (między innymi budowę rdzeniowo-spółgłoskową – zob. niżej), wskazujących na ich pochodzenie od jednego wspólnego
prajęzyka
(zob. język protoafroazjatycki). Postulowaną praojczyzną języków afroazjatyckich są tereny
Etiopii
, na których występuje ich największe zróżnicowanie. Inne teorie mówią o pochodzeniu języków afroazjatyckich z terenów
Bliskiego Wschodu
czy nawet południowych wybrzeży
Morza Kaspijskiego
. Jeszcze inne teorie umiejscawiają kolebkę języków afroazjatyckich na obszarach południowo-wschodniej
Sahary
. Językoznawcy są jednak zgodni, że ekspansja języków afroazjatyckich w
Afryce
przebiegała w kierunku zachodnim, najpewniej w późnym
paleolicie
lub wczesnym
mezolicie
. MorfologiaW językach afroazjatyckich nośnikiem ogólnego znaczenia w wyrazie jest
rdzeń
spółgłoskowy, składający się najczęściej z trzech
spółgłosek
, które są uściślane następnie przez wstawiane
samogłoski
czy dołączane
prefiksy
bądź
sufiksy
(zob.
alternacja
). Samogłoski uściślają także formę
gramatyczną
wyrazu. Ta specyficzna budowa tych języków stała się przyczyną rozwinięcia przez posługujące się nimi ludy
pism spółgłoskowych
, takich jak
pismo arabskie
czy
hieroglify egipskie
. Inną wspólną cechą języków afroazjatyckich jest występowanie dwóch
rodzajów gramatycznych
(męskiego i żeńskiego) oraz tworzenie form rodzaju żeńskiego za pomocną
przyrostka
-t, np.
arab.
بن = bin (ibn) "syn" → بنت = bint "córka".
Języki czadyjskie
wyróżnia spośród rodziny afroazjatyckiej ich
tonalność
. Kontakty językoweJęzyki afroazjatyckie wykazują – obok przedstawionych wyżej cech dla siebie charakterystycznych – szereg cech wspólnych z sąsiednimi rodzinami językowymi, co zdaniem językoznawców wskazuje na kontakty językowe w zamierzchłej starożytności. Przykładowo rekonstrukcja języka
prasemickiego
(
prajęzyka
jęz.
semickich
) wykazała stare zapożyczenia
leksykalne
z
języka sumeryjskiego
. Niektóre
rdzenie wyrazowe
języki afroazjatyckie dzielą też z
indoeuropejskimi
. Jakkolwiek w pierwszym przypadku mówi się o wpływie języka sumeryjskiego – języka rozwiniętej cywilizacji
Sumeru
– na język mniej zaawansowanych wczesnych ludów afroazjatyckich, w drugim przypadku trudno określić kierunek zapożyczeń[1]. Niektóre języki z grupy
kuszyckiej
posiadają też pewne cechy typologiczne języków
khoisan
(m.in. występowanie
głosek mlaszczących
), zaś
język egipski
wykazuje wpływ
substratu
nilo-saharyjskiego
. Z drugiej strony część
języków berberyjskich
wywarła znaczny wpływ na nilo-saharyjską rodzinę
songhaj
. Niektórzy językoznawcy wskazują też na nieliczne
leksykalne
zbieżności między
językami berberyjskimi
, a językami z rodziny
języków indoeuropejskich
, używanymi na
kontynencie europejskim
w późnej
starożytności
[2]. W
średniowieczu
ważną rolę odgrywał
semicki
język arabski
jako główny język cywilizacji
islamu
, wywierając wpływ na inne języki
muzułmanów
– zwłaszcza
turecki
i
perski
– a także na
język hiszpański
. Klasyfikacja genetyczna języków afroazjatyckichW poniższej uproszczonej klasyfikacji wymieniono tylko ważniejsze języki afroazjatyckie. - języki afroazjatyckie
-
języki semickie
- (ze względu na obszerność tej grupy przedstawiono ją w oddzielnym artykule)
-
język egipski
† z
koptyjskim
†*
-
języki kuszyckie
-
afar (danakil)
- ageu
-
bedża
-
darasa (gedeo)
-
hadija
-
iraku
-
kembata
-
oromo (galla)
-
sidamo
-
somali
-
języki berberyjskie
(berberskie)
- język libijski starożytny †
-
język Guanczów
†
- współczesne języki berberskie:
tuareski
,
tamazight
, beraber, rifi, shilha,
kabylski
, siwi, nefusi, zanaga, zanata i in.
-
języki czadyjskie
-
hausa
- bade
- kamwe
- bura-pabir
- musgu
-
języki omockie
- kafa
- gamo
- welamo
Zobacz teżPrzypisy- ↑ Przykładem niezdecydowania wśród językoznawców jest tu kontrowersyjna
etymologia
indoeuropejskiej
nazwy byka *tauro- (por.
łac.
taurus,
średnio-irl.
tarb,
pol.
tur
,
staroprus.
tauris), zbieżnej z
prasemicką
*ṯawr- (por.
hebr.
šōr,
akad.
šūru,
aram.
tōr). I tak na przykład projekt Evolution of Human Languages uznaje wyraz za afroazjatycki (od protoafroazjat. ča/iw(a)r- = byk, hipopotam, słoń), zaś Wolfgang Pfeifer uznaje go ostrożnie za indoeuropejski (od
praindoeur.
*steu- = duży, masywny, gruby) z zastrzeżeniem, że jest to hipoteza i wyraz może być pochodzenia
semickiego
.
- ↑ Typowym przykładem jest tu
etymologia
wyrazu kot, który miałby pojawić się w
Europie
po raz pierwszy w późnej
łacinie
(jako cattus, catta) i prawdopodobnie języku praceltyckim (jako *qatos – por.
wal.
cath,
bret.
kazh,
irl.
cat) pod wpływem
berb.
formy kadiska (a to z
nub.
kadis).
Źródła-
Ehret, Christopher
, Reconstructing Proto-Afro-Asiatic (Proto-Afrasian): vowels, tone, consonants, and vocabulary, University of California Press, Berkeley 1995
- Evolution of Human Languages, Santa Fe Institute, url:
http://ehl.santafe.edu/main.html
(różne hasła w bazie danych)
- Gołąb Z., Heinz A., Polański K., Słownik terminologii językoznawczej, PWN, Warszawa 1976
- Interview with Karl-G. Prasse [w:]
Emazighen
, 9 listopada 2004, url:
http://www.emazighen.com/article.php3?id_article=55
[ostatni dostęp: 12 maja 2006]
- Online Etymology Dictionary, url:
http://www.etymonline.com/
(hasło: cat)
- Pfeifer, Wolfgang (Red.), Etymologisches Wörterbuch des Deutschen, Akademie-Verlag, Berlin 1989 (hasła: Stier, Katze)
-
Stanisław Piłaszewicz
,
Eugeniusz Rzewuski
Wstęp do afrykanistyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004,
-
Walde, Alois
, Lateinisches etymologisches Wörterbuch, Carl Winter's Universitätsbuchhandlung, Heidelberg 1938 (hasło: cattus)
Inne hasła zawierające informacje o "Języki afroazjatyckie":
Grenoble
...
Szkoci
...
Szkoła Rycerska
...
Baldassare Castiglione
...
Język prasłowiański
...
Austro-Węgry
...
Szkocja
...
Adam Mickiewicz
...
Sztuczna inteligencja
...
August Hermann Francke
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Języki afroazjatyckie":
222 Historiografia po II wojnie światowej (plansza 13)
...
105. Zróżnicowanie kulturowe ludności świata (plansza 14)
...
003 b Rewolucja neolityczna (plansza 13)
...
|