John Law (ur. przed
21 kwietnia
1671
[1] r., zm.
21 marca
1729
r.),
szkocki
ekonomista. Uważany za wynalazcę pieniądza kredytowego.
Wierzył, że pieniądze same w sobie nie tworzą bogactwa, lecz że bogactwo narodu zależy od handlu i szybkości obrotu handlowego
Law był również hazardzistą; zdolności umysłowe umożliwiały mu błyskawiczne obliczanie w pamięci prawdopodobieństwa wygranej.
Biografia
Portret Johna Law'a autorstwa Alexisa Simona Belle'a
Urodził się w rodzinie bankierów w
Fife
; jego ojciec kupił posiadłość ziemską Lauriston Castle w Cramond nad
Firth of Forth
; po jego śmierci w
1688
roku Law pojechał do
Londynu
i trwonił tam pieniądze przy stole gry.
9 kwietnia
1694
roku John Law walczył w
pojedynku
z E. Wilsonem.
Edward Wilson
wyzwał go z powodu uczucia Law'a do Elizabeth Villiers. Wilson zginął a Law'a uznano za winnego
zabójstwa
i skazano na
śmierć
. Wyrok zamieniono na grzywnę, gdyż uznano iż był winien jedynie nieumyślnego zabójstwa. Brat Wilsona złożył
apelację
i Law'a uwięziono, lecz wkrótce zdołał uciec na kontynent.
Law postulował utworzenie krajowego banku, który udzielałby kredytów poprzez emisję banknotów, mających pokrycie w ziemi, złocie lub srebrze. Law (po powrocie na Wyspy) brał udział w rozmowach dotyczących wielkiego wydarzenia jakim była
Unia angielsko-szkocka
1707
roku. Przedstawił wówczas swój tekst: Money and Trade Consider'd with a Proposal for Supplying the Nation with Money (napisany w
1705
roku). Po zawarciu Unii był ścigany także na terenie Szkocji, więc wrócił na kontynent.
Spędził 10 lat na podróżach pomiędzy
Francją
a
Niderlandami
, zajmując się spekulacjami finansowymi, nim zła sytuacja finansowa Królestwa Francji dała mu okazję do wdrożenia jego projektów w praktyce.
Projekt
Law uważał, ze należy znieść dotychczasowe monopole oraz zerwać ze starą rzymsko-francuską tradycją wydzierżawiania podatków, a wprowadzić w to miejsce kontrolę banku. Francuska Conseil des Finances (Rada Finansów) i kupcy sprzeciwiali się ostro takim rozwiązaniom.
Wojny, które prowadził
Ludwik XIV
wyczerpały kraj jednak tak dalece, że
regent
Filip II Orleański
uczynił Law'a "Generalnym kontrolerem finansów" (Controller General of Finances). John Law został nim jako John Law de Lauriston.
W maju
1716
roku utworzono Banque Générale Privée ("Prywatny Bank Generalny"), który miał prawo emisji banknotów. Bank był prywatny, lecz 3/4 jego kapitału stanowiły rządowe obligacje i banknoty. W sierpniu
1717
roku bank zakupił
Kompanię Missisipi
by pomóc w finansowaniu tworzenia francuskiej kolonii w
Luizjanie
. W 1717 roku Law poświadczał transakcję, którą zawarli ze sobą kupiec brytyjski
Thomas Pitt
i regent
Filip II Orleański
. Pitt sprzedał francuskiemu szefowi rządu ogromny diament znaleziony w
Indiach
.
W tym samym roku Kompania Missisipi wkroczyła na giełdę jako Compagnie d'Occident, której przyznano monopol na handel z Indiami Zachodnimi i Ameryką Północną. Bank z kolei zmienił swą nazwę na Banque Royale (Bank Królewski) w
1718
roku, oznaczało to, ze sam król gwarantował wypłacalność firmy.
Kompania wchłonęła inne firmy, takie jak Compagnie des Indes Orientales, Compagnie de Chine i stała się "Stałą Kompanią Indyjską" (Compagnie Perpetuelle des Indes) z dniem 23 maja
1719
roku. Posiadała monopol handlu na wszystkich morzach. Akcje kompanii stały się rodzajem papierowego pieniądza nie znanego dotąd we Francji. Rezultatem spekulacji na gwałtownie rosnących w wartość akcjach było powstanie wielu fortun we Francji, a także w Wielkiej Brytanii, gdzie naśladowano doświadczenia francuskie tworząc równie monopolistyczną "Kompanię Mórz Południowych" (
South Sea Company
). A także w Holandii. W
1720
bank i kompanię połączono w jedną firmę a Law'a uczyniono
Generalnym Kontrolerem Finansów
(
Controller General of Finances
) by przyciągnąć inwestorów. Eksperyment Law'a był niezwykle udany, aż do momentu gdy okazało się, że kompanie nie przyniosą spodziewanych zysków i nie pokryją wartości akcji. Wówczas nastąpił krach.
Krach
Law spodziewał się znacznie większych zysków z kompanii. Tak samo myśleli udziałowcy, którzy przekazywali sobie nawzajem opowieści o amerykańskim złocie, po które wystarczy się schylić. W roku
1719
nastąpił kolejny boom inwestycyjno - spekulacyjny. W lutym
1720
roku płacono 10 tys.
liwrów
za udziały, które w
1719
roku miały wartość 500
liwrów
. Po osiągnięciu ceny 15 tys. liwrów ich wartość latem
1720
roku zaczęła gwałtownie spadać . W
1721
roku spadek wynosił już 97 proc. Podobnej sytuacji doświadczyły
Wielka Brytania
, gdzie mówiono o "pęknięciu bańki" (
South Sea Bubble
) i
Holandia
, gdzie rysowano karykatury przedstawiające "
Handel powietrzem
".
Całkowite załamanie nastąpiło w
1720
roku, gdy przeciwnicy finansisty próbowali wymienić swe banknoty na złoto. Pod koniec roku
Filip II Orleański
zwolnił Law'a, który uniknąwszy rozszarpania przez Paryżan uciekł z kraju.
Aż do śmierci w
1729
roku Law krążył między
Londynem
a
Wenecją
, żyjąc z hazardu. Zmarł w biedzie w Wenecji.
Przypisy
Bibliografia
- Millionaire: The Philanderer, Gambler, and Duelist Who Invented Modern Finance by Janet Gleeson (2000). ()
- Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds by Charles Mackay. First published 1841, and still available.
Linki
