Język łotewski (łot. latviešu valoda) - język z grupy języków bałtyckich , którym posługuje się w sumie ok. 1,5 mln osób, głównie na Łotwie .

Informacje ogólne

Język łotewski należy wraz z litewskim do grupy wschodniej języków bałtyckich, stanowiących podgrupę w rodzinie języków indoeuropejskich . Obydwa języki zachowały stosunkowo dużą liczbę archaicznych cech prajęzyka, zwłaszcza w zakresie morfologii imiennej, aczkolwiek zarówno fonologia, jak i morfologia czasownika wykazują w stosunku do prajęzyka pewne innowacje. W przeciwieństwie do języka litewskiego łotewski był pod silnym wpływem języków germańskich , ugrofińskich oraz słowiańskich , czego efektem są stosunkowo liczne innowacje gramatyczne i leksykalne, nieobecne w litewskim. Dlatego też przydatność łotewskiego do badań porównawczych nad językami indoeuropejskimi i rekonstrukcji języka praindoeuropejskiego jest mniejsza, niż konserwującego wiele archaicznych cech języka litewskiego. Pewne archaiczne cechy języka łotewskiego (głównie leksyka, lecz nie tylko) występują zwłaszcza w tradycyjnych pieśniach ludowych (tzw. dainach) oraz w poezji ludowej.

Słownictwo łotewskie wykazuje wiele zapożyczeń z języka niemieckiego , języka szwedzkiego oraz języka rosyjskiego . Współcześnie obserwowany jest rosnący wpływ języka angielskiego .

Od wczesnego średniowiecza aż do XIX wieku język łotewski był pod bardzo silnym wpływem języka niemieckiego z uwagi na setki lat niemieckiego panowania na ternie Łotwy oraz tego, że nawet w późniejszych czasach wyższą klasę społeczeństwa, na Łotwie stanowili Niemcy .

Po odzyskaniu niepodległości w 1991 r. władze Łotwy ustanowiły język łotewski jedynym językiem urzędowym w tym kraju i prowadzą kampanię na rzecz jego upowszechnienia wśród mniejszości narodowych (przede wszystkim Rosjan preferujących język rosyjski ).

Stara ortografia

Stara ortografia bazowała na niemieckim i nie reprezentowała zbyt dobrze wymowy języka łotewskiego. Na początku teksty pisane były używane przez niemieckich duchownych do pomocy w ich pracach z Łotyszami. Początkowo zasady pisowni były chaotyczne, np. było 12 wariantów pisania głoski "Š". W 1631 duchowny Georgs (Juris) Mancelis starał się usystematyzować pisownię. Tak powstały pierwsze, systematyczne zasady pisowni języka łotewskiego. Stara ortografia była używana do XX wieku, gdy powoli zastępowano ją nowoczesną ortografią.

Porównanie odmian łotewskiej ortografii

Na przykładzie Ojcze Nasz w różnych stylach języka łotewskiego:

Dialekty

Podział dialektów łotewskich: kolor niebieski - dialekt liwoński; kolor zielony - dialekt środkowy; kolor żółty - dialekt łatgalski

Wyróżnia się trzy główne dialekty języka łotewskiego:
1. liwoński (łot. lībiskais dialekts) - na terenach przyległych do Zatoki Ryskiej ;
2. środkowy (vidus dialekts) - w centrum kraju; na dialekcie tym oparty jest współczesny łotewski język literacki;
3. łatgalski, zwany też górnołotewskim (augšzemnieku dialekts) - we wschodnich częściach kraju, bezpośrednio sąsiadujących ze słowiańskim obszarem językowym^[1].

Wśród powyższych dialektów wyróżnić można także szereg gwar. I tak, dialekt liwoński obejmuje gwary tamijskie^[2], znajdujące się na terenie Kurlandii oraz gwary inflanckie, znajdujące się w zachodniej Liwonii . Dialekt środkowy rozpada się z kolei na a) gwary środkowe (na terenie Liwonii, nad rzeką Gaują ); b) gwary zemgalskie (w basenie Lelupy , na terenie Semigalii ); oraz c) gwary kurońskie (w południowej Kurlandii , w górnym biegu rzeki Windawy ).

Gramatyka

W języku łotewskim wyróżnia się dwa rodzaje: męski i żeński. Wykładnikami formalnymi rodzaju są końcówki.

Rzeczowniki odmieniane są, podobnie jak w języku polskim przez siedem przypadków (choć niektórzy autorzy nie wyodrębniają narzędnika , który jest w liczbie pojedynczej zbieżny z biernikiem , a w liczbie mnogiej z celownikiem ).

Z kilkoma wyjątkami akcent pada na pierwszą sylabę.

Pisownia i alfabet

Język łotewski jest zapisywany przy pomocy zmodyfikowanej łaciny . Nie są używane litery q, w, x, y, występują w nim natomiast litery ā, č, ē, ģ, ī, ķ, ļ, ņ, š, ū, ž. W dialekcie łatgalskim występuje litera ö.

Ortografia jest w dużym zakresie fonetyczna, odzwierciedlająca wymowę poszczególnych wyrazów.

Alfabet łotewski:

Zobacz też

Łotewska Wikipedia

Bibliografia

• W. Smoczyński, Język łotewski, [w:] Języki indoeuropejskie, red. L. Bednarczuk, t. II, Warszawa 1988, s. 870-884.

Przypisy