Język słoweński –
język południowosłowiański
,
urzędowy
w
Słowenii
. Posługuje się nim ok. 2 mln osób (z czego ok. 1,9 mln w
Słowenii
, ok. 90 tys. w przygranicznych rejonach
Włoch
, ok. 40 tys. w
austriackiej
części
Karyntii
, ok. 15 tys. w
Chorwacji
, ok. 3 tys. na
Węgrzech
; poza tym używany w ośrodkach emigracji słoweńskiej, takich jak
Cleveland
w
USA
i
Buenos Aires
w
Argentynie
).
Język słoweński zaliczany jest do
południowej grupy języków słowiańskich
, jednak posiada pewne elementy charakterystyczne dla
języków północnosłowiańskich
(np. użycie form praesentis niektórych czasowników dokonanych dla oznaczenia czynności przyszłych: Jutri vstanem ob osmih por. polskie "Jutro wstanę o ósmej" czy użycie słowa posiłkowego biti pol. "być" do tworzenia czasu przyszłego złożonego: Zvečer bom gledala film pol. "wieczorem będę oglądała film".) Najbardziej zbliżone do niego są
język serbsko-chorwacki
i
język słowacki
. Ponadto w
leksyce
i
frazeologii
można dostrzec silne wpływy
języka niemieckiego
.
Język słoweński obejmuje siedem zespołów silnie zróżnicowanych
dialektów
: dialekty karynckie, przymorskie, rowtarskie, goreńskie, doleńskie, styryjskie i panońskie.
Język literacki
powstał w
XVI wieku
dzięki działaczom
reformacji
(Primož Trubar, Adam Bohorič, Jurij Dalmatin) i oparty został na dialektach doleńskich z pewną domieszką dialektów goreńskich. Zapisywany jest w zmodyfikowanym
alfabecie łacińskim
, który składa się z 25
liter
: a b c č d e f g h i j k l m n o p r s š t u v z ž. Stosowane są 3
dwuznaki
: dž lj nj.
Pod względem wymowy język słoweński wyróżnia się wśród innych języków słowiańskich niewielką liczbą spółgłosek miękkich.
Akcent wyrazowy
jest swobodny, ruchomy i ma charakter dynamiczny, choć w niektórych
dialektach
występuje również
akcent melodyczny (toniczny)
. Akcent może wpływać na znaczenie słowa:
govorí = mówi, govôri = mów (tryb rozkazujący), gôvori = mowy (przemówienia),
leží = leży, lêži = połóż się (tryb rozkazujący).
Samogłoski akcentowane mogą być długie lub krótkie, co podobie jak w przypadku akcentu może wpływać na znaczenie słowa:
svét = świat, svèt = porada,
sèm = tutaj, sem = jestem.
Charakterystyczna dla języka słoweńskiego jest kategoria
liczby
podwójnej
, istniejąca obok liczby
pojedynczej
i liczby
mnogiej
, i używana, gdy mamy do czynienia z dwoma obiektami: eno jabolko, dve jabolki, tri jabolka ("jedno jabłko, dwa jabłka, trzy jabłka"), en pes, dva psa, trije psi ("jeden pies, dwa psy, trzy psy"). We wszystkich liczbach istnieją trzy
rodzaje gramatyczne
- męski, żeński i nijaki.
Przypadków
jest sześć (zanikł
wołacz
). Nie ma
rodzajników
ani
przedimków
, ale określoność lub nieokreśloność może być niekiedy sygnalizowana określoną lub nieokreśloną formą
przymiotnika
:
nov avto - (jakiś) nowy samochód - angielski odpowiednik: a new car,
novi avto - (ten) nowy samochód - angielski odpowiednik: the new car.
Istnieją cztery
czasy gramatyczne
, w tym jeden prosty (teraźniejszy) i trzy złożone, utworzone przy pomocy
czasownika posiłkowego
biti czyli "być" (przyszły, przeszły, zaprzeszły):
spim, spiš, spi = śpię, śpisz, śpi
spal bom, spal boš, spal bo = będę spał, będziesz spał, będzie spał
spal sem, spal si, spal je = spałem, spałeś, spał
spal sem bil, spal si bil, spal je bil = spałem był, spałeś był, spał był
Przy tworzeniu form czasu przyszłego wykorzystuje się wyłącznie imiesłów (czasem określany tutaj formą-ł), np. bom spal. W języku polskim można stosować imiesłów lub bezokolicznik (bez różnicy znaczenia), w pozostałych językach słowiańskich możliwa jest jedynie forma z bezokolicznikiem.
Ponadto, tak samo jak w języku polskim, w odmianie
czasownika
istnieją trzy
tryby gramatyczne
(oznajmujący, rozkazujący, przypuszczający).
Zobacz też:
