Alfabet koptyjski

Koptyjska inskrypcja z tekstem liturgicznym, pochodzi z V-VI wieku (Górny Egipt)

Język koptyjski – potomek języka staroegipskiego , ostatnia faza rozwojowa języka egipskiego , należy do rodziny języków afroazjatyckich . Od XIX wieku jest językiem martwym. Do jego zapisu używano pisma alfabetycznego zapożyczonego od Greków . Ponieważ jednak w języku koptyjskim istniały głoski nie istniejące w grece , twórcy alfabetu koptyjskiego zapożyczyli z demotyki siedem znaków (lub sześć w zależności od dialektu), wystylizowali je i przy ich pomocy przekazywali dźwięki . Są to: Ϣ, Ϥ, Ϧ, Ϩ, Ϫ, Ϭ, Ϯ.

Dialekty i literatura

Nie istniał jeden literacki język koptyjski: teksty pisano w pięciu różnych dialektach . Najważniejsze z nich to:

• saidzki (sahidycki) - jako język literacki aż do X wieku n.e. , początkowo był głównym dialektem koptyjskim;
• bohairski (bohairyjski) - pierwotny dialekt Delty Zachodniej, od XI wieku zastąpił dialekt saidzki. Ma dużo greckich zapożyczeń (ok. 15% słownictwa), więcej niż dialekt saidzki, nawet gramatyka korzysta z niektórych greckich form.

Dialekty achmimski oraz fajumski miały znacznie mniejsze znaczenie i zasięg terytorialny. W języku tym pisano głównie przekłady z Biblii , żywoty świętych i męczenników, bajki , a nawet powieść historyczną . Nowy Testament przełożono na dialekt saidzki już w końcu II wieku. Na początku III wieku przełożono na dialekt bohairycki. W języku koptyjskim zachowały się przekłady z greckiego (lub aramejskiego) niektórych apokryfów wczesnochrześcijańskich oraz oryginalne dzieła gnostyckie , m.in. Ewangelia Judasza i Ewangelia Tomasza (fragment tej ostatniej zachował się także w języku greckim). Najstarsze zachowane rękopisy z pełnym tekstem Ewangelii Mateusza pochodzą już z II/III wieku (greckie rękopisy z pełnym tekstem Mateusza pochodzą dopiero z IV wieku).

Koptyjski wczoraj i dziś

Po podbiciu Egiptu przez Arabów język Koptów powoli wymierał. Do wieku XVII - XVIII pisano w nim jeszcze pieśni kościelne, ale stopniowo stawał się on wyłącznie rytualnym językiem nabożeństw . Jeszcze w XIX wieku , za czasów Champolliona , niektórzy kapłani koptyjscy swobodnie mówili po koptyjsku, a nawet prowadzili w nim korespondencję. Na początku naszego stulecia czyniono próby wprowadzenia języka koptyjskiego do szkół i uczynienia go znów językiem żywym. Próby takiego wskrzeszenia nie przyniosły rezultatu. W latach trzydziestych XX wieku uczeni odkryli, że niektórzy mieszkańcy wioski Pi-Solsel w Górnym Egipcie wciąż używają w swojej mowie (w języku arabskim ) szeregu wyrazów i zwrotów koptyjskich.^[1]

Obecnie, dzięki postępowi technicznemu, a także pojawieniu się Internetu , język koptyjski na nowo wzbudził zainteresowanie. Zaczęto wprowadzać do niego nowe wyrazy i określenia (np. πιτελεναυ - telewizja , νιουὼ - program informacyjny itp.). Pojawiła się grupa dyskusyjna w tym języku, zgłoszono nawet projekt koptyjskiej Wikipedii .

Źródłosłów nazwy

Pojęcie "Kopt" wywodzi się z języka koptyjskiego - Γαπτιας (a to z kolei z greki Αίγυπτος) poprzez język arabski , w którym wyraz "Kibt" (قبط) oznacza Egipcjanina . Tak zaczęli nazywać mieszkańców doliny Nilu Arabowie - muzułmanie . Ponieważ pewna część mieszkańców Egiptu utrzymała chrześcijaństwo , określenie "Kibt" oznaczało także Egipcjanina-chrześcijanina. Stopniowo Egipcjanie przyjmowali islam i zaczęli używać języka arabskiego. Natomiast chrześcijanie egipscy zachowali nie tylko religię , lecz i stary język koptyjski wywodzący się ze staroegipskiego. Sfera jego występowania była siłą rzeczy ograniczona, tak że zachował się on jedynie w religii i jej obrzędach. Współcześni Koptowie; tj. Egipcjanie-chrześcijanie, porozumiewają się po arabsku i jedynie kapłani rozumieją teksty napisane językiem koptyjskim.

Zobacz też

• Koptowie
• Kościół koptyjski
• język egipski
• Egipcjanie

Przypisy

Słowniki

• Černý, Jaroslav. 1976. Coptic Etymological Dictionary. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
• Crum, Walter Ewing. 1939. A Coptic Dictionary . Oxford: Clarendon Press. [A searchable index with links is available here ].
• Vycichl, Werner. 1983. Dictionnaire étymologique de la langue copte. Leuven: Éditions Peeters.
• Westendorf, Wolfhart. 1965/1977. Koptisches Handwörterbuch. Heidelberg: Carl Winter.

Gramatyki

• Henry Tattam, A compendious grammar of the Egyptian language as contained in the Coptic, Sahidic, and Bashmuric Dialects (London 1863)

Bibliografia

• W.V. Davies w przekładzie Macieja G. Witkowskiego, Egipskie hieroglify, Wydawnictwo RTW , 1998 r., s. 6-10,

Linki zewnętrzne

• Lekcje języka koptyjskiego oraz jego krótkie omówienie gramatyczne
• Strona popularyzująca język koptyjski, zawiera materiały do nauki, teksty o języku i inne