Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Język etruski

Język etruski

Język etruski
Obszar Etruria (północne Włochy )
Liczba mówiącychjęzyk wymarły
Klasyfikacja genetyczna Języki tyrreńskie
Pismo alfabet etruski
Kody języka
ISO 639 -1-
ISO 639-2und
ISO 639-3ett
W Wikipedii
Zobacz też: język , języki świata
Tabliczka wróżebna w formie wątroby zwierzęcej z napisami etruskimi
Tabliczki laminowane złotem z inskrypcją w języku fenickim i języku etruskim

Język etruski to wymarły w I wieku naszej ery język nieindoeuropejski, o nieustalonym pochodzeniu i pokrewieństwie z innymi językami. Był to język pisany i mówiony w dawnej Etrurii i sąsiednich regionach (to obecna Toskania , Umbria , Veneto , Emilia-Romania i Lombardia we Włoszech ).

Język etruski został wyparty przez łacinę i pozostawił po sobie niewiele śladów: kilkadziesiąt zapożyczeń w łacinie (np. etr. phersu to łac. persona [osoba]), kilka tekstów ciągłych i nazwy miejscowości (np. Parma ).

Nieznane jest znaczenie większości słów etruskich, dlatego zachowane teksty nie mogą być dokładnie odczytane.

Spis treści

Historia

Pochodzenie Etrusków było i jest sporne: jedna z hipotez głosi, że byli autochtoniczną ludnością Italii , zanim przybyli tam około 1000 lat p.n.e. przodkowie Rzymian . Herodot (Dzieje I.94), opisuje "Tyrreńczyków" (czyli przypuszczalnie Etrusków) jako przybyszów z Lidii w płd.-zach. Anatolii , skąd pod przywództwem Tyrrhoeusa, uciekając przed klęską głodu, przybyli do Umbrii . Dionizjusz z Halikarnasu stwierdził w I wieku n.e., że język etruski nie jest podobny do żadnego ze znanych języków.

Po podbiciu Etrurii przez Republikę Rzymską nastąpił szybki upadek języka etruskiego i około roku 200 p.n.e. został on zastąpiony przez łacinę z wyjątkiem izolowanych osad górskich, a także ceremonii religijnych, gdzie był nadal językiem kultu.

W czasach późnej Republiki tylko nieliczni wykształceni pasjonaci, np. Marek Terencjusz Warron umieli czytać etruskie teksty. Ostatnią znaną osobą z taką umiejętnością był cesarz Klaudiusz , który napisał słownik łacińsko-etruski (nie zachowany) na podstawie informacji uzyskanych od kapłanów etruskich.

Znajomość literackiego języka wśród Etrusków musiała być znaczna, (co zauważyli już Rzymianie) – świadczą o tym liczne zachowane krótkie inskrypcje i epitafia. Według przekazów Liwiusza i Cycerona etruska literatura była bogata (jednak nie zachowała się do naszych czasów).

Wiadomo, że etruskie książki: Etrusca Disciplina były zbiorem opisów rytuałów religijnych; Libri Haruspicini opisywały sposoby wróżenia z wnętrzności zwierząt ofiarnych; Libri Fulgurales wyjaśniały sposoby wróżenia z błyskawic; Libri Rituales, gdyby zachowały się do naszych czasów, byłyby cennym źródłem informacji o etruskim życiu społecznym, politycznym i religijnym.

Jedyna zachowana księga etruska Liber Linteus , napisana na tkaninie lnianej, przetrwała w formie bandaży owijających mumię egipską [1].

Zapożyczenia z języka etruskiego znalazły się w języku łacińskim (są to przypuszczalnie takie wyrazy jak elementum [litera], litterae [pismo], cera [wosk], harena [piasek]), a za jego pośrednictwem wiele z nich (dotyczących głównie kultury) istnieje do dziś w językach europejskich, szczególnie w językach romańskich np. franc. peuple (lud), fenêtre (okno), personne (osoba), automne (jesień), avril (kwiecień). Wobec naszej nieznajomości języka etruskiego i skąpej liczby źrodeł takie pochodzenie tych wyrazów jest tylko hipotetyczne.

Klasyfikacja

Większość badaczy zalicza go, wraz z lemnijskim i retyckim, do tyrreńskiej rodziny językowej . Z uwagi na brak wystarczającego materiału porównawczego, jego postulowane związki ze starożytnymi językami Cypru i Krety , należy uznawać za niesprawdzalne. Istniała również hipoteza o przynależności języka etruskiego do rodziny indoeuropejskiej. Jednak, z uwagi na zbyt małą liczbę podobieństw, została odrzucona przez większość językoznawców. Aczkolwiek, pewne podobieństwa, sugerować mogą pewien daleki związek (vide Języki indo-tyrreńskie ). Zwolennicy tego punktu widzenia podają, następujące cechy j. etruskiego: końcówka dopełniacza –s (pie. –os), formy zaimka 1 os. l. poj. me/mini (pie. formy zawierające -me-), bierniki ca i ta na –n (pie. – m, w niektórych dialektach – n), fleksyjność (pie. fleksyjny). Obok podobieństw typologicznych i morfologicznych, istnieją także podobieństwa leksykalne np. 3 – ce (pie. treies), 7 – semph (pie. séptm), 6 – śa (pie. (s)uéks). Wobec braku przekonywającego materiału porównawczego, wątpliwa jest hipoteza Mario Alinei o związku z archaicznym węgierskim.

Alfabet etruski

Alfabet łaciński , obecnie używany w większości krajów świata, pochodzi od alfabetu używanego przez Etrusków, przejętego i zmodyfikowanego następnie przez Rzymian. Jednak Etruskowie również zapożyczyli swój alfabet od Greków (w wersji pochodzącej z wyspy Eubea , używanej przez Greków w Italii ), a Grecy przejęli ten alfabet od Fenicjan .

Fonologia

Językoznawcy zrekonstruowali fonemy tego języka (zapis wg Międzynarodowego Alfabetu Fonetycznego [IPA]):

Samogłoski

Spółgłoski

  • /h/ litera: H
  • /p/ litera: P
  • /pʰ/ litera: Φ
  • /t/ litera: T
  • /tʰ/ litera: Θ
  • /k/ litera: K
  • /ks/ litera: Χ (inaczej niż w alfabecie jońskim i późniejszym ogólnogreckim, gdzie Χ oznacza dźwięk /kʰ/ )
  • /ts/ litera: Z
  • /s/ litera: S
  • /ʃ/ litera: Ϻ
  • /f/ litera: 8, FH
  • /w/ litera: F
  • /l/ litera: L
  • /r/ litera: R
  • /m/ litera: M
  • /n/ litera: N
  • /kʰ/ litera: Ψ (inaczej niż w alfabecie jońskim i późniejszym ogólnogreckim, gdzie Ψ oznacza dźwięk /ps/ )

Fragment etruskiego tekstu

Jest to tekst prawniczy z tabliczki Tabula Cortonensis , wykonanej z brązu :

aule σalini (...) cuσual (...) zilci · larθal · c (...) uσus · titlnal lariσalc · σalinis auleσla · celtinêitiσ s · tarσminass · σparza · in · θuχt cesu ratm · σuθiu · σuθiuσvê · velχes · cuσus a uleσla · velθurus · titlnis · velθuruσla. larθalc · cêlatinas apnal · lariσalc cê latinas · titlnal

Liczebniki etruskie

Najczęściej podaje się następujący porządek:

  • 1 – θu(n), tu(n)
  • 2 – zal, esal
  • 3 – ci, ce
  • 4 – sa, śa
  • 5 – maψ
  • 6 – huθ
  • 7 – semph
  • 8 – cezp
  • 9 – nurph

Pojawiają się jednak głosy krytyczne, kwestionujące znaczenie huθ i śa, przypisując im raczej znaczenia odwrotne: huθ – 4, a śa – 6. Wynika to z faktu, iż podane powyżej liczby są oparte na analizie tzw. kości z Toskanii, które według zwolenników najbardziej rozpowszechnionego poglądu miały być w wykonywane tak, by suma wartości przeciwległych boków kostki była równa 7. Przeciwnicy argumentują, że jest to raczej norma współczesna (nie wszystkie odnalezione kości były wykonane w ten sposób) oraz analizując pozostały materiał, należałoby śa przypisać wartość 6, a huθ 4.

Ponieważ większość naszej wiedzy o liczebnikach bierzemy z inskrypcji opisujących wiek zmarłego czy datę, nie wiemy jak konstruowano liczby większe niż sto. Dziesiątki, z wyjątkiem dwudziestu (zaθrum) zaznaczano przez zrostek –alψ np.: 30 – cealaψ/cialψ, 50 – muvalψ, śemphalψ – 70. Liczby ‘naste’ wyrażano dwoma sposobami. Liczby do 6 (lub 5?), dodawano do liczby dziesiątek, z kolei liczby od 6 (lub 7?) wyrażano, podobnie jak w łacinie, czyli odejmujac 1, 2 lub 3, przez dodanie do nich zrostku –em (thunem, eslem, ciem) np.: 27 = 30 – 3 = ciem cialψ, 48 = 50 – 2 = eslem muvalψ. Łacina, miała zresztą zapożyczyć go właśnie z etruskiego. Liczby od 10 do 16 miano tworzyć przez dodanie odpowiedniej liczby od 1 do 6 do śar (10).

Nie wiemy wiele o tym, jak konstruowano liczebniki porządkowe – jedynym zaświadczonym jest θunψ ‘pierwszy’. Znane nam liczebniki przysłówkowe tworzono za pomocą zrostku –z/-zi/-ze np.: θunz – raz, eslz – dwukroć, ciz – trzykroć.

Bibliografia

  • Mario Alinei Etrusco: una forma arcaica di ungherese, Bologna, Le edizioni del Mulino, 2003.
  • Giuliano Bonfante,Larissa Bonfante The Etruscan Language: an Introduction, Manchester, University of Manchester Press, 2002.
  • Mauro Cristofani et al. Gli Etruschi: una nuova immagine, Firenze, Giunti Martello, 1984.
  • Mauro Cristofani The Etruscans: A New Investigation (Echoes of the ancient world), Orbis Pub, 1979.
  • Helmut Rix Etruskische Texte, G. Narr, 1991.(2 tomy).

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. Praca zbiorowa, 2005, Wielka Historia Świata, t.9, Polskie Media Amer.Com, str. 219,

Zobacz też



Inne hasła zawierające informacje o "Język etruski":

Podróżnik ...

Rodzimy Kościół Polski ...

Jonas Basanavičius ...

Szkoci ...

Wnioskowanie ...

Włosi ...

Nowa Anglia ...

Maine ...

Stanisław Hozjusz ...

Musical ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Język etruski":

Rozprawa z rozprawką (plansza 7) ...

010c. Rzym (plansza 5) ...

019. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi (plansza 4) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie